Aholi ijtimoiy himoyasida pensiya fondlari rolini

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 1 | ISSUE 3 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423 
152 
w
www.oriens.uz
April
2021
 
 
mamlakatlarida pensiya tizimini isloh qilish jarayoni davom etmoqda. Bunga umr 
ko’rish davomiyligining o’sishi, demografik tuzilmadagi mehnatga layoqatli 
odamlarning nisbatan kamligi, qariyalar sonining ko’payishi, ijtimoiy standartlar va 
turmush darajasining doimiy o’sishi sabab bo’ladi. Biroq, pensiya tizimini isloh qilish 
sabablari barcha mamlakatlarda bir xil bo’lsa-da, ularning barchasida o’ziga xos va 
o’xshash bo’lmagan islohotlar mavjud. Chunki har bir mamlakatda pensiya ta’minoti 
tizimi mablag’larning hisobi va miqdori jihatidan ham, ularni to’plash va sarflash 
mexanizmi jihatidan ham o’ziga xos xususiyatlarga ega. Ularning har biri o’ziga xos 
ijobiy va salbiy tajribaga ega. Pensiya tizimini o’rgangandan so’ng, dunyoning turli 
mamlakatlaridan bir qator iqtisodchilar va sotsiologlar ishladilar va o’zlarining 
nazariy asoslarini yaratdilar. Bizning fikrimizcha, shuni ta’kidlash kerakki, ushbu 
ilmiy tadqiqotlarning deyarli barchasida masalaga umumiy yondashuv mavjud emas 
va muammoning faqat ular uchun muhim bo’lgan ba’zi jihatlari o’rganilgan, 
boshqalari esa doiradan chetda qolgan. Tadqiqot ishlari. Boshqacha qilib aytganda, 
pensiya ta’minotining nazariy asoslari yo’qligi ilmiy tadqiqotlarga bir tomonlama 
yondashishga va natijada ba’zan qarama-qarshi bo’lgan ilmiy xulosalarga olib keldi. 
Bunda davlat tomonidan (ayrim hollarda jamoat tashkilotlari tomonidan) amalga 
oshiriladigan ijtimoiy himoya choralari qonunchilikka muvofiq majburiy hisoblanadi, 
har xil shakldagi ijtimoiy fondlar, jamoat tashkilotlari, yuridik va jismoniy shaxslar 
tomonidan ko’riladigan choralar tamoyilga asoslanadi. Amaliy choralar, shuni 
ta’kidlash kerakki, ixtiyoriy ijtimoiy himoya Markaziy Osiyo xalqlari tomonidan 
azaldan qo’llanilib, kelinmoqda. Muhtojlarga, yetimlarga, kambag’allarga yordam 
berish, sadaqa berish, jamoat, maktablar, madrasalar va kutubxonalar manfaati uchun 
yo’llar va ko’priklar qurish, ariq qazish va suv olib kelish insoniy burch va sharaf 
hisoblanadi. Ijtimoiy ximoya tizimining asosiy vositasi bo’lib pensiya ta’minoti 
tizimi xizmat k qiladi. Masalan, Uzbekistan Respub-likasining 2015 yil uchun 
belgilangan davlat byudjeti parametrlarida davlat byudjeti mablagʻlari jami 36,2 
trillion sumni tashkil etgani xolda byudjetdan tashkari pensiya fondining miqdori 
16,6 trillion sumni tashkil kiladi. Qiyoslash uchun: qolgan yana 8 ta byudjetdan 
tashkari fondlar summalarini umumiy xajmi 7,1 trillion sumni tashkil etadi. Bundan 
koʻrinib turibdiki, pensiya fondlari roli juda ham katta ahamiyatga ega ekanligini 
yana bir bor koʻrib oʻtishimiz mumkin. 
XULOSA 
Bu maqoladan xulosa qilib aytadigan boʻlsak, kelgusida milliy pensiya tizimini 
isloh qilish jarayonida pensiya munosabatlarining nazariy asoslarini va jahon 
tajribasidan oqilona foydalanishni hisobga olgan holda o’zimizning pensiya tizimimiz 
modelini ishlab chiqish maqsadga muvofiq bo’ladi. Bundan tashqari esa pensiya 

---