Ахборот ва педагогик технологиялар факультети

 
 
7–амалий машғулот
 
Мавзу: Модулли дастурлашга мисоллар 
Модуллар 
Модулларни яратиш дастурни бажариш тартибини, уни созлаш, 
тестдан ўтказиш ва такомиллаштиришни анча осонлаштиради. Бу эса дастур 
ёзишни бошиданоқ дастурлаш вақтидан ва машина вақтидан ютишга олиб 
келади. Дастурни лойиҳалаш, созлаш, тестдан ўтказишни бир - бирига 
боғлиқ бўлмаган ҳолда мустақил бажариш мумкин. Натижада дастурчи 
машина вақтидан ютади. Дастурдан фойдаланишдаги камчиликлардан бири 
унинг ҳажми катта бўлишига қаратилади. Дастурни кетма-кетлик билан 
бажаришда алоқа буйруғи узиб қўйилади ва бунинг оқибатида хотира ва вақт 
меъёрланади. 
Модулли дастурлаш - бу модел деб аталувчи мантиқий қисмларга 
ажратиш жараёнидир. Бу қисмлар алоҳида кетма - кет лойиҳаланади, чунки 
катта масала бир неча кичик масалаларга бўлинса уни ҳал этиш ёки ечиш
анча енгиллашади. Агар масала юқоридан қуйига лойиҳаланса, унда у
албатта таҳминий модуллар учун бир неча кичик вазифаларга бўлинади. 
Модулли дастурлаш қуйидаги имкониятларни яратади: 
1) Модул қўлланилган контекстга боғлиқ бўлмаган ҳолда, тўғри ва 
аниқ дастурий модулга эришиш керак. 
2) Олдиндан модулнинг ички иши тўғрисида ҳеч андай маълумотга 
эга бўлмаган ҳолда модул ёрдамида катта дастурни шакллантиришга
интилади. Тадбиқий дастурлаш ва стандарт жараёнлар қулай модулларга 
асосланади.
Одатда лойиҳа "таркибини" бир киши тузиши мумкин. Бу эса 
лойиҳани бутунлигини таъминлайди ва дастурни тушуниш осон бўлади. 

---

24
Модулли принцип қўлланилаётганлиги сабабли асосий дастур қисқа 
бўлиши, модуллараро боғланишлар вужудга келиши лозим. Кўмаклашувчи 
дастур ҳақиқий дастур яралгунга қадар ўрнини босувчи қисқа буйруқлар 
кетма - кетлигидан иборат. Кўмаклашувчи дастур 2 га бўлинади. Сохта ва 
алмашинувчан модуллар. Сохта модул ҳеч қандай иш бажармайди, у фақат
чақирувчи модулларга бошқарувни қайтариб беради. Вақтинча алмашинувчи 
модулни мураккаб модул яратулгунга қадар оддий қайта ишлашни бажаради. 
Алмашинувчи модул натижани бермагунга қадар чиқарувчи модул ишини 
давом эттирмаслиги керак. Кўмаклашувчи дастурлар дастурнинг бошқа 
бўғинларини (сегментга) тестдан ўтказиш учун ҳам хизмат қилади. 
Асосий дастурни 2 та муваффаққиятли лойиҳалари ишлаб
чиқарилгандан 
сўнг 
таркибий 
дастурларнинг 
ҳамма 
усуллари 
бирлаштирилиб асосий дастур шакллантирала бошланади. 
Кўп масалаларда тез - тез қўлланилиб турадиган модуллар, стандарт 
программалар бир хил қоида асосида тузилади (расмийлаштирилади), яъни 
уларга мурожат қилиш, фойдаланиш ва улардан натижа олиш бир хил қоида 
асосида ташкил этилади. Бу эса программа тузишда улардан осонлик билан 
фойдаланиш имконини беради. 
Модуллардан икки хил усулда фойдаланиш мумкин:
Биринчи усул. Асосий программанинг зарур бўлган қисмига 
модулларни жойлаштириш йўли билан. Иккинчи усул - ҳар бир машинанинг 
ўзига хос буйруқлари мавжуд бўлиб, бу буйруқлар ёрдамида модулларга 
мурожат қилиш йўли билан фойдаланиш мумкин. Иккинчи усул кўпроқ 
қўлланилади. Чунки бу ҳолда оператив хотирада модуллар кутубхона 
шаклида жойлашади ва бу модуллардан исталган вақтда фойдаланиш 
мумкин. Шу сабабли модулларни ишдан озод қилишда уч хил адрес 
қўлланилади: 
1. Абсолют адреслар - уларнинг қийматлари модулларнинг тутган 
ўрнига қараб ўзгармайди; 
2. Ички адреслар - модулларнинг жойлашган жойига боғлиқ ҳолда
ҳисобланади; 
3. Ташқи адреслар - бошқа модулларнинг тутган ўрнига қараб 
ўзгаради. 
 
Мудулларнинг дастурий таркиби: