Ajiniyaz nomidagi nukus davlat pedogogika instituti turkiy tillar fakulteti o’zbek tili va adabiyoti 1-,,A’’guruh talabasi xayitbayeva umidaning “Psixologiya fanining maqsad va vazifalari” mavzusida yozgan mustaqil ishi

• AJINIYAZ NOMIDAGI NUKUS DAVLAT PEDOGOGIKA INSTITUTI TURKIY TILLAR FAKULTETI O’ZBEK TILI VA ADABIYOTI 1-,,A’’GURUH TALABASI XAYITBAYEVA UMIDANING “Psixologiya fanining maqsad va vazifalari” MAVZUSIDA YOZGAN MUSTAQIL ISHI

Pisixologiya fanining maqsadi va vazifalari

• Psixologiyaning faoliyati va turlarining maqsadi
• Psixologiya va uning muhokama qiluvchi faktlar va tarmoqlar
• Psixologiya mohiyati va uning qonuniyatlari
• Psixologiya sohalari

REJA:

Psixologiya voqelikning alohida bir sohasi b o ig a n psixik (yoki ruhiy) hayot sohasini o'rganadi. H ar kimga m a ’lum hodisalar — sezgilarim iz, idrok, tasaw urlarim iz, fikr, his, intilishlarim iz va shunga o'xshashlar psixika hodisalari jum lasidandir. Shaxsning psixik yoki individual xususiyatlari deb ataladigan xususiyatlar: odam ning tem peram enti (m ijozi), xarakteri (fe'latvori), qobiliyat, ehtiyoj, niayl va havaslari ham psixika sohasiga kiradi. Psixik (ruhiy) hodisalam ing butun m ajm uyi odatda psixika degan bir so ‘z bilan ataladi.
Psixika o'zga alohida bir olam em as: u organik hayotning yuksak shakllaridan b o 'lib , faqat hayvonlar bilan odam larga xosdir. H ayvonlar bilan odam , o'sim liklardan farq qilib, yolg'iz organik hayotga ega b o ’libgina qolm ay, balki, shu bilan birga, psixik hayotga ham egadir. Lekin. m a'lum ki. hayvonlarning psixik hayoti odam ning psixik hayotiga qaraganda soddaroqdir. O dam psixikasi hayvonlar psixikasidan sifat jih atid an farq qiladi. O dam da psixik hayotning yuksak shakli — ong bor. O dam ongli zotdir. Psixik hayot hodisalari ju d a xilm a-xil. am m o bir-biri bilan o 'z a ro bog'langan bo 'lad i. Psixologiyaning vazifasi ana shu bog'lanish va m u n o - sabatlarning qonuniyatlarini ochib berishdir. Psixik hodisalar va bu tu n psixika rivojlanib kelgan va rivojlanm oqda. Shu sababli. psixologiya psixikaning taraqqiyot qonuniyatlarini ochib berishi kerak.
Psixologiya fanining m a'lum otlaridan amaliy m aqsadda va aw alo ta ’limtarbiya ishida, shuningdek, ishlab chiqarishda, m ehnatni tashkil etish va ixcham lashtirishda, tibbiyotda, san'at va shunga o'xshash sohalarda fovdalanm oq uchun psixikaning taraqqiyot qonuniyatlarini bilish kerak.Shunday qilib, psixologiya psixik hayot sohalari yoki, qisqacha qilib aytganda,psixikadan bahs yuritadi.
Psixik hayot tu rli-tu m an hodisalarda nam oyon bo'ladi. Psixik hayot hodisalarida psixik jarayonlar, psixik m ahsullar va psixik holatlar ajratiladi. Psixik jarayon — psixik hodisaning qonuniy, ketm a-ket o'zgarishi, uning bir stadiya yoki fazodan ikkinchi stadiya yoki fazoga o'tishidir. Psixik m ahsullar — psixik jarayonlarning natijasidir. Bularga sezgi va idroklarning obrazlari, tasaw u rlar, m uhokam alar, tushunchalar shaklidagi subyektiv psixik m a s’ullar kiradi. Yoqim li va yoqim siz tuyg'ular, tin ch lik -faro g 'at, hayajonlanish va m a ’yuslanish, uyg'oqlik va uyqu holatlari, dadillik va taraddudlanib q o - lish holatlarini bo sh d an kechirish psixik holatlarga kiradi. X ilm a-xil psixik hodisalam i: bilish, em otsional soha (hissiyot sohasi) www.ziyouz.com kutubxonasi va iroda sohasi deb uchga bo'lish qadim dan bor. O dam ongi faoliyatida zohir bo'ladigan ana shu turlar psixik funksiyalar deb ataladi. Bilish hodisalari boshqacha aqliy, intellektual jarayonlar deb ataladi. Sezgilar, idrok, xotira, xayol. tafakkur va nutq - bilish jarayonlaridir.
S e z g i l a r — m uayyan paytda sezgi organlarim izga: ko'ruv, eshituv, tuyish, hid bilish va boshqa shu kabi organlarim izga ta ’sir etib turgan narsalardagi ayrim xossalarning aks etishidir. M asalan, qizil, oqni, shirin, achchiqni, o g 'ir, yengilni sezam iz. I d r o k — tevarak-atrofim izdagi narsalarning yaxlit holda aks etishidir. M asalan, uy, gul, nutq, m usiqa va boshqa shu kabilarni idrok etam iz. N arsalar sezgilar asosida idrok etiladi. Sezgi va idrok — tevarak-atrofim izdagi narsa va hodisalar ham da ulardagi xilm a-xil xossalarning m iyam izdagi obrazlaridir.
X o t i r a . N arsa va hodisalar ham da ulardagi xossalarning sezgi va idrok orqali hosil bo'lgan obrazlari nom -nishonsiz yo'qolib ketm aydi — ular m iyam izda o'rnashib, saqlanib qoladi va qulay sharoitda yana esimizga tushadi. Ilgari idrok etilgan narsalarning esimizga tushirilgan obrazlari tasaw u rlar deb ataladi. Sezgi va idrok kabi, ko'nglim izdan kechgan fikr, hislarim iz va qilgan ishlarim iz ham m iyaga o'rnashib, saqlanib qoladi va yana esim izga tushadi. Idrok etilgan va ko'ngildan kechgan narsalarning m iyam izga o 'rn ash ib (esim izda qolib), saqlanishi va yana esim izga tu - shishidan iborat bo'lgan ana shu psixik faoliyat xotira deb ataladi. Xayol. N arsa va hodisalam ing idrok orqali m iyam izda hosil bo'ladigan obrazlardan tashqari, o'zim iz bevosita idrok etm agan narsalar haqidagi tasaw u rlar ham m iyam izdan katta jo y oladi. M asalan, ibtidoiy odam ning hayot sharoiti haqidagi tasaw urlarim iz, M arsdagi hayot haqidagi tasavvurim iz va shunga o'xshashlar ana shundaydir. Bu tasaw u rlar xotiram izda bo r ta sa w u rla r asosida xayolda (fantaziyada) hosil bo'ladi.