Aholi geografiyasi – iqtisodiy geografiyaning muhim va alohida tarmog’I

NAZORAT UCHUN SAVOLLAR:
1. Aholi deganda nimani tushunasiz?
2. Iqtisodiy geografiyaning vazifa nima? 
3. Aholini geografik jihatdan o’rganilishida qaysi jihatlarga e’tibor berish zarur? 
4. Aholi geografiyasi nimani o’rganadi?
5. Aholining hududiy joylashishi formalari deganda nimani tushunasiz?
6. Aholini birinchi fuksional guruhini kimlar tashkil qiladi?
7. Migratsiya qanday amalga oshirilsa, muvoffaqiyatli chiqadi?
8. Tarixiy aholi geografiyasi nimani o’rganadi?
9. Maktablarda o’lkashunoslik ishlari qanday amalga oshiriladi?
10. Aholi geografiyasining vazifalari nimalardan iborat? 
AHOLI GEOGRAFIYASINING BOSHQA
FANLAR BILAN ALOQASI.
R E J A: 
1. Geografiya fanining boshqa tarmoqlar bilan aloqasi. 
2. Aholi geografiyasi bilan chambarchas va har tomonloma aloqador bo’lgan 
fanlar. 
3. Aholi geografiyasi o’zaro aloqada mavjud bo’ladigan fanlar.
Aholi geografiyasining boshqa fanlar bilan aloqasi juda keng va har 
tomonlamadir. Chunki aholiga taaluqli bo’lgan masalalarga katta e’tibor beradigan 
fanlar va fan tarmoqlari juda ko’pdir.
Aholi geografiyasining o’z tadqiqotlari jarayonida aloqa qiladigan yoki 
hamkorlikda ishlaydigan fanlarni shartli ravishda uch guruhga bo’lish mumkin:
1) Geografiya fanining boshqa tarmoqlar bilan aloqasi. Xo’jalik geografiyasi 
orqali u tabiiy geografiya bilan aloqada bo’ladi. Har qanday ishlab chiqarish – 
muayyan tabiiy sharoitda va har xil tabiiy resurslardan foydalangan xolda vujudga 
keladi va rivojlanadi. Xo’jalikning ixtisosi va boshqa ayrim xususiyatlari ko’p 
jihatdan tabiiy sharoit bilan belgilanadi. Aholi geografiyasining tibbiyot geografiyasi 
bilan aloqalari ham tez rivojlanmoqda. Tibbiyot geografiyasi ikki fan tibbiyot va 
geografiya fanlari chegarasida vujudga kelib, u tabiiy muxitning hamda turli 
tumanlarda yashash va mehnat qilish sharoitining aholi sog’ligiga ta’sirini, 
shuningdek, ayrim kasalliklarning geografik tarqalishini o’rganadi. Turli tumanlarga 
aholining gigienik yashash sharoiti nuqtai nazaridan baho berish, ovqatlanish, 
kiyinish xususiyatlari bo’yicha tavsifnomalar berish ham tibbiyot geografiyasining 

---

- 7 - 
muhim vazifalari qatoriga kiradi.
Aholi geografiyasi bilan xizmat doirasi geografiyasining aloqadorlari va o’zaro 
hamkorligi ayniqsa mustaxkamdir. Xizmat doirasi geografiya aholining barcha 
extiyojlariga xizmat ko’rsatuvchi xizmat doirasi tarmoqlarining rivojlanishi darajasi 
va xududiy joylashishini geografik taqsimlash usulida o’rganadi. Xizmat doirasi 
geografiyasi o’rganishi kerak bo’lgan barcha masalalarning hammasi faqat aholi va 
aholi punktlari haqidagi batafsil ma’lumotlar asosidagina analiz qilinishi va xal 
qilinishi mumkin. Shuning uchun ham u dastavval aholi geografiyasi tarkibida 
vujudga kelgan bo’lib, ular o’rtasidagi aloqalar har tamonlamadir.
Aholi geografiyasi geografiya fanining yangi vujudga kelayotgan turizm 
geografiyasi, iste’mol geografiyasi kabi yo’nalishlari bilan ham mustaxkam aloqador. 
Bu har ikkala yo’nalishda ham aholining soni, yoshi, jinsi tarkibi va boshqa 
ko’rsatgichlar muxim ahamiyatga ega. Aholi geografiyasi bilan tarixiy geografiya 
o’rtasidagi aloqa shundan iboratki, o’tgan tarixiy davrlar aholi geografiyasi ichidagi 
maxsus yo’nalish – tarixiy aholi geografiyasi shug’ullanadi va u yo’nalish shu bilan 
birga tarixiy geografiyaning ajralmas bir qismidir. Geografiya fanining barcha 
tarmoqlari va yo’nalishlari singari aholi geografiya ham kartografiya bilan 
chanbarchars bog’liqdir. Aholi geografiyasida aholi va aholi punktlarining maxsus 
xaritalari tuziladi, ulardan keng foydalaniladi. Chunki, aholi va aholi punktlariga xos 
bo’lgan xilma-xil ko’rsatkichlar, ularning xududiy joylashuvi hamda regional 
farqlarini xaritaga tushirish yo’li bilan yaqqol ko’rsatish mumkin.
2) Aholi geografiyasi bilan chanbarchas va har tomonlama aloqador bo’lgan 
fanlarning ikkinchi guruhi lemografiya va etnografiya fanlaridir. Demografiya va 
etnografiya fanlarini alohida guruhga ajratamiz, buning boisi shundaki, ular ham 
aholi geografiyasi singari aholini o’rganadi. Ularning har qaysisi aholini o’z nuqtai 
nazaridan tadqiq qiladi. Ammo shunday masalalar borki, ularni bu fanlarning har 
uchchalasi o’rganadi, biri ikkinchisining materiallaridan foydalanadi.