Algoritm haqqında túsinik

Tema: Algortm túrleri qasiyetleri beriliw usılları, algoritmniń blok sxema formasında beriliw usılların súwretleń hám mısal keltiriń
Joba

1. 
   Algoritm haqqında túsinik
   
2. 
   Algoritm túrleri hám qasiyetleri
   
3. 
   Algoritm blok sxeması haqqında túsinik
   

" Algoritm" túsinigi ken’ ma’nili túsinik bo'lip, onıń mazmunın tómendegishe túsindiriw múmkin. Algoritm dep, qoyılǵan máseleni tarqatıp alıw ushın málim qaǵıydaǵa qaray atqarılatuǵın ámellerdiń chekli qádemler izbe-izligine aytıladı.
Sóz járdeminde
Programma formasında
Keste kóriwishida
Formula járdeminde
Grafik formasında
Algoritmik tilde
Ilimpazlardıń izbe-iz xızmetlerine qaramay, Algoritm túsinigine bir konkret anıqlama beriwdiń múmkinshiligi bo'lmadi. Algoritmlar teoriyasında algoritmdıń túrli formal tariypleri kiritilgen bolıp, olardıń ekvivalentligi tastıyıqlanǵan. A. N. Kolmogorov tariypi. Algoritm - bul qoyılǵan másele nátiyjesine qanday da sandaǵı qádemlerden keyin alıp keliwshi málim qaǵıydalar boyınsha atqarılıwshı hár qanday esaplaw sisteması. A. A. Markov tariypi. Algoritm - bul baslanǵısh berilgenlerden ızlengen nátiyjege alıp keliwshi esaplaw procesin anıqlawshı anıq kórsetpeler bolıp tabıladı.
Algoritm - ózgeshelikleri
Anıqlıq hám túsiniklilik - degende algoritmda atqarıwshına berilip atırǵan kórsetpeler anıq.
Ǵalabalıq - degende hár bir algoritm mazmunına kóre bir túrdegi máselelerdiń mazmunda bolıwı túsiniledi. Sebebi kórsetpeler degi anıq emeslikler mólsherlengen maqsetke erisiwge alıp barlıǵı ushın da orınlı bolıwı, yaǵnıy ulıwma bolıwı túsiniledi. kelmeydi. Atqarıwshına usınıs z etiletuǵın kórsetpeler túsinikli mazmunda bolıwı shárt, keri jaǵdayda atqarıwshı onı atqara almaydı.
Algoritm Túrleri

Algoritm

Tarmaqlanıwshı
Tákirarlanıwshı
Sızıqlı
Algoritm hám olardıń ózgeshelikleri. Avtor : Abdullayev Qaǵıydaiddin Qosılǵan sáne: 2022-04-10 Algoritmlar, olardıń ózgeshelikleri. Beriliw usılları hám strukturaları Joqarıda belgilegenimizdek, qoyılǵan qandayda bir máseleni EHMda sheshiw ushın, aldın onıń matematikalıq modelin, keyin algoritmın hám programmasın dúziw kerek boladı. Bul úshlıqta algoritm blokı zárúrli áhmiyetke iye. Endi algoritm túsiniginiń tariypi hám ózgesheliklerin bayanlaymız. Algoritm bul aldımızǵa qoyılǵan máseleni sheshiw zárúr bolǵan ámeller izbe-izligi bolıp tabıladı. Algoritm sózi hám túsinigi IX asirde jasap dóretiwshilik etken buyır oqımıslı Muhammad al-Xorezmiy atı menen tıǵız baylanıslı. Algoritm sózi Al-Xorezmiy atınıń Evropa ilimpazları tárepinen buzib aytılıw etiliwinen júzege kelgen. Al-Xorezmiy birinshi bolıp onlıq sanaq sistemasınıń principlerıni hám odaǵı tórtew ámellerdi orınlaw qaǵıydaların tiykarlab bergen.
Algoritmdıń tiykarǵı ózgeshelikleri. Algoritmdıń 5-ta tiykarǵı ózgesheligi bar: Diskretlilik (Cheklilik). Bul qasiyettiń mazmunı algoritmlardı mudami chekli qádemlerden ibarat etip bóleklew múmkinshiligi bar ekenliginde. Yaǵnıy onı chekli sandaǵı ápiwayı kórsetpeler izbe-izligi formasında ańlatıw múmkin. Eger kuzatilayotgan processni chekli qádemlerden ibarat etip qollay almasak, onı algoritm dep bolmaydı.
Túsiniklilik. Biz kúndelik turmısımızdıńda berilgen algoritmlar menen islep atirǵan elektron saatlar, mashinalar, qozaqlar, kompyuterler, túrli avtomatikalıq hám mexanik qurılmalardı gúzetemiz. Atqarıwshına usınıs atırǵan kórsetpeler, onıń ushın tushinarli mazmunda bolıwı shárt, keri jaǵdayda atqarıwshı ápiwayıǵana ámeldi de atqara almaydı. Odan tısqarı, atqarıwshı hár qanday ámeldi atqara almasligi da múmkin. Hár bir atqarıwshınıń orınlawı múmkin bolǵan kórsetpeler yamasa buyrıqlar kompleksi ámeldegi, ol atqarıwshınıń kórsetpeler sisteması (sisteması ) dep ataladı. Sonday eken, atqarıwshı ushın berilip atırǵan hár bir kórsetpe atqarıwshınıń kórsetpeler sistemasına tiyisli bolıwı kerek. Kórsetpelerdi atqarıwshınıń kórsetpeler sistemasına tiyisli bolatuǵın etip ańlatpalay biliwimiz zárúrli áhmiyetke iye. Mısalı, tómen klasstıń a'lochi oqıwshısı " san kvadratqa asırilsin" degen kórsetpeni tushinmasligi nátiyjesinde atqara almaydı, lekin " san ózin ózine kópaytirilsin" formasındaǵı kórsetpeni biymálel atqaradı, sebebi ol kórsetpe mazmunınan kóbeytiw ámelin orınlaw kerekligini tusinip jetedi.
Qoyılǵan máseleni ol yamasa bul túrin sheshiwdiń algoritmların qáliplestiriw hám islep shıǵıw eń juwapkershilikli hám de zárúrli basqıshlardan esaplanadı, sebebi bul basqıshda keyinirek jeke kompyuterde orınlanıwı kerek bolǵan ámellerdiń izbe-izligi aldınan belgilep alınadı. Algoritmda jolǵa qoyılǵan aljasıqlar esaplaw procesin nadurıs orınlanıwına alıp keledi, yaǵnıy nadurıs nátiyjelerdi beredi.
1. 1. Algoritm túsinigi.
A l g o r i t m - bul máseleni sheshiw usılların anıqlama beriw bolıp tabıladı, yamasa basqasha etip aytqanda, kutilayotgan nátiyjelerdi jeke kompyuter tárepinen alıw ushın atqarılıp atırǵan esaplaw jarayolarining izbe-izliklari bolıp tabıladı.
Algoritm - bul qandayda bir máseleni sheshiw ushın orınlanıwı zárúr bolǵan buyrıqlardıń tártiplergen izbe-izligi bolıp tabıladı. Hár bir algoritm anıq hám pıtken qádemlerge bólingen bolıwı kerek.
«Informacion-kommunikasiya texnologiyaları» túsindirmeli lo'g'atida tómendegi tariypler keltirilgen:
1. vazifani orınlawǵa qaratılǵan anıq belgilengen qaǵıydalardıń tártiplengen chekli kompleksi.
2. Dáslepki maǵlıwmatlardı aqırǵı nátiyjege ótkeriwshi esaplaw procesi arqalı másele sheshimin anıq kórsetiwshi ámeller mazmunı hám izbe-izligi.
Algoritm dep, máseleni sheshiw ushın orınlanıwı kerek bolǵan ámeller izbe-izligin anıq xarakteristikalaytuǵın qaǵıydalar sistemasına aytıladı.
Basqasha aytqanda, algoritm -baslanǵısh hám aralıq malumotlarni máseleni sheshiw nátiyjesine aylantıratuǵın processni bir bahalı etip, anıqlap beretuǵın qaǵıydalardıń qandayda bir bir chekli izbe-izligi bolıp tabıladı.
Bunıń mánisi sonnan ibarat, eger algoritm islep shıǵılǵan bolsa, onı sheshilip atırǵan másele menen tanıs bolmaǵan qandayda bir atqarıwshına, sonday-aq kompyuterge xam orınlaw ushın tapsırsa boladı hám ol algoritmdıń qaǵıydalarına anıq ámel etip máseleni sheshedi.
Algoritm termini orta ásirlerde jasap dóretiwshilik etken ullı ózbek matematigi Al-Xorezmiy atınan kelip shıqqan. Algoritm sózi al-Xorezmiyning arifmetikaga arnalǵan shıǵarmasınıń dáslepki betidagi “Dixit Algoritmi” (“dediki al-Xorezmiy” dıń latınsha ańlatpası ) degen gáplerden kelip shıqqan. Ol ózi jańalıq ashqan o'nli sanaq sistemasında IX ásirdiń 825 jılıdayoq tórt arifmetika ámellerin orınlaw qaǵıydaların bergen. Arifmetika ámellerin orınlaw procesi bolsa alxorazm dep atalǵan. Bul termin 1747 jıldan baslap algorismus, 1950 jılǵa kelip algoritm dep da ataldı. Bul jerde al-Xorezmiyning sanaq sistemasın jetilistiriwge qosqan úlesi, onıń dóretpeleri algoritm túsiniginiń kiritiliwine sebep bolǵanlıǵı oqıwshılarǵa aytıp ótiledi.
Kompyuterler payda bolıwı menen algoritm termininiń házirgi mánisi menen informacion-kommunikasiyalar texnologiyaları salasında eń tiykarǵı atamalardan biri bolıp qaldı.
Mısalı, kvadrat hám kubik teńlemeler túbirlerin tabıw algoritmları tapildi. Az-azdan ilimpazlar qıyınlaw máseleler ústinde bas qotirib, mısalı, qálegen dárejeli algebraik teńlemeler túbirlerin tabıw algoritmların qıdıradılar. Hátte, XvII -asirde Leybnis qálegen matematikalıq máseleni sheshiwdiń ulıwma algoritmın tabıwǵa urınıp kórgen. Biraq buǵan uqsas algoritmlardı kuo'rishning ılajı bolmaǵan hám az-azdan bunıń pútkilley múmkinshiligi joq degen juwmaqqa kelingen.
Sonday bolıwına qaramay, algoritm túsiniginiń anıq xarakteristikası berilmagunga shekem, máseleniń algoritmik sheshimsizligini tastıyıqlaw múmkin emes edi.
Algoritm túsinigi júdá áyyemgi zamanlardan qáliplesip kelgen. Soǵan qaramay, asrimizning yarımına shekem matematikalıqlar bul ob'ekt hakida málim bir qarawlarǵa qánaatlanıp kelgenler. Algoritm termini matematikalıqlar tárepinen tek konkret máselelerdi sheshiw menen boglik túrde olinar edi.
XX ásir basında matematika tiykarlarında payda bolǵan qarama-qarsılıqlar hám máseleler olardı sheshiwge qaratılǵan túrli konsepsiyalar hám aǵıslardıń payda bolıwına alıp keldi. 20 - jıllarǵa kelip, effektiv esaplaw máseleleri kese boldı.
Algoritm túsiniginiń ózi matematikalıq izertlewler ob'ekti bolıp qalǵanlıǵı ushın anıq hám qatań tariypga mútáj edi. Bunnan tısqarı komputer asrini jaqınlastırıwshı fizika hám texnikanıń rawajlanıwı da sonı talap etar edi.
XX ásir baslarında matematikalıqlar birpara ǵalabalıq máseleler algoritmik sheshimge iye emes degen juwmaqqa kela basladılar.
Qandayda bir bir ob'ekttiń joqlıǵı ni qatań tastıyıqlaw ushın bolsa, bul ob'ekttiń anıq tariypiga ıyelew kerek edi.
Úzliksizlik, iymek sızıq, sirt, uzınlıq, maydan, kólem hám basqa sol sıyaqlı túsiniklerdi anıqlawtırıw zárúrshiligi payda bolǵanda tap áne sonday jaǵday payda bolǵan edi.
Algoritm túsinigin anıqlawtırıw hám úyreniw, yaǵnıy algoritmlar teoriyası boyınsha eń birinshi izertlewler 1936 -37 jıllarda A. Tyuring, E. Post, E. Erbran, K. Gedel, A. Markov, A. Cherchlar tárepinen atqarıldı.
Algoritm túsinigi boyınsha bir qansha tariypler islep shıǵıldı. Biraq keyinirek olardıń teń kúshliligi anıqlandi.
Turmısımızdıńda algoritmlardı túrli tarawlarda geyde bilgen halda geyde bolsa bilmagan halda isletemiz. Algoritmlar tekǵana matematikalıq xarakterge iye bolmaydıden olardı ápiwayı turmıslıq turmısımızda da kóp qollaymiz. Mısalı, awqat tayarlaw, shay demlew, qandayda bir berilgen jumıstı orınlaw hám basqa. Bul islerdi orınlawda málim bolǵan anıq kórsetpelerdi ketma ket atqaramız. Eger bul kórsetpeler anıq bir ketma ketlik tártibinde atqarılmasa kerekli nátiyjeni olaolmaymiz..
Algoritmdı jetiliskenloq túsinip alıw ushın oqıwshılarǵa túrli turmıstan, pánnen algoritmlarǵa mısallar keltiriw hám buǵan ózleri dúziwge háreket etiwlerin usınıs etiw múmkin. Mısalı, tamaq tayarlaw, túrli qurılmalardı isletiw, sport jarısı yamasa jol háreketi qaǵıydaları algoritmların keltiriw múmkin, yamasa matematikalıq formula boyınsha baha esaplaw algoritmı yamasa kompyuterdi isletiw boyınsha algoritm sıyaqlı mısallar keltirilishi múmkin.
1. 2. Algoritmdıń tiykarǵı ózgeshelikleri
Algoritmdıń tiykarǵı ózgeshelikleri haqqında tómendegilerdi atap ótiw múmkin:
1-qasiyet. Diskretlilik, yaǵnıy algoritmdı chekli sandaǵı ápiwayı kórsetpeler izbe-izligi formasında ańlatıw múmkin. Tamamlanlangan ámeller izbe-izligi qádem dep ataladı. Sonday eken, algoritm chekli qádemlerden ibarat bolıwı kerek.
2-qasiyet. Túsiniklilik, yaǵnıy atqarıwshına usınıs atırǵan kórsetpeler onıń ushın túsinikli bolıwı shárt, keri jaǵdayda atqarıwshı ápiwayı ámeldi de atqara almay qalıwı múmkin. Hár bir atqarıwshınıń atqara alıwı múmkin bolǵan kórsetpeler sisteması bar.
3-qasiyet. Anıqlıq, yaǵnıy atqarıwshına berilip atırǵan kórsetpeler anıq mazmunda bolıwı kerek hám de tek algoritmda kórsetilgen tártipte orınlanıwı shárt. Algoritmdıń hár bir qaǵıydası anıq hám bir bahalı bolıwı zárúrki, bunda waqtıniń qandayda bir minutında alınǵan muǵdarlar ma`nisi waqtıniń sonnan aldınǵı minutında alınǵan muǵdarlar ma`nisi menen bir bahalı anıqlanǵan boladı.
4-qasiyet. Ǵalabalıq, yaǵnıy hár bir algoritm mazmunına kóre bir túrdegi máselelerdiń barlıǵı ushın jaramlı bolıwı kerek. Algoritm. bir máseleni sheshiw ushın emes bálki soǵan uqsas turdosh máseleler klasın sheshiw ushın xızmet etedi
Mısalı, eki ápiwayı bólshek ulıwma bólimin tabıw algoritmı hár qanday bólshekler ulıwma bólimin tabıw ushın isletiledi.
5-qasiyet. Juwmaqlawshılıq, yaǵnıy hár bir algoritm chekli sandaǵı qádemlerden keyin álbette nátiyje beriwi kerek. Algoritm máseleniń sheshimine chekli sandaǵı qádemler ishinde alıp keliwi yamasa máseleni " sheship bolmaydı" degen xabar menen tawısıwı kerek.
1. 3. Algoritmdıń súwretlew usılları
Algoritmdıń súwretlew usılları haqqında sóylegende algoritmdıń beriliw usılları túrli-tumanlıǵı hám olar arasında eń kóp ushraytuǵınları tómendegiler ekenligin kórsetip ótiw kerek:
1. Algoritmdıń sózler arqalı ańlatılıwı. Algoritmlardı ańlatıwdıń eń keń tarqalǵan forması - ápiwayı tilde sózler menen bayanlaw bolıp tabıladı. Bul tekǵana esaplaw algoritmlarında, bálki turmıslıq, tırıshılık " algoritm" larga da tiyisli bolıp tabıladı.
Mısalı, qandayda bir bir tamaq yamasa konditer ónimleri ónimin tayarlawdıń retsepti da ápiwayı tilde xarakteristikalanǵan algoritm bolıp tabıladı. Qalalararo telefon - avtomat arqalı baylanıs ornatıwdıń ayriqsha algoritmınan paydalanasız. Dúkannan jańa kir juwıw mashinası yamasa magnitofon satıp alınsa, jumıstı paydalanıwdıń algoritmı menen tanısıwdan baslaymız.
Máseleni kompyuterde sheshiwde de, kóbinese matematika tilin da óz ishine alǵan tábiyiy tilden paydalanıw múmkin. Algoritmdıń bunday tildegi jazıwı ızlenip atırǵan nátiyjege alıp keletuǵın ámeller izbe-izligi kórinisinde bolıp, adam tárepinen bir mánisli aqıl etiliwi kerek. Sózler menen kórsetilgen hár bir ámel ―algoritmning qádemi‖ dep ataladı. Qádemler tártip nomerine iye boladı.
Algoritm izbe-iz, qádem-ba qádem orınlanıwı kerek. Eger algoritm tekstinde " N sanlı qádemge o'tilsin" dep jazılǵan bolsa, bul algoritmdıń orınlanıwı kórsetilgen N-qádemnen dawam etiwin ańlatadı.
2. Algoritmdıń formulalar járdeminde beriliwi. Algoritm matematikalıq formulalar járdeminde xarakteristikalanganda hár bir qádem anıq formulalar járdeminde jazıladı. Mısal jol menende
kvadrat teńleme sheshimleri bolǵan

anıqlaw algoritmın kórip shıǵayıq.
1. a, b, s koefficiyentler bahaları berilsin.
2. D = b2—4 ac diskriminant esaplansın.
3. D < 0 bolsa, teńlemediń haqıyqıy sheshimleri joq. Tek haqıyqıy túbirler ızlenip atırǵan bolsa, másele hal boldı.
4. D = 0 bolsa, teńleme eki bir-birine teń, yaǵnıy márteli sheshimge iye boladı hám olar formulalar menen hi-soblanadi. Másele hal boldı. 5. D > 0 bolsa, teńleme eki haqıyqıy sheshimge iye, olar
formulalar menen esaplanadı. Yaǵnıy másele hal boldı.
3. Algoritmdıń keste kórinisinde beriliwi. Algoritmdıń bul tárzde suwretlanishdan da kóp paydalanamız. Mısalı, mektepte qollanıp kelinip atırǵan tórt xanalı matematikalıq kesteler yamasa hár qıylı lotereyalar kesteleri. Funksiyalardıń grafikların sızıwda da algoritmlardıń bahaları kestesi kórinislerinen paydalanamız. Bul sıyaqlı kestelerden paydalanıw algoritmları ápiwayı bolǵan sebepli olardı ózlestirip alıw ańsat.
4. Algoritmdıń programma formasında ańlatılıwı, yaǵnıy algoritm kompyuter atqarıwshısına túsinikli bolǵan programma formasında beriledi.
5. Algoritmdıń algoritmik tilde suwretleniwi, yaǵnıy algoritm birdey hám anıq ańlatıw, orınlaw ushın qollanılatuǵın belgilew hám qaǵıydalar kompleksi algoritmik til arqalı ańlatıw bolıp tabıladı. Algoritmik tiller — algoritmdı bir mánisli xarakteristikalaw imkaniyatın beretuǵın belgiler hám qaǵıydalar kompleksi bolıp tabıladı. Hár qanday tillerdegi sıyaqlı olar da óz álippesi, sintaksisi hám semantikasi menen anıqlanadı Bizge orta mektepden málim bolǵan komputerlarsiz algoritmlawǵa mólsherlengen algoritmik sistema algoritmik tildiń úlgisi bolıp tabıladı. Algoritmik tilge mısal retinde taǵı algoritmlardı belgili operatorlar sisteması formasında xarakteristikalawdı da kórsetiw múmkin. Bul tiller ádetdegi tilge uqsas bolıp, komputerda tikkeley orınlawǵa qaratnmagan. Olardan maqset algoritmdı birdey formada hám túsinikli etip, analiz etiwge ańsat etip jazıw bolıp tabıladı.
6. Algoritmlardıń grafik formada suwretleniwi. Mısalı, grafiklar, sxemalar yaǵnıy blok - sxema buǵan mısal bóle aladı. Blok sxemanıń tiykarǵı elementleri tómendegiler: súyri-sopaq (ellips forması )-algoritm baslanıwı hám tamamlanishi, tuwrı múyeshli tórtmuyush-baha beriw yamasa tiyisli kórsetpelerdi orınlaw.
Romb - shárt tekseriwdi belgileydi. Onıń jóneltiruvchilari tarmaqlar boyınsha biri awa ekinshisi joq jónelislerdi beredi, parallelogramm- maǵlıwmatlardı kirgiziw yamasa shıǵarıw, járdemshi algoritmǵa shaqırıq - parallelogramm eki tárepi sızıq, jóneltiriwshi sızıq - blok -sxema daǵı háreket basqarıwı, noqatto'g'ri sızıq (eki parallel) - baha beriw.
Algoritmda orınlanıwı pıtken ámeller izbe-izligi algoritm qádemi dep júritiledi. Hár bir alhoxida qádemdi jırlaw ushın orınlanıwı kerek bolǵan ámeller haqqındaǵı kórsetpe buyrıq dep aytıladı.
Algoritmlardı kórgezbeliroq etip súwretlew ushın blok -sxema, yaǵnıy geometriyalıq usıl kóbirek qollanıladı. Algoritmdıń blok -sxeması algoritmdıń tiykarǵı dúzilisiniń ayqın geometriyalıq suwreti: algoritm blokları, yaǵnıy geometriyalıq sırtqı kórinisler kórinisinde, bloklar arasındaǵı baylanıs bolsa yunaltirilgan sızıqlar menen kórsetiledi. Sızıqlardıń yunalishi bir bloktan keyin qaysı blok orınlanıwın ańlatadı. Algoritmlardı bul usılda ańlatıwda wazıypası, tutqan ornına qaray tómendegi geometriyalıq forma (blok ) lardan paydalanıladı.