Ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti Fizika va Matematika fakulteti Fizika va Astronomiya ta’lim yo’nalishi 3V-kurs talabasi Abdurahmonova Yayraning Umumiy fizika fanidan Kurs ishi Mavzu: o‘ta oquvchanlik

Ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti Fizika va Matematika fakulteti Fizika va Astronomiya ta’lim yo’nalishi 3V-kurs talabasi Abdurahmonova Yayraning Umumiy fizika fanidan   Kurs ishi Mavzu: o‘ta oquvchanlik

Reja:
I. Kirish
II. Asosiy qism
II.1 O‘ta oquvchanlikning kashf qilinishi
II.2. O‘ta oquvchan geliy
II.3. O‘ta oquvchanlikning kvant fizikasi
III.Xulosa
IV. Foydalanilgan adabiyotlar
Kirish
Tabiiy dunyo hodisalarini tushunishda fizika juda muhim ikkita nuqtayi nazarga e’tibor beradi. Birinchisi - obyektlarning makroskopik dunyosi bo‘lib, ularni biz ko‘ramiz, his qilamiz. Ikkinchisi -bu mikroskopik dunyo - atomlar va mikrozarralar olami bo‘lib ularni ko‘rib ham, his etib ham bo‘lmaydi va bunda asosan diskretlik —moddalarning kvant xususyatlari birinchi o‘ringa o‘tadi.Juda past temperaturalarda vaziyat butunlay o‘zgaradi.
Oʻta oquvchanlikni birinchi boʻlib fizik Landau 1941- yilda fanga kiritgan. Oʻta oquvchanlik deb-suyuqliklarning oʻz ogʻirlik kuchi taʼsirida yoyilib ketish xossasiga aytiladi
Oʻta oquvchanlik hodisasini 1942-yilda L.Kapitsa oʻzi qilgan tajribalarida kuzatdi. Juda ham tor kapillyarda suyuq geliy II tashqariga chiqib qolishi , hatto stakan va probirkalar devoridan tashqariga chiqib, idishning tashqi devori sirtida yupqa parda hosil qilishi uni lol qoldirdi. Ne-II ning bu xususiyatiga u oʻta oquvchanlik nomini berdi

Ne-II haqiqatdan ham sirli yoʻl bilan juda kichik tirqishlardan oqib oʻtdi. Masalan, Ne-II kengligi 1/10⁷ m boʻlgan tirqishdan bemalol oqadi. Bunday tirqishdan esa suv mutlaqo oʻtolmaydi

Ne-II haqiqatdan ham sirli yoʻl bilan juda kichik tirqishlardan oqib oʻtdi. Masalan, Ne-II kengligi 1/10⁷ m boʻlgan tirqishdan bemalol oqadi. Bunday tirqishdan esa suv mutlaqo oʻtolmaydi

Ikkita konsentrik silindr yordamida suyuqlik yopishqoqligini oʻlchash. Konsentrik silindrlar hosil qilgan tor oraliqqa suyuqlik quyiladi. Tashqi silindr ohista aylantirilganda u bilan birga harakat qilgan suyuqlik ichki silindrga ham taʼsir qiladi va uni shu yoʻnalishda burishga harakat qiladi. Ana shu kuch suyuqlikning yopishqoqligini harakterlaydi.

Ikkita konsentrik silindr yordamida suyuqlik yopishqoqligini oʻlchash. Konsentrik silindrlar hosil qilgan tor oraliqqa suyuqlik quyiladi. Tashqi silindr ohista aylantirilganda u bilan birga harakat qilgan suyuqlik ichki silindrga ham taʼsir qiladi va uni shu yoʻnalishda burishga harakat qiladi. Ana shu kuch suyuqlikning yopishqoqligini harakterlaydi.

Oquvchanlik (mashinasozlikda) — materialga taʼsir etayotgan kuchning qiymati oshirilmagan holda uning deformatsiyalanishida (shaklini oʻzgartirishda) davom etishi, O. gazlar, suyuqliklar, plastik materiallarga xos xususiyat. O. har qaysi material uchun kuchlanishning maʼlum che-garasi (O.chegarasi)dahosil boʻladi. Gaz va suyuqliklar uchun O. har qanday kuchda, qattiq plastik materiallar uchun yuqori kuchlanishlarda namoyon boʻladi. Agar material O. xususiyatiga ega boʻlmasa, unga shartli O. chegarasi qoʻyiladi
0‘ta oquvchanlikning ajoyib sabablari kvant mexanika qonunlari yordamida tushuntiriladi. Kvant mexanika atomdarajasidagi juda kichik zarralarning (mikrozarralar) fizikasi bo‘lib, u katta masshtablarda o‘z mohiyatini yo‘qotadi. Bunga sabab, zarralarning tartibsiz issiqlik harakatidir. He-II suyuqligi uchun ahvol tamo‘lila boshqacha, temperatura nihoyatda past bo‘lganligi uchun zarralarning issiqlik harakati endi kvant effektlarini pardalab qo‘yishga kuchi yetmay qoladi va ular o‘zlarini makro‘lasshtabda ham namoyon qila boshlaydi
Geliy ajoyib modda. U boshqa barcha moddalardan farq qilib, hatto absalyut nol temperaturada ham muzlamaydi. 4,2K dan sal past temperaturalarda ham geliy o‘zini oddiy suyuqlik kabi tutadi. Masalan, geliy qaynashi va qaynash jarayonida uning hajmida gaz pufakchalari paydo bo‘ladi. Biroq 2,18 K past temperaturadan qaynash to‘satdan to‘xtaydi va suyuqlik mutlaqo tinchlanib qoladi. Bu o‘lishda moddaning ayrim hossalari keskin o‘zgaradi. Masalan, issiqlik sig‘imi, tovushning tarqalish tezligi, issiqlikdan kengayish koeffitsiyenti birdan, keskin va sakrab o‘zgaradi
Xulosa
Gaz va suyuqliklar uchun oquvchanlik har qanday kuchda, qattiq plastik materiallar uchun yuqori kuchlanishlarda namoyon boʻladi. Agar material oquvchanlik xususiyatiga ega boʻlmasa, unga shartli oquvchanlik chegarasi qoʻyiladi (bu namuna uzunligini 0,2% uzaytiradigan nagruzka vujudga keltiradigan kuchlanishga teng). Metallarni qizdirib hamda sovuklayin bosim bilan ishlashda oquvchanlik xossasidan foydalaniladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Hakonen, O. V. Lovnasmaa. Physica today Cebriry, 1987
2.E. V. Thinberg Phys. Rev. Lett., 1986, N56, p. 359
3.G. E. Volovik. UFN. T143. s79
G. Bonfait. et. al., Europhys Lett, 3, 489, 1987
4.G. A. Vermeulen et. al., Phys. Rev. Lett., 60, 2315, 1988
Havolalar:
http://www.phys.msu.ru
http://nuclphys.sinp.msu.ru
http://arxiv.uz
http://tami.uz
http://khanacademy.org
http://atelim.co‘l
vikipediya.uz
http://www.physicsweb.or
E’tiboringiz uchun rahmat!