Aktyorlik sanʼatining paydo bo’lishi tarixi

---

Aktyorlik sanʼatining paydo bo’lishi tarixi 
Odamlarning e’tiqodlariga doir marosimlardan, ovchilik bilan bogʻliq koʻpchilik boʻlib ijro 
etiladigan oʻyinlar, pantomimalardan kelib chiqqan. Aktyorlik sanʼati badiiy ijodning aloxida turi 
sifatida mil. av. 5-asrda Hindiston, Yunonistonda shakllanadi. Keyinchalik Qad. Rimda rivojlandi. Ilk 
davlatlar va shaharlarning paydo boʻlishi natijasida Turkistonda ham Aktyorlik sanʼati ning oʻziga xos 
ilk kurinishlari shakllandi. Ellinizm davrida (mil.av.3-1-asrlar) vujudga kelgan Aktyorlik sanʼati 
an’analari 20-asr boshlariga-cha yetib kelgan. U ijtimoiy timsol-obrazlar yaratishda oʻziga xos uslub va 
ifoda vositalariga ega boʻlgan. Obraz yaratishda psixologik tahlildan koʻra nutqning serboʻyoqligi, 
mubolagʻa, badiha, kulgi vositalaridan keng foydalanish, harakat, imo-ishora, ohanglarni boʻrttirishga 
institutilishgan. Antik davrda hozirgi Oʻzbekiston hududida ham tragik aktyorlar ish koʻrgan. Oʻrta 
asrlarda Movarounnahr, Fargʻona vodiysi, Xorazm vohasida hajv va hazil vositalaridan foydalangan 
masharalar, muqallidlar, jiddiy yoʻsinda hikoya qiluvchi maddohlar, qissaxonlar, voizlar, goʻyandalar 
faoliyat koʻrsatganlar. 20-asrda maydonga kelgan Yevropa tipidagi yangi oʻzbek teatrida Aktyorlik 
sanʼati yanada taraqqiy etdi. U jahon teatri va Aktyorlik sanʼati tajribalarini ijodiy oʻzlashtirish, qad. 
milliy teatr ijrochilik an’analarini rivoj-lantirish yoʻlida kamol topdi. Aktyorlar dramaturg tasvirlagan 
voqelikni, pesa qaxramonlarining ichki dunyosini ochishga, obrazning gʻoyaviy ma’nosini chuqur talqin 
qilishga oʻrgandilar. 20-30-yillar oʻtkir satirik yoʻnalish, maishiy tafsilot, yorqinlik, boʻrttirma oʻzbek 
Aktyorlik sanʼati ga xos boʻlgan. A. Hidoyatov, Gʻ. Islomov, M. Miroqilov, R. Pirmuhamedov va boshqa 
aktyorlarning ijodlari bunga misoldir. 40-yillarning oxiri-50-yillarda oʻzbek aktyorlari ijodida yirik 
falsafiy umumlashma, zamonaviy joʻshqinlikka intilish kuchaydi. O.Xoʻjayev, Sh. Burhonov, 
S.Eshontoʻrayeva, Sadriyevalar yaratgan tarixiy va mumtoz obrazlar gʻoyaviy teranligi, badiiy yetukligi 
bilan oʻzbek aktyorlik san’atini yuqori pogʻonaga koʻtardi. Shu yillarda qahramonona-romantik, 
falsafiy-badiiy, ijtimoiy-maishiy ijrochilik yoʻnalishlari va milliy ijrochilik maktabi shakllandi. Teatr 
aktyorlari kino, teleradio sohalariga dadil kirib borib, mazkur san’atlar ijrochiligining shakllanishiga 
hissa qoʻshdilar. Drama teatrida ashula va raqs vositalarini keng qo’llash, musiqa teatrida dramatizm, 
ichki kechinmalarning kuchayishi, bolalar teatrida barcha ijrochilik yoʻnalishlaridan bahramand boʻlish 
shundan dalolatdir. Bu davrda qoʻlga kiri-tilgan chinakam ijodiy erkinlik A.sda ham uz aksini topdi: 
milliy an’analarga e’tibor, ijodiy izlanish, yangi shakl va vositalar izlab topish, badihagoʻylik kuchaydi. 
Aktyorlar oʻz iste’dodlari, imkoniyatlarini turli janrlarda sinab koʻrish va toʻliq roʻyobga chiqarish 
imkoniga ega boʻldilar.