Aholining turli ijtimoiy qatlamlari o‘rtasida daromadlarni qayta taqsimlash bilan

5-bob. Moliyaviy rejalashtirish va tartibga solish
5.1. Moliyaviy rejalashtirish va bashoratlash ....................................... 118 5.2. Ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni moliyaviy
tartibga solish ............................................................................... 128
6-bob. Moliyaviy nazorat
6.1. Moliyaviy nazorat: mazmuni, sohalari, obyekti,
predmeti, tizimi, vazifalari, prinsiplari ............................................ 141 6.2. Moliyaviy nazorat turlari, shakllari va metodlari ............................ 147 6.3. Davlat moliyaviy nazorati organlarining vazifalari
va funksiyalari ............................................................................... 155 6.4. Nodavlat moliyaviy nazorati .......................................................... 173
7-bob. Moliyaviy nazariyalar
7.1. Xorijiy iqtisodchilarning moliyaga
oid nazariyalari ............................................................................. 184
795

131. 
     Moyer C. Financial System. Corporote Finance and Ekonomik Development, in RA Hubbart (ed) Assymetric information. Corporote Finance and investment. A Notional Bueau of Economic 1990 Researck Project Report, University of Chicnyo Press. Chicago. PP. 307-322.
     
132. 
     Steinherr A. An innovatori Package for Financial Sector Reforms in Eastern Euro pean Countries. Jorunal of Banking and Financeial 17 PP. 1033-1057.
     
133. 
     Mingaleva Zh About the experience of enterprise’s strotegies in crises situation. All Russian scientific conference “Economics” theory methodology, thends of developmrnt: S-Petersburg 1998.
     
134. 
     Tkacheva Sinnovation Activities Infrastrue, turee as Multi Angent Sysem The 11th Annouol Meeting of the Japan Association for Evolutionary Economics. JAFEE 2000 Tokyo Japan 2000. 136-141.
     
135. 
     Internet saytlari: www.minfin.ru www.mf.uz www.budget.ru www.df.ru www.gov.uz www.mfa.uz www.mfer.uz www.cer.uz www.analitik.org.ua www.mstu.edu.ru www.eduworld.ru www.businessvoc.ru www.i-u.ru www.eerc. ru www.darvoza.uz/ www.cagateway.org. www.dcc.uz
     

794

80. 
    Финансовый менеджмент / Под ред. А.Ф.Самсонова. М., 2004.
    
81. 
    Формирование национальной финансовой стратегии России: путь к подъёму и благосостоянию. М., 2004.
    
82. 
    Фостер Р.-С. Искусство слияний и поглощений / Пер. с англ. М., 2004.
    
83. 
    Филатов О.К., Козловских Л.Я., Цветкова Т.Н. Планирование, финансы, управление на предприятии: Практическое пособие. М., 2005.
    
84. 
    Федякина Л.Н. Международные финансовые отношения. СПб., 2004.
    
85. 
    Херрис Дж. Менвилл. Международные финансы / Пер. с англ.
    

М., 1996.

80. 
    Шарифходжаев М.Ш., Срожиддинова З.Х., Туляганова Н.Б. Бюджетная политика Республики Узбекистан: Учебное пособие. Т.: ТФИ, 2001.
    
81. 
    Шадибаев Т. и др. Фонд реконструкции и развития: сферы влияния // Экономическое обозрение. №11-12. 2007.
    
82. 
    Шуляк П.Н. Финансы предприятий: Учебник. М., 2002.
    
83. 
    Шишкин С.В. Экономика социальной сферы. М., 2003.
    
84. 
    Щербакова Г.Н. Банковские системы развитых стран. М., 2002. 91. Кучкаров Д.А. Принципы организации казначейского исполнения Государственного бюджета Республики Узбекистан: Уч.пос. Т.: Мир экономики и права, 2005.
    

92. 
    Красавина Л.Д. и др. Международные валютно-кредитные и финансовые отношения. М., 2005.
    
93. 
    Ковалев В.В. Финансы организаций. М., 2005.
    
94. 
    Ковалев В.В. Введение в финансовый менеджмент. М., 2001.
    
95. 
    Ковалева А.М., Лапуста М.Г., Скамай Л.Г. Финансы фирмы. М., 2005.
    
96. 
    Котляр Е.А., Самойлов Л.Л., Лактионова О.О. Искусство и методы финансового планирования. М., 2004.
    
97. 
    Колб Р.В. Родригес Р.Д. Финансовый менеджмент: Учебник / Пер. с англ. М., 2001.
    
98. 
    Лупей Н.А. Финансы: Учебное пособие. М., 2004.
    
99. 
    Любимцев Ю.И. Финансовая политика: российский путь. М., 2005.
    
100. 
     Ли Ч.Ф., Финнерти Дж. И. Финансы корпораций. М., 2000.
     
101. 
     Лихачева О.Н. Финансовое планирование на предприятии: Учебно-практическое пособие. М., 2003.
     
102. 
     Моляков Д.С. Финансы предприятий отраслей народного хозяйства. М., 2002.
     
103. 
     Масленченков Ю.С., Комиссаров Д.В. Специфика финансов и менеджмента стабильного предприятия в условиях социальной рыночной экономики. М., 2002.
     
104. 
     Malikov T. Soliqlar va soliqqa tortishning dolzarb masalalari. – Toshkent: “Akademiya”, 2002. – 204 b.
     
105. 
     Malikov T.S. Soliq yuklamasining og‘irligini keskin kamaytirish kerakmi? – Toshkent: Alisher Navoiy nomidagi O‘zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti, 2006. – 32 b.
     
106. 
     Malikov T.S., Haydarov N.H. Davlat byudjeti. / O‘quv qo‘llanma. – Toshkent: “Iqtisod-moliya”, 2007. – 84 b.
     
107. 
     Malikov T.S., Haydarov N.H. Moliya: umumdavlat moliyasi. / O‘quv qo‘llanma. - Toshkent: “Iqtisod-moliya”, 2009. – 556 b.
     
108. 
     Malikov T.S., Haydarov N.H. Byudjet daromadlari va xarajatlari. / O‘quv qo‘llanma. – Toshkent: “Iqtisod-moliya”, 2007. – 244 b.
     
109. 
     Malikov T.S., Haydarov N.H. Byudjet (tizimi, tuzilmasi, jarayoni). / O‘quv qo‘llanma. – Toshkent: “Iqtisod-moliya”, 2008. – 84 b.
     
110. 
     Матвеев С.Ю. Некоммерческие организации. М., 2004.
     
111. 
     Макконнелл К.Р., Брю С.Л. Экономикс: Принципы, проблемы и политика. В.2-х т. / Пер. с англ. М.: Республика, 1993.
     
112. 
     Мешалкина Р.Е. Теоретические вопросы государственного финансового контроля // Финансы. 2003. № 12.
     
113. 
     Незамайкин В.Н., Юрзинова И.Л. Финансы организаций. М., 2005.
     
114. 
     Пенков Б.Е. Управление капиталом предприятия: финансовый анализ и принятие решений. М., 2001.
     
115. 
     Планирование, финансы, управление на предприятии. М., 2005.
     
116. 
     Покудов А.В. Личные финансы. Секреты управления. М., 2006. 117. Рябухин С.Н. Аудит эффективности государственных расходов в современной практике финансового контроля // Финансы. 2002. №4.
     

118. 
     Экономика и организация рыночного хозяйства / Под ред. Б.К. Злобина. М., 2004.
     
119. 
     Экономика. / Под ред. А.С. Булатова. М., 2005.
     
120. 
     Yuldashev Z.Yu., Malikov T.S. Moliya: uy xo‘jaliklari moliyasi. / O‘quv qo‘llanma. – Toshkent: “Iqtisod-moliya”, 2008. – 112 b.
     
121. 
     Юлдашев З.Ю., Срожиддинова З.Х., Мирзаев У.А. Местные бюджеты: Учебное пособие. Т.: ТФИ, 2001.
     
122. 
     Юрзинова И.Л., Незамайкин В.Н. Финансы организаций: менеджмент и анализ. М., 2004.
     
123. 
     Янжул И.И. Основы начала финансовой науки: Учение о государственных доходах. М.: Статус, 2002.
     
124. 
     Qosimova G. G‘aznachilik faoliyatini tashkil etish. O‘quv qo‘llanma. - T.: Iqtisod-moliya. 2005.
     
125. 
     Qosimova G. G‘aznachilik tizimini joriy etishda xorij tajribasi // Bozor, pul va kredit, mart 2003 yil.
     
126. 
     Qosimova G. G‘aznachilik faoliyatining huquqiy bazasini yaratish masalalari, //Xo‘jalik va huquq, dekabr 2004 yil.
     
127. 
     Haydarov N. Davlat moliyasini boshqarish. -T.: Akademiya, 2005.
     
128. 
     Boyd J. Inflation. “Growth and Centrol Banks Theory and Evidence”, 1996. Policy Resear ch worcing Poner. 1575. The World Bank. Washington. D. C.
     
129. 
     EBKD transtition Ronont 998. Financial sector in transition. European Bank for Beconnts nuction and Development. London 1998.
     
130. 
     Hermes N. Lesnik R. Financial System Development in Transition Ekonomies. Jornal of Banking and Finance. Vol. 24. pp. 507-524.
     

793

1


^ O‘zbek tilining izohli lug‘atida “fond” va “jamg‘arma” so‘zlari sinonim sifatida keltirilgan. Biz ham darslikda ularni asosan bir ma’noni ifodalaydigan iboralar tarzida ishlatdik. Lekin gap yoki jumlaning ma’nosiga qarab, ba’zi o‘rinlarda “fond”, ba’zi joylarda esa “jamg‘arma” iborasini ishlatishni ma’qul ko‘rdik.
Qarang: O‘zbek tilining izohli lug‘ati: 80 000 dan ortiq so‘z va so‘z birikmasi. J.2. E – M // Tahrir hay’ati: T.Mirzayev (rahbar) va boshq.; O‘z.R FA Til va adabiyot in-ti. – T.: “O‘zbekiston milliy entsiklopediyasi” Davlat ilmiy nashriyoti, 2006. – 69-b.

2


^ Qarang: O‘zbek tilining izohli lug‘ati: 80 000 dan ortiq so‘z va so‘z birikmasi. J.2. E – M // Tahrir hay’ati: T.Mirzayev (rahbar) va boshq.; O‘z.R FA Til va adabiyot in-ti. – T.: “O‘zbekiston milliy entsiklopediyasi” Davlat ilmiy nashriyoti, 2006. – 611-b.

3


^ Qarang: o‘sha manba, 610- va 611-betlar.

4


^ Biz bu erda dunyo xalqlarining turli tillarida shaklan turlicha va mazmunan bir xil ma’noni anglatuvchi so‘zlarni nazarda tutayapmiz.

5


^ Finansi, denejnoe obrashchenie i kredit. Uchebnik / Pod red.prof. V.K.Senchagova, prof.A.I.Arxipova. –M.: Finansi i statistika, 1999. s.25). Boshqa mualliflarning fikriga qaraganda, bu atama muomalaga 1755 yilda “Respublika xususida olti kitob” asarini nashr ettirgan frantsuz olimi J.Boden tomonidan kiritilgan (Qarang: Finansi. Uchebnik dlya vuzov / Pod red. prof. M.V.Romanovskogo, O.V.Vrublevskoy, B.M.Sabanti. – M.: Finansi i statistika, 2000. s.44).

6


^ Finansi, denejnoe obrashchenie i kredit. Uchebnik / Pod red.prof. V.K.Senchagova, prof.A.I.Arxipova. –M.: Finansi i statistika, 1999. s.25; Finansi. Uchebnik dlya vuzov / Pod red. prof. M.V.Romanovskogo, O.V.Vrublevskoy, B.M.Sabanti. – M.: Finansi i statistika, 2000. s.44; Finansi. Uchebnik ./ Pod red. G.B.Polyaka. – 3-e izd., pererab. i dop.- YuNITA-DANA, 2009. – s.8; Finansi: Ucheb.posobie / Pod red. A.M.Kovalevoy. – 5-e izd., pererab. i dop. – M.: Finansi i statistika, 2008. – s.7.

7


^ Iqtisodiy kategoriya sanalgan moliya to‘g‘risidagi qarashlarning XVII asrning oxiridan XIX asrning oxirigacha transformatsiyalanishi S.Yu.Vittening asarida quyidagicha ifodalangan: “XVII asrning oxirlarida “moliya” so‘zi orqali davlatning barcha mulki va umuman olganda, davlat xo‘jaligining butun holati tushunila boshlandi. Davlatning ixtiyorida bo‘lgan moddiy mablag‘larning butun to‘plami – uning daromadlari, xarajatlari va qarzlari - ma’nosida bu so‘z hozir ham tushunilayapti. Shunday qilib, moliya haqidagi fanni davlatning moddiy ehtiyojlarini eng yaxshi qondirish usuli to‘g‘risidagi fan deb aniq belgilashimiz mumkin” (Qarang: Vitte S.Yu. Konspekt lektsiy o narodnom i gosudarstvennom xozyaystve. – M.: Finansi i statistika, 1997. s.4).

8


^ O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 14-fevraldagi “Imom Termiziy xalqaro ilmiy tadqiqot markazini tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-2774-son qarori.

9


^ O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 23-iyundagi “Vazirlar Mahkamasi huzurida O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazini tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-3080-son qarori.

10


^ O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Qadimiy yozma manbalarni saqlash, tadqiq va targ‘ib qilish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 2017-yil 24-mayda imzolangan Qarori.

11


^ O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Diniy-ma’rifiy soha faoliyatini tubdan takomillashtirish choratadbirlari to‘g‘risida”gi 2018-yil 16-aprelda imzolangan PF-5416-sonli Farmoni.

12


^ Bu haqida darslikning 7.2 paragrafida batafsil fikr yuritiladi.

13


^ Temur va Bobur kabi bobolarimizning ismlari ulaning yurtimiz, xalqimiz va jahon tarixiga qo‘shgan juda katta hissalari tufayli “Buyuk Temur” va “Buyuk Bobur” shaklida atalishi va yozilishi kerak, deb hisoblaymiz.

14


^ “Avesto”.- Toshkent.: “O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi” Davlat ilmiy nashriyoti. 1-tom, 2000 yil, 65 bet. ¹¹ A.Razzoqov. “Iqtisodiy tafakkur sarchashmalari”. Toshkent.: “O‘zbekiston” nashriyot- matbaa ijodi uyi, 2001 yil, 27-bet.

15


^ A.Razzoqov. “Iqtisodiy tafakkur sarchashmalari”. Toshkent.: “O‘zbekiston” nashriyot- matbaa ijodi uyi, 2001 yil.

16


^ -91-betlar.

17


^ Shu yerda. 110-120-betlar.

18


^ O.Olimjonov. “Soliq nazariyasini yaratishda ajdodlarimiz xizmati”. “Iqtisodiy taraqqiyotga erishishda soliq siyosatini yanada takomillashtirish yo‘llari”. Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi materiallari. Toshkent Moliya instituti.- 2006 yil.

19


^ “Temur tuzuklari”.- T.: G‘.G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 1996, 122-123-betlar.

20


^ “Temur tuzuklari”.- T.: G‘.G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 1996, 344 b. 124-bet.

21


^ Bobur Z.M. “Boburnoma”.- T.: Yulduzcha, 1989.- 368 b. “Mubayyan” va nasriy bayoni, “Risolai Volidiyya” asari nazmiy tarjimasi va sharhi. Nasriy bayon va sharhlar muallifi M.Kenjabek; mas’ul muharrir A.Mansur; - T.:
“SHARQ”, 2014. 213- 238-betlar.

22


^ A. Razzoqov.Iqtisodiy tafakkur sarchashmalari. –T.: O‘zbekiston, 2011. 164-171-betlar.

23


^ “Труд” gazetasi. 1999. 18-noyabr.

24


^ Moliyaviy siyosat yaxlit va bir butun jarayonlarni o‘z ichiga olib, bu o‘rinda u 8 ta tarkibiy qismdan iborat. Lekin moliyaviy siyosatni amaliyotga joriy etishda mazkur tarkibiy qismlarni moliyaviy siyosatning yo‘nalishlari sifatida ham tushunish mumkin. Shu bois darslikning 2.2-paragrafida “tarkibiy qism” va “yo‘nalish” so‘zlari bir xil ma’noni anglatadigan iboralar sifatida ishlatilgan.

25


^ “O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi”. 2017-yil 7-fevralda imzolangan O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PF-4947-sonli Farmoni.

26


^ O‘tgan asr 90-yillarining boshida amerikalik oilalarning 70%dan ortiqrog‘i har yili xayr-ehson maqsadlariga xayriya qilganlar va ularning bu badallari o‘rtacha ular yillik daromadlarining 2%dan ko‘prog‘ini tashkil etgan. Buyuk Britaniya aholisi esa har yili xayr-ehson tashkilotlariga qariyb 4,5 mlrd. funt sterlingni berishadiki, o‘rtacha xayr-ehson badali uy xo‘jaligi daromadining 0,7%iga tengdir. (Qarang: Finansi, nalogi i kredit. Uchebnik. Izd. 2-e, dop. i pererab. /Pod red. d.e.n., prof. I.D.Matskulyaka. – M.: Izd-vo RAGS, 2007. s.183).

27


^ AQSh katta yoshdagi aholisining taxminan 54% ixtiyoriy ishlarga haftasiga 4 soatni, Buyuk Britaniyada aholining 30% ixtiyoriy xizmatlarga haftasiga 1,1 soatni, Kanadada katta yoshdagi aholining 27% shunday ishlarga haftasiga 3,7 soatni sarf qilishadi. (Qarang: o‘sha erda).

28


^ O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyev 2017-yil 2-sentyabrda imzolagan «Valyuta siyosatini liberallashtirish bo‘yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi Farmoni.

29


^ Sovetlar davridagi tegishli darsliklarda moliyaviy tizimning sohalari, ko‘pchilik hollarda, ikki xil tarzda talqin qilingan edi. Leningrad (hozirgi Sankt-Peterburg) maktabining vakillari (Aleksandrov A.M., Voznesenskiy E.A., Jevtyak P.N., Romanovskiy M.V., Kolesnikov V.I. va boshqalar) fikriga ko‘ra, moliyaviy tizim odatda, ikki sohadan, ya’ni 1) korxonalar va xalq xo‘jaligi tarmoqlari moliyasi hamda 2) umumdavlat moliyasidan iborat bo‘lgan. Moskva maktabining vakillari (Shermenev M.K., Nikolskiy P.S, Molyakov D.S., Rodionova V.M., Guyda T.V. va boshqalar) fikricha esa, moliyaviy tizimning sohalari kuyidagilardan tashkil topgan: 1) moddiy ishlab chiqarish sohasi moliyasi; 2) Davlat byudjeti; 3) noishlab chiqarish sohasi moliyasi. Shunday bo‘lishiga qaramasdan ularning har ikkalasi ham SSSRning iqtisodiy bazisiga va u tomonidan amalga oshirilgan moliyaviy siyosatga mazmunan mos kelgan edi.

30


^ “G‘azna” iborasi “xazina” iborasining buzilgan shakli bo‘lib, u “xazina” bilan bir xil ma’noni anglatadi. “Xazina” esa o‘zbek tilida ko‘p ma’noli ibora bo‘lib, u yurtimizda qadimda, jumladan, “davlat byudjeti” iborasining ham sinonimi sifatida ishlatib kelingan.
Qarang: O‘zbek tilining izohli lug‘ati: 80 000 dan ortiq so‘z va so‘z birikmasi. J.2. E – M // Tahrir hay’ati: T.Mirzayev (rahbar) va boshq.; O‘z.R FA Til va adabiyot in-ti. – T.: “O‘zbekiston milliy entsiklopediyasi” Davlat ilmiy nashriyoti, 2006. – 375-b.

31


^ Mamlakatimizda rejali iqtisodiyotdan bozor iqtisodiyotiga o‘tishning ilk bosqichida ayrim iqtisodchilar tomonidan iqtisodiyotda rejalashtirishning (shu jumladan, moliyaviy rejalashtirishning) rolini butunlay inkor etish hodisalari ham yuz berdi. Bu olimlar o‘z fikrlarini bozor iqtisodiyotining rejali iqtisodiyotdan tub farq qilishi, undagi munosabatlar rejalash-tirilmasdan, balki aksincha, stixiyali ravishda vujudga kelishi va h.k.lar bilan izohlashga harakat qilishdi. Shu boisdan ham o‘sha davrda nashr etilgan ayrim darslik va o‘quv qo‘llanmalarida rejalashtirish (shu jumladan, moliyaviy rejalashtirish) masalalariga o‘rin berilmadi. Ushbu darslik mualliflarining fikricha, bozor iqtisodiyotining, eng avvalo, talab va taklifga asoslanishi tegishli iqtisodiy jarayonlarni rejalashtirishdan mutlaqo voz kechilishini anglatmaydi. Aksincha, bozor iqtisodiyotida ham rejalashtirish (shu jumladan, moliyaviy rejalashtirish ham) yangicha ma’no va mazmun kasb etib, ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni boshqaruv tizimining muhim bo‘lagi bo‘lib qolaveradi.

32


^ Nodavlat moliyaviy nazorat xususida ushbu bobning 6.4-paragrafida batafsilroq to‘xtalaniladi.

33


^ Xorijning mashhur nazariyotchi olimlaridan biri E.Xansen o‘zining oxirgi asarlaridan biri bo‘lgan “AQShning urushdan so‘nggi iqtisodiyoti”da shunday deb yozadi: “Ijtimoiy xarajatlari eng past darajada bo‘lgan mamlakatni menga ko‘rsatingchi, men sizga turmush darajasi eng past bo‘lgan mamlakatni aytaman”. Yana u davom etib ta’kidlaydi: “Hatto Qo‘shma Shtatlarda ham maorif ishiga yo‘naltirilgan 100 dollar ishlab chiqarish binolari, inshootlari, mashinalar va asbob-uskunalarga sarflangan 100 dollarga nisbatan yuqoriroq bo‘lgan mehnat unumdorligiga olib keladi”. (Qarang: Xansen E. Poslevoennaya ekonomika SShA. – M.: Progress, 1966. ss.84, 147).

34


^ Ayrim iqtisodchi olimlarning fikricha, moliyaviy nazorat tizimi o‘z ichiga quyidagilarni oladi: davlat moliyaviy nazorati; kontragentlar bilan moliyaviy-hisob-kitob munosabatlari jarayonidagi nazorat; nodavlat moliyaviy nazorati. (Qarang: Finansi, nalogi i kredit. Uchebnik. Izd. 2-e, dop. i pererab. /Pod red. d.e.n., prof. I.D.Matskulyaka.
– M.: Izd-vo RAGS, 2007. s.23).

35


^ Davlat daromadlarining barchasi u yoki bu darajada takror ishlab chiqarish subyektlarining sotsial-iqtisodiy faoliyatini tartibga solib, ijtimoiy munosabatlarning barcha turlariga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. Shuning uchun ham ularni iqtisodiy ko‘rsatkichlarning ma’lum bir guruhiga ustuvor ta’siri yo‘nalishi bo‘yicha klassifikatsiya qilinishi shartli xaraktyerga egadir.

36


^ Oqimlarning yo‘nalishi bozorning ehtiyojlari bilan aniqlanib, byurokratik tartibga solishning talab etilmasligi bu yerda e’tiborga loyiq bo‘lgan holatlarning yana biridir. Biroq, shartli-doimiy soliqlarni o‘rnatishda (belgilashda) tarmoq xususiyatlarining inkor etilishi, xususan, rentabellik normasining tabiiy pastligi bilan xarakterlanadigan faoliyat turlari va resurs sig‘imli ishlab chiqarishlar uchun imtiyozlardan voz kechish ijtimoiy qaramaqarshiliklarning kuchayishiga olib keladi.

37


^ Moliyaviy tartibga solishning yuqorida bayon etilgan elementlarining mazmunini ochib berish maxsus tadqiqot obyekti hisoblanadi va ushbu paragraf doirasidan chetga chiqadi.

38


^ 2017-yil 10-avgustdagi PF-5147-son Farmoni.

39


^ AQSh Kongressining ma’lumotlariga ko‘ra, 50 yilda federal nazorat-taftish organlarining faoliyatidan olingan jami iqtisodiy samara 500 mlrd. dollardan kam bo‘lmagan. Qarang: Соменков А.Д. Парламентский контроль за исполнением государственного бюджета. – M.: Экономика, 1998. с. 79.

40


^ INTOSAI – dunyoning 178 mamlakati oliy nazorat organlarining Xalqaro tashkiloti. Uning doirasida mintaqaviy tashkilotlar ham amal qiladi. Ulardan biri EVROSAI bo‘lib, u oliy nazorat organlarining Yevropa tashkilotidir.

41


^ Hisob Palatasi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2002-yil 21-iyundagi PF-3093-son Farmoni bilan tashkil etilgan. http://www.lex.uz

42


^ O‘zbekiston Respublikasining Byudjet kodeksi, 25-modda. O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2013 y., 52-I-son

43


^ O‘zbekiston Respublikasining “Parlament nazorati” to‘g‘risida O‘RQ-403-sonli Qonuni. http://www.lex.uz

44


^ O‘zbektiston Respublikasining “Auditorlik faoliyati to‘g‘risida”gi qonuni yangi tahrirda 2000-yil 26-may, 17modda. http://www.lex.uz

45


^ O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 10-avgustdagi “O‘zbekiston Respublikasi Hisob palatasi faoliyatini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” PF-5147-son Farmoni. http://www.lex.uz

46


^ O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 18-martdagi “Moliya organlari faoliyatini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-2847-son Qarori. http://www.lex.uz

47


^ O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1996-yil 26-martdagi PF-1414-sonli farmoniga asosan tashkil etilgan.
http://www.lex.uz ⁵⁴ http://www.lex.uz

48


^ oxirgi o‘zgartirish O‘zbekiston Respublikasining 2018-yil 3-yanvardagi O‘RQ-456- sonli Qonuni bilan kiritilgan. http://www.lex.uz

49


^ O‘zbekiston Respublikasi Prezidentning 2018-yil 9-yanvardagi “O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining faoliyatini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-5296-son Farmoni. http://www.lex.uz

50


^ Davlat soliq qo‘mitasining 2017-yil 9-oktyabrdagi 646-sonli buyrug‘i asosan “Davlat soliq qo‘mitasining Bosh nazorat-taftish boshqarmasi to‘g‘risi Nizom”i tapsdiqlangan. http://www.soliq.uz

51


^ O‘zbekiston Respublikasining 2018-yil 9-yanvardagi O‘RQ-459-sonli Qonuni. http://www.lex.uz.

52


^ O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2007 y., 52 (I)-son. http://www.lex.uz

53


^ Izoh: dastlab ushbu nizom Vazirlar Mahkamasining 2000-yil 5-maydagi 180-son Qaroriga muvofiq qabul qilingan edi.

54


^ Ushbu darslikda xo‘jalik yurituvchi subyektlar deyilganda, eng avvalo, korxonalar va xo‘jalik yuritishning qolgan barcha shakllari nazarda tutiladi.

55


^ O‘zbekistonda tayyorlangan darslikda rossiyalik iqtisodchilarning moliyaviy nazariyalarini o‘rganish masalasi ayrimlarning e’tirozlariga sabab bo‘lishi mumkin. Lekin, bizning fikrimizcha, X1X asrning 60-yillarida O‘rta Osiyoning Rossiya imperiyasi tomonidan ishg‘ol etilganligi, bu erda Qo‘qon xonligi, Buxoro amirligi va Xiva xonligi kabi kapitalistik emas, balki feodal davlatlarning mavjud bo‘lganligi, undan keyingi yillarda O‘zbekistonning sobiq SSSR tarkibida bo‘lganligi va bu holatlarning barchasi tegishli masalalarga (shu jumladan, moliya sohasidagi nazariyalarning yaratilishiga ham) o‘z ta’sirini ko‘rsatganligini xolisona tan olishimiz kerak. Shu sabablarga ko‘ra, mazkur darslikda rossiyalik moliyachilarning fanga qo‘shgan hissalari haqida qisqacha ma’lumot berishni maqsadga muvofiq, deb hisoblaymiz.

56


^ Qarang: D’yachenko V.P. Voprosi teorii finansov. – M.: Finansi, 1957. s.68-69.

57


^ Bu o‘rinda “zaxira” iborasi rus tilidagi “zapas” so‘zi o‘rnida ishlatilyapti.

58


^ Maqsadli bozorlar deyilganda XYuS mo‘ljallayotgan bozorlar nazarda tutiladi. Ana shunday bozorlarni aniqlab olmoq uchun, eng avvalo, u sotuvchi bozori yoki sotib oluvchi bozorining umumiy bahosini hisobga olishi kerak. Sotuvchining bozorida sotuvchi (mahsulotni ishlab chiqaruvchi) ustuvor o‘ringa ega bo‘ladi va u realizatsiya qilinadigan tovarlarning bahosini amalda belgilaydi. Xaridor bozorida esa ustuvor o‘rin sotib oluvchiga tegishli bo‘ladi. XYuS bunday sharoitda iste’molchi talablarining qattiq sharoitlarida faoliyat ko‘rsatadi.

59


^ Biroq shu narsani alohida qayd etib o‘tish kerakki, o‘z va qarz kapital o‘rtasidagi sog‘lom (“normal”) nisbatning yagona qoidasi mavjud emas. Shuning uchun ham, odatda, amaliyotda 1:1 nisbat yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan risk sifatida, qarz kapitalning hissasi 60%dan ortganda esa qarz oluvchi (qarzdor) yuqori riskli sanaladi. Bir vaqtning o‘zida, bunday mo‘ljal har qanday korxona uchun ham maqbul bo‘lgan variant sanalmaydi. ⁶² Ijaraga olingan asbob-uskunani moliyalashtirish XYuSning balansidan tashqarida qolib, bu narsa uning moliyaviy hisobotini yanada jozibador qiladiki, bunday holat investitsion loyihani tahlil qilishda hisobga olinmog‘i lozim.

60


^ Biroq bozor iqtisodiyoti sharoitida shunday subyektlarga ham o‘zining asosiy faoliyati natijalariga salbiy ta’sir ko‘rsatmagan holda daromad ishlab topish imkoniyati berilishi mumkin. Buning ustiga, hozirgi sharoitdagi davlat va biznes hamkorligi ham, o‘z navbatida, shuni taqozo etadi.

61


^ Darslikning davlat byudjeti bilan bog‘liq boblarini tayyorlashda mazkur kodeks muhim manba sifatida ishlatildi.

62


^ Davlat byudjeti daromadlariga oid ushbu paragrafda ko‘tarilgan masalalarning aksariyati, ma’lum ma’noda biroz takrorlashlar bo‘lishiga qaramasdan, darslikning 17-bobi doirasida batafsilroq ko‘rib chiqiladi.

63


^ “O‘zbekiston Respublikasining Byudjet kodeksi”: T.: “Adolat”, 2014 y. - 9-b.

64


^ Bu to‘g‘risida dasrlikning 1.5 -paragrafida umumiy tushuncha berilgan.

65


^ “Davlat byudjetining daromadlari” iborasi byudjetga undirilayotgan soliqlar, to‘lovlar, bojlar, ajratmalar va boshqa shunga o‘xshash barcha daromadlarni o‘z ichiga oladi.

66


^ “O‘zbekiston Respublikasining Davlat byudjeti kodeksi”ning 69- moddasi. -T.: “Adolat”, 2014 y. 9-b.

67


^ Davlat byudjeti xarajatlariga oid ushbu paragrafda ko‘tarilgan masalalar dars-likning 18-bobida yanada batafsilroq ko‘rib chiqiladi.

68


^ O‘zbek tilida “davlat byudjeti defitsiti” iborasining o‘rnida ko‘pchilik hollarda “byud-jet kamomadi”, “davlat byudjeti taqchilligi”, “davlat byudjeti etishmovchiligi” kabi iboralar ishlatilmoqda. Bu iboralarning mavjudligi ona tilimizning nihoyatda boy ekanligini yana bir bor ko‘rsatsa-da, bizning fikrimizcha, bu ishlatilayotgan iboralarning hech biri “davlat byudjeti defitsiti” iborasi bilan mazmun va mohiyat jihatidan teng kuchga emas. Shuning uchun vaziyat, holat, jarayon yoki voqelikning asl holda aks ettirilishini nazarda tutib, o‘zbek tilida ham bu o‘rinda “davlat byudjeti defitsiti” iborasini ishlatish maqsadga muvofiqdir. Muammoni hal etishga aynan shu tarzda yondashish o‘zbek tilining sofligiga ziyon etkazmaydi. Aksincha, bu holat, jahon hamjamiyatida va xalqaro maydonda deyarli bir xil shaklda qo‘llanilib, bir xil ma’noni anglatib kelayotgan yana bir xalqaro ibora bilan ona tilimizni boyitgan va bir-birimizni bir xil tushunishda o‘zining munosib hissasini qo‘shgan bo‘lur edi.

69


^ Bu o‘rinlarda keltirilgan raqamlar keyingi bir necha yil davomida shu yo‘nalishda tarkib topgan ko‘rsatkichlarning o‘rtachasini o‘zida mujassam etadi.

70


^ “O‘zbekiston Respublikasining Davlat byudjeti kodeksi”ning 50-moddasi. - T.: “Adolat”, 2014 y. - 9-b.

71


^ “O‘zbekiston Respublikasining Davlat byudjeti kodeksi” 51-moddasi: T.: “Adolat”, 2014 y. - 9-b.

72


^ “O‘zbekiston Respublikasining Byudjet kodeksi” 52 modda: T.: “Adolat”, 2014 y. - 9-b.

73


^ “O‘zbekiston Respublikasining Davlat byudjeti kodeksi” 70 modda: T.: “Adolat”, 2014 y. - 9-b.

74


^ “O‘zbekiston Respublikasining Byudjet kodeksi” 72 modda: T.: “Adolat”, 2014 y. - 9-b.

75


^ “O‘zbekiston Respublikasining Byudjet kodeksi” 71 modda: T.: “Adolat”, 2014 y. - 9-b.

76


^ “O‘zbekiston Respublikasining Byudjet kodeksi” 71 modda: T.: “Adolat”, 2014 y. - 9-b.

77


^ “O‘zbekiston Respublikasining Byudjet kodeksi” 72 modda: T.: “Adolat”, 2014 y. - 9-b.

78


^ “O‘zbekiston Respublikasining Byudjet kodeksi” 70 modda: T.: “Adolat”, 2014 y. - 9-b.

79


^ Bu ma’lumotlar mamlakatimizda keyingi bir necha yillar davomida tarkib topgan ko‘rsatkichlarning o‘rtachasini o‘zida mujassam etadi.

80


^ Bularga nisbatan ham xuddi yuqoridagidek fikrni bildirish mumkin.

81


^ “O‘zbekiston Respublikasining Byudjet kodeksi” 26 modda: T.: “Adolat”, 2014 y. - 9-b.

82


^ “O‘zbekiston Respublikasining Byudjet kodeksi” 25 modda: T.: “Adolat”, 2014 y. - 9-b.

83


^ Darslikning 19-20-boblarini yozishda “O‘zbekiston Respublikasining Byudjet kodeksi” asos qilib olindi. Bu o‘rinlarda “Byudjet tizimi” va “Davlat byudjeti tizimi” iboralari bir xil tarzda talqin qilinadi.

84


^ Aslida bu yerda Davlat byudjeti hisobidan beriladigan kreditlar nazarda tutiladi. Shuning uchun biz bu o‘rinlarda “davlat krediti” bilan bir paytning o‘zida “davlat byudjeti krediti” tushunchasining ishlatilishini ham o‘rinli deb hisoblaymiz.

85


^ “O‘zbekiston Respublikasining Byudjet kodeksi” 27 modda: T.: “Adolat”, 2014 y. - 9-b.

86


^ “O‘zbekiston Respublikasining Byudjet kodeksi” 28 modda: T.: “Adolat”, 2014 y. - 9-b.

87


^ “O‘zbekiston Respublikasining Byudjet kodeksi”, 84 modda: – T.: “Adolat”, 2014 y. - 9-b. ⁹⁹ “O‘zbekiston Respublikasining Byudjet kodeksi”, 83 modda: – T.: “Adolat”, 2014 y. - 9-b.

88


^ “O‘zbekiston Respublikasining Byudjet kodeksi” 29 modda: T.: “Adolat”, 2014 y. - 9-b.

89


^ “O‘zbekiston Respublikasining Byudjet kodeksi”, 3 modda: T.: “Adolat”, 2014 y. - 9-b.

90


^ “O‘zbekiston Respublikasining Byudjet kodeksi”, 18 modda: T.: “Adolat”, 2014 y. - 9-b. ⁹² “O‘zbekiston Respublikasining Byudjet kodeksi”, 20 modda: T.: “Adolat”, 2014 y. - 9-b.

91


^ “O‘zbekiston Respublikasining Byudjet kodeksi”, 19 modda: T.: “Adolat”, 2014 y. - 9-b.

92


^ “O‘zbekiston Respublikasining Byudjet kodeksi”, 21 modda: T.: “Adolat”, 2014 y. - 9-b.

93


^ “O‘zbekiston Respublikasining Byudjet kodeksi” 22 modda: T.: “Adolat”, 2014 y. - 9-b.

94


^ Davlat byudjeti ijrosining g‘aznachilik tizimi alohida kursda o‘rganilganligi uchun bu yerda batafsil to‘xtalish maqsadga muvofiq emas, deb topildi.

95


^ Masalan, ba’zi bir mamlakatlarda (Frantsiya, Buyuk Britaniya va boshqalarda) hukumat a’zosi bo‘lmagan parlament a’zolari davlat byudjeti loyihasida ko‘zda tutilgan xarajatlarni oshirish yoki yangi soliqlarni joriy etish bo‘yicha takliflar kiritish huquqiga ega emas. Bunday tartibning o‘rnatilganligi mamlakatdagi tez o‘zgarib turuvchi iqtisodiy vaziyatga hukumatning ta’sir etish imkoniyatlarini kengaytiradi. AQShda esa Kongressning davlat byudjeti huquqi ancha kengdir. Parlament davlat byudjeti huquqining cheklanganligi yana shunda ko‘rinadiki, qonunchilik hokimiyati byudjetni yaxlit hujjat sifatida qabul qilmasdan, faqat davlat byudjeti yo‘llanmalari to‘g‘risida har yillik qarorlarni qabul qilish bilan cheklanadi. Bunda mamlakat prezidentiga ma’lum maqsadlarga mablag‘larni sarf qilish vakolati yuqori chegarani belgilagan holda taqdim etiladi. Davlat byudjetiningayrim moddalari esa, umuman, ko‘rib chiqilmasdan, avtomatik ravishda tasdiqlanadi.

96


^ O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Fuqarolarning pensiya ta’minoti tizimi samaradorligini oshirish va pensionerlarni ijtimoiy qo‘llab-quvvatlashni kuchaytirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” gi ” 2018 yil 12 dekabrda qabul qilingan PF-5597-son Farmoni.

97


^ O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasi to‘g‘risidagi nizomni tasdiqlash haqida” gi 2010-yil 19--evraldagi 30-son qarori

98


^ O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasi to‘g‘risidagi nizomni tasdiqlash haqida”gi 2010-yil 19-fevraldagi 30-son qarori

99


^ O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “2019-yilgi asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari prognozi va davlat byudjeti parametrlari hamda 2020-2021-yillarga byudjet mo‘ljallari to‘g‘risida” gi 26-dekabr 2018-yilda qabul qilingan PQ-4086 son Qarori 28-band.

100


^ O‘zbekiston Respublikasining “Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida”gi Qonuni (qo‘shimcha va o‘zgarishlar bilan birga).

101


^ Ermasov S.V., Ermasov N.B. Straxovanie: Uchebnoe posobie dlya vuzov. – M.: YuNITI-DANA, 2004. – 5 s.

102


^ O‘zbekiston Respublikasining “Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida”gi Qonuni.// Xalq so‘zi, 2002- yil, 28-may.

103


^ O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2011-yil 31-maydagi “Sug‘urtachilarning moliyaviy barqarorligini yanada oshirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” PQ-1544-son Qaroriga ilova.

104


^ I.T.Balabanov, A.I.Balabanov. «Straxovaniya», Moskva izd-vo «Piter» 2004 g.

105


^ O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2002 yil 27 noyabrdagi “Sug‘urta xizmatlari bozorini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” 413-son qarori asosida tasdiqlangan.

106


^ Kristofor Pfayffer: “Vvedenie v perestraxovanie” Anikl 2002, 14b.

107


^ “Transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish to‘g‘risida” O‘zbekiston Respublikasi Qonuni. O‘zbekiston Respublikasining Qonun hujjatlari to‘plami. – T.: Adliya vazirligi, 2008-yil 17son.

108


^ O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunini amalga oshirish chora-tadbirlari haqida”gi 141-sonli qarori. O‘zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari to‘plami. – T.: Adliya vazirligi, 2008 yil, 2627-son.

109


^ “Ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish to‘g‘risida” O‘zbekiston Respublikasining Qonuni. O‘zbekiston Respublikasi Qonunchilik hujjatlari to‘plami. – T.: Adliya vazirligi, 2009 yil, 16-son.

110


^ O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish to‘g‘risida” O‘zbekiston Respublikasining Qonunini amalga oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” 2009-yil 24- iyundagi 177-son qarori. - O‘zbekiston Respublikasi Qonunchilik hujjatlari to‘plami. – T.: Adliya vazirligi, 2009yil, 26-son.

111


^ O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Sug‘urtachilarning moliyaviy barqarorligini yanada oshirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” 2011-yil 31-maydagi PQ-1544-son qarori.

112


^ “Transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish to‘g‘risida” O‘zbekiston Respublikasi Qonuni. O‘zbekiston Respublikasining Qonunchilik hujjatlari to‘plami. – T.: Adliya vazirligi, 2008-yil 17-son.

113


^ O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish to‘g‘risida” O‘zbekiston Respublikasi Qonunini amalga oshirish chora-tadbirlari haqida” 2008-yil 24-iyundagi 141-sonli qarori. O‘zbekiston Respublikasining Qonunchilik hujjatlari to‘plami. – T.: Adliya vazirligi, 2008-yil 26-27-son.

114


^ “Transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish to‘g‘risida” O‘zbekiston Respublikasining Qonuni. O‘zbekiston Respublikasining Qonunchilik hujjatlari to‘plami. – T.: Adliya vazirligi, 2008-yil 17-son.

115


^ “Ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish to‘g‘risida” O‘zbekiston Respublikasining Qonuni. O‘zbekiston Respublikasi Qonunchilik hujjatlari to‘plami. – T.: Adliya vazirligi, 2009 yil, 16-son.

116


^ Kristofor Pfayffer “Vvedenie v perestraxovanie” Ankil 2002. 3 b.

117


^ Shaxov V.V. “Vvedenie v straxovanie”. Moskva, Finansi i Statistika 1992. 150 b.

118


^ Folkner Xenke “Voprosu nadzora nad perestraxovochnimi predpriyatiyami” INRE 1996, №3. 14 b.

119


^ U.Knoke “Osnovnie aspekti nadzora za deyatelnostno perestraxovochnix kompanii” INRE 1996, №2 17b.

120


^ Keyingi yillarda ayrim mamlakatlarda natural shakldagi ijtimoiy transfertlar uy xo‘jaliklari oxirgi iste’moli tarkibiy tuzilishining 15%dan ko‘proq bo‘lgan qismini tashkil etayotir. Bu uy xo‘jaliklariga xizmat ko‘rsatayotgan

121


^ Ushbu betda keltirilgan (1) va (2) ta’riflar shaklan bir-biridan biroz farq qilsa-da, mohiyatan uy xo‘jaliklari moliyasining mohiyatini, uning ijtimoiy-iqtisodiy mazmunini ochib berishga xizmat qiladi va bir-birini to‘ldiradi, boyitadi.

122


^ Gomellya V. Rubin Yu “Straxovoy portfel” Moskva 1994. 347 b.

123


^ Ming afsuski, bunday holatlarda o‘zbek tilining boyligi, uning rang-barangligi va serqirraligi, asossiz ravishda, suiiste’mol qilinmoqda. Ona tilimizda turli shakl va mazmunda ishlatilishi lozim bo‘lgan hamda shunga mos ravishda turli ma’no va mohiyatlarni anglatishga xizmat qiluvchi so‘z, ibora, atama va tushunchalar mohiyatini chuqur o‘rganmasdan ishlatilayotganligi turli chalkashlik va noaniqliklarni keltirib chiqarib, fanimizning, jumladan, moliya fanining rivojlanishiga ham zarar etkazmoqda, o‘quvchilarni adashtirmoqda.

124


^ Bu to‘g‘rida batafsil qarang: Finansovo-kreditniy entsiklopedicheskiy slovar / Pod obshch. red. A.G.Gryaznovoy. – M.: 2002. s. 299.

125


^ O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi. – T.: Adolat, 2002.

126


^ O‘zbekiston Respublikasining “Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida”gi Qonuniga qo‘shimcha va o‘zgarishlar kiritish to‘g‘risida. – Xalq so‘zi, 2007 yil 15 sentyabr.

127


^ Ish haqining yashirin shakllariga quyidagilar kirishi mumkin: a) to‘lov hujjatlarini rasmiylashtirmasdan turib pul tushumlaridan to‘lanmalar; b) sug‘urta tizimi va banklarning depozit hisobvaraqlaridan beriladigan pul yordamlari, kreditlar va to‘lanmalar; v) xodimlarga ko‘chmas mulk, uzoq muddatlarda foydalanilishi mumkin bo‘lgan predmetlarni sotib olish yo‘li bilan natural shaklda beriladigan to‘lanmalar; g) va boshqalar. Rasmiy statistikada mehnatga haq to‘lashning xufyona shakllarining miqdori bilvosita, balans metodi yordamida aholining pul xarajatlari va jamg‘armalari hamda rasmiy hisobga olingan daromadlar o‘rtasidagi farq sifatida aniqlanishi mumkin.

128


^ Buning aynan shunday ekanligiga ishonch hosil qilish uchun quyidagi holatga e’tibor berishning o‘zi etarli: mamlakatimizda ayni davrda moliya-bank sohasidagi o‘rtacha oylik ish haqi boshqa sohalardagi o‘rtacha ish haqiga nisbatan yuqoriroq. Shunday bo‘lishiga qaramasdan, hatto shu sohaning o‘zida mehnatga haq to‘lash bo‘yicha keskin tebranish bo‘layotganligini aniqlashimiz mumkin. Xususan, davlat mulkiga tegishli bo‘lgan moliyaviy muassasalarda ish haqining darajasi aralash va hamkorlikdagi mulkchilik shaklida bo‘lgan xuddi shunday muassasalardagi ish haqidan ancha pastdir.

129


^ Gap bu erda uy xo‘jaliklarining sof daromadi, ya’ni soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar to‘langanidan keyingi daromadi xususida ketayapti. Soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni to‘lash bo‘yicha moliyaviy qarorlar uy xo‘jaliklarining vakolatiga kirmaydi va ular mavjud me’yoriy-huquqiy bazasiga (asosga), aholining ijtimoiy madaniyati va fuqarolik majburiyatlariga bog‘liq bo‘ladi.

130


^ Qarang: Keyns Dj.M. Obshchaya teoriya zanyatosti, protsenta i deneg. – M., 1999. s.96.

131


^ Simionov Yu.F., Nosko B.P. Valyutnie otnosheniya: Uchebnoe posobie.– Rostov n/D: Feniks, 2001. – 320 s.