Akrom abbasovich karimov, farxod rashidovich islomov, anvar ziyadullaevich avloqulov

7. 2003 yilda qaysi davlatda moliyaviy hisob ustidan ichki nazorat hamda 
auditorlarning auditorlik faoliyatiga taalluqli bo’lmagan sohalarda boshqa 
xizmatlar ko’rsatishi borasida ta’qiqlar o’rnatildi? 
А. Koreya Respublikasida
B. Xitoyda 
С. Yaponiyada 

---

103 
D. Hindistonda 
8. Auditorlik ma’muriyati o’z funktsiyalarini muvaffaqiyatli bajarishini 
ta’minlash qoidalari Xitoy Konstitutsiyasining qaysi moddasida keltirilgan? 
А. 91-modda
B. 57-modda 
С. 36-modda 
D. 118-modda 
9. Xitoyda “Auditorlik faoliyati to’g’risida”gi Qonun qachon ishlab 
chiqilgan? 
А. 1994 
B. 1996 
С. 1998 
D. 2000 
10. Xitoyda “Auditorlik faoliyati to’g’risida”gi Qonun necha moddadan 
iborat? 
А. 54
B. 36 
С. 29 
D. 72 
11. Yaponiyada audit standartlari nechanchi yildan boshlab ishlab chiqila 
boshlangan? 
А. 1950 yil 
B. 1953 yil 
С. 1960 yil 
D. 1961 yil 
12. Xitoyda auditorlik ma’muriyati nechanchi yilda tashkil qilingan? 
А. 1983 yilda
B. 1980 yilda 
С. 1988 yilda 
D. 1989 yilda 

---

104 
Tayanch tushunchalar 
Diplomga ega jamoat buxgalterlari, majburiy audit, tijorat kodeksi, sug’urta 
kompaniyalari, mehnat banklari, fond birjasi ro’yxatiga kiritilgan kompaniyalar, 
auditorlik kasbining axloqiy qoidalari, auditorlarning sifat nazorati tizimi. 

---

105 
VI BOB. MDH DAVLATLARIDA AUDIT TIZIMI 
6.1. Rossiya Federatsiyasida auditorlik faoliyati 
Rossiya 
Federatsiyasida 
yildekabrda 
Auditorlikfaoliyatito’g’risidagiPrezidentfarmonie’lon qilindi 
Keyinchalik bu 
sohada qonun qabul qilinishi borasida ko’pgina ishlar amalga oshirildi. 
Auditorlikfaoliyatito’g’risidagi Rossiya Federatsiyasi qonuni 2001 yil 14 dekabrda 
qabul qilindi.
Ushbu davrni tahlil qilar ekanmiz, shuni aytish kerakki, normativ boshqarish 
tizimi asosida amal qilib kelayotgan auditorlik faoliyati auditorlik kasbining 
Rossiyada va xalqaro miqyosda boshlang’ich rivojlanishini etarli darajada 
ta’minladi. 
Shunga qaramasdan, Qonunga ayrim tuzatishlar va aniqliklar kiritish talab 
etiladi, bu esa Rossiyadagi mustaqil auditorlik institutlarining rivojlanishiga o’z 
ta’sirini ko’rsatishi aniq. 
Qonunning kamchiliklariga to’xtab o’tadigan bo’lsak: 
1) Qonunning qabul qilinishi cho’zilib ketishi auditorlik faoliyati 
tamoyillarining ma’naviy eskirishiga olib keldi. Bu vaqt mobaynida ko’pgina 
rejalar o’zgardi. Shuningdek, moliyaviy hisobotning Xalqaro Standartlariga o’tish 
dasturi qabul qilindi, Rossiya Butunjahon Savdo Tashkilotiga a’zo bo’lishini e’lon 
qildi. Shuning uchun, Qonunga kerakli kontseptual tuzatishlar kiritish zarur bo’lib 
qoldi; 
2) Qonunda ikkita - “audit” va “auditorlik faoliyati” atamalari aralashtirib 
yuborilgan va uslubiy jihatdan noto’g’ri yondashilgan. Bular o’z boshqaruv 
mexanizmlariga ega va butunlay turli iqtisodiy tushunchalardir. 
Audit – bu moliyaviy hisobotning to’g’riligini aniqlash maqsadida o’tkazilgan 
mustaqil tekshiruvdir. 
Auditorlik faoliyati esa – bu audit tekshiruvini o’tkazishning tadbirkorlik 
faoliyatlaridan biri. 
3) Qonunda Federal organ tomonidan tasdiqlangan auditorlik standartlari, 
qoidalarini qo’llash talab etilgan. Audit ishini rejalashtirish va hujjatlashtirishda, 

---

106 
auditorlik hisobotini tayyorlashda va auditorlik xulosasini taqdim etishda ham 
Federal organ tomonidan tasdiqlangan audit standartlarini qo’llash talab etilgan. 
Bu Qonunda audit faoliyatini olib borishda auditorlik ish usullarini mustaqil 
tanlash tamoyili mavjud emas. Shuningdek, Federal organ tomonidan tasdiqlangan
qoidalarni qo’llash oqibatida, auditor yoki mijozga etkazilgan zarar Federal organ 
javobgarligiga o’tkazilishi keltirilmagan; 
4) Federal organ tomonidan tasdiqlangan auditorlik faoliyati standartlari, 
qoidalari Xalqaro Buxgalterlar Federatsiyasi tomonidan qabul qilingan va ko’pgina 
jahon mamlakatlarida qo’llash tavsiya qilingan Xalqaro Auditorlik Standartlari 
bilan bir qancha tafovutlar mavjud. 
Federal organ tasdiqlagan standartlarni qo’llash majburligi, Rossiya 
auditorlarining chet el korxonalari, qo’shma korxonalarni audit tekshiruvini 
o’tkazishni cheklab qo’yadi. Oqibatda, chet el korxonalari va qo’shma korxonalar 
chet el auditorlik kompaniyalariga murojaat qilishga majbur bo’lib qolishadi. 
Sababi, ular xalqaro normalar doirasida ish olib borishadi. 
5) Federal organ tomonidan ishlab chiqilgan auditorlik standartlarini qo’llash 
majburligiga ega Qonun normalari “Alohida faoliyat turlarini litsenziyalash 
haqida”gi Rossiya Federatsiyasining qonuni moddalariga zid keladi. Chunki unda 
qo’shimcha litsenziya olish talablari keltirilgan bo’lib, “Alohida faoliyat turlarini 
litsenziyalash haqida”gi Rossiya Federatsiyasining qonunining moddalarini inkor 
etadi. 
6) Qonunda Rossiya auditorlik standartlari bilan Xalqaro Auditorlik 
Standartlari o’rtasida o’zaro tafovut muammosi hali ham javobsiz qolmoqda. 
Chunki Rossiya iqtisodiyoti chet el investitsiyasi oqimi bilan chambarchas bog’liq. 
Yuqorida sanab o’tilgan kamchiliklarni bartaraf etish maqsadida 2008 yil 24 
dekabrda ushbu qonunning yangi tahriri qabul qilindi. Hozirgi kunda ushbu qonun 
26 ta moddadan iborat. 1992-1995 yillarda davlatda qonunchilik bazasining 
mavjud bo’lmasligiga qaramasdan, audit gurkirab rivojlandi: faqatgina Moskva va 
Sankt-Peterburgda emas, balki barcha yirik shaharlarda yangidan-yangi auditorlik 
tashkilotlari tashkil topti. Ularning soni 800ga yaqinlashib qoldi. Moskvada 

---

107 
qo’shma korxona ko’rinishi ostida “Deloyt end Tush”, “Artur Andersen”, “Ernst 
end Yang”, “Kupers end Laybrand” yirik mintaqalararo auditorlik tashkilotlari 
o’zlarining filiallarini ochdi. 
Auditorlar tayyorlash rivojlandi. Bu erda asosiy rolni yirik oliy ta’lim 
muassasalari o’z bo’yniga oldi (Xalq xo’jaligi Akademiyasi, M.V. Lomonosov 
nomidagi Moskva davlat universiteti). Ryazan, Vladivostok, Sankt-Peterburg, 
Qozon, Ufa, Krasnodarda auditorlik kurslari tashkil etildi. 
Bugungi kunda Rossiyada to’rt mingdan ortiq auditorlik tashkilotlari tuzilgan 
va muvaffaqiyatli ishlab kelmoqda. Bularga “FBK”, “Rufaudit”, “Aktionaudit” va 
boshqalar kiradi. 
Agar 90-yillar boshlarida Rossiyada professional auditorlik xizmati bozorida 
xorijiy tashkilotlar ustun bo’lgan bo’lsa, hozirgi vaqtda liderlik rus auditorlariga 
o’tgan. Etarli darajada to’liq amaliy auditorlik xizmati ko’rsatuvchi yirik rus 
auditor-konsultatsiya kompaniyalari paydo bo’ldi. Etakchi Rossiya tashkilotlari 
yirik xalqaro mijozlar bilan ish boshlashdi, ba’zi g’arb korporatsiyalari – Rossiya 
auditorlari bilan, konsultatsiya tashkilotlari bilan ish boshladi. Jahon Banki o’z 
loyihalari auditida rus mutaxassislariga ishona boshladi. 
Mustaqil auditorlar, auditorlik tashkilotlari, xorijiy yuridik va jismoniy 
shaxslar bilan hamkorlikda tashkil etilgan auditorlik tashkilotlari Rossiya 
Federatsiyasida faqatgina litsenziya mavjud bo’lgan hollarda auditorlik faoliyatini 
amalga oshirishi mumkin. 
Auditorlik faoliyatini litsenziyalash Rossiya Federatsiyasi qonunchiligi 
talablariga rioya qilgan holda davlat nazoratini ta’minlash uchun olib boriladi. 
Litsenziya alohida faoliyatlarga beriladi: 
- bank auditi; 
- sug’urta tashkilotlari va o’zaro sug’urta jamiyatlari auditi (sug’urta auditi); 
- byudjetdan tashqari fondlar va investitsiya muassasalari, birja auditi; 
- umumiy audit (alohida iqtisodiy sub’ektlar auditi). 
Rossiya Auditorlar palatasi ta’sischilari etakchi iqtisodiy oliy ta’lim 
muassasalari qatorida professional auditorlar uyushmasi hisoblanadi. 

---

108