Ахборотларни криптографик ҳимоялаш усуллари

ALMASHTIRISH USULLARI

Almashtirish usullari sifatida quyidagi usullarni keltirish mumkin:

- Sezar usuli;

- Affin tizimidagi sezar usuli;

- Tayanch so‘zli sezar usuli va boshqalar.

• Sezar usulida almashtiruvchi xarflar k va siljish bilan aniqlanadi. Yuliy sezar bevosita k = 3 bo‘lganda ushbu usuldan foylalangan.
• k = 3 bo‘lganda va alifbodagi harflar m = 26 ta bo‘lganda quyidagi jalval hosil qilinadi:

• Misol.
• Matn sifatida KOMPUTER so‘zini oladigan bo‘lsak, sezar usuli natijasida quyidagi shifrlangan yozuv hosil bo‘ladi: NRPSBXWHU.
• Sezar usulining kamchiligi bu bir xil harflarning o‘z navbatida, bir xil harflarga almashishidir.

• Matn Affin tizimidagi sezar usulida har bir harfga almashtiriluvchi harflar maxsus formula bo‘yicha aniqlanadi: at+b (mod m), bu erda a, b - butun sonlar, 0≤a, b
• m=26, a=3, b=5 bo‘lganda quyidagi jadval xosil qilinadi:

T	0	1	2	3	4	5
3t+5	5	8	11	14	17	20

6	7	8	9	10	11	12
23	0	3	6	9	12	15

13	14	15	16	17	18	19
18	21	24	1	4	7	10

20	21	22	23	24	25
13	16	19	22	25	2

• Shunga mos ravishda xarflar quyidagicha almashadi:

A	B	С	D	E	F	G	H
F	I	L	O	R	U	X	A

I	J	K	L	M	N	O	P
D	G	J	M	P	S	V	Y

Q	R	S	T	U	V	W	X
B	E	H	K	N	Q	T	W

Y	Z
Z	S

• Natijada yuqorida keltirilgan matn quyidagicha shifrlanadi: JVPYZNKRE.

757	738		748
745	746
744		741
739		736

	261		268
256	267	262	265
		270
	260	269

• Vazifa (mustaqil ish)
• Bo’sh kataklarga shunday sonlar yozingki, natijada qatorlar, ustunlar va diagonallar bo’yicha yig’indilar o’zaro teng bo’lsin:

• Bo’sh doirachalarga 1 dan 9 gacha bo’lgan raqamlarni shunday yozingki, natijada uchburchakning har bir tomonida joylashgan doirachalardagi raqamlar yig’indisi o’zaro teng bo’lsin:

• Bu doirachalarda 1 dan 8 gacha bo’lgan natural sonlarni shunday yozish (joylashtirish) kerakki, har bir aylanadagi va har bir diametrdagi raqamlar yig’indisi o’zaro teng bo’lsin. Bunday doiralar sehrli doiralar deyiladi.