Algoritmlerdi proektlestiriw

“ALGORITMLERDI PROEKTLESTIRIW” PA’NI

Ádebiyatlar dizimi:

1. 
   Дж. Макконнелл. Основы современных алгоритмов. Пер. с англ. 2-е изд. М.:Техносфера. 2004 г. – 368с.
   

Qosımsha:

2. 
   Кормен Т., Лейзерсон Ч., Ривест Р. «Алгоритмы. Построение и анализ», 2013 г.
   
3. 
   Колдаев Основы_алгоритмизации_и программирования. 2013 г.
   

Blok tematikası	Saat
1. Kirisiw. Sızıqlı, tarmaqlanıwshı hám tákirarlanıwshı algoritmler.	2
2. Izlew hám tańlaw algoritmleri. Izbe-iz hám binar izlew.	2
3. Ornına qoyıw usılı járdeminde sortirovka qılıw.	2
4. Kóbiksheli sortirovka.	2
5. Shell sortirovka usılı.	2
6. Korenli sortirovka.	2
7. Kópaǵzalılardıń mánislerin esaplaw. Gorner sxeması.	2
8. Matricalardı kóbeytiw. Vinograd hám Shtrassen usılları.	2
9. Sızıqlı teńlemelerdi sheshiw. Gauss-Jordan usılı.	2
10. Graflar teoriyası.	2
11. Qısqa joldı tabıw. Deykstra algoritmi. 163 bet	2
12. Parallelizmge kirisiw.	2
13. Ápiwayı parallel ámeller.	2
14. Parallel izlew.	2
15. Parallel sortirovka qılıw.	2

#1 Kirisiw. Sızıqlı, tarmaqlanıwshı hám tákirarlanıwshı algoritmler.
Algoritm so’zi ha’m tu’sinigi IX a’sirde jasap o’tken ulli ata-babamiz Muhammed al-Xorezmiy ati menen baylanisli bolip, onin’ arifmetikag’a arnalg’an “Al jabr va al-muqobala” atli kitabinin’ da’slepki betindegi “Dixit Algoritmic” (“Dediki Al Xorazmiy”din’ latinsha ma’nisi) degen qatarlardan kelip shiqqan.

Algoritm degende qanday da bir maqsetke erisiwge yamasa qandayda ma’seleni sheshiwge qaratilg’an buyriqlardin’ aniq, tu’sinerli, shekli ha’m toliq dizimi tu’siniledi.

Algoritmler – bul bilimler u’stinen pikirlew ha’m jetkerip beriwden ibarat. Yag’niy kimdir qandayda bir ma’seleni sheshiwdi oylap tabiw ha’m oni basqalarg’a jetkermekshi bolsa onday jaqg’dayda ol oylap tapqan sheshimdi sonday su’wretlew kerek, na’tiyjede basqalarda oni tu’siniwi ha’m de sol ko’riniske ko’re basqalar da ma’seleni tuwri sheshiwi kerek. Sonliqdan su’wretlew bir neshe talaplarg’a juwap beriw kerek.

Algoritmlerdin’ qa’siyetleri:

Diskretlilik – algoritmlerdi ha’r dayim shekli qa’demlerden ibarat bolip bo’leklew imkaniyati bar boliwinda. Yag’niy oni shekli sandag’I a’piwayi izbe-izlik formasin an’latiw mu’mkin. Eger protsesdi shekli qa’demlerden ibarat bolip bo’lekley almasaq onday jag’dayda oni algoritm dep atalmaydi.

Tu’sinerlilik – algoritmnin’ orinlaniwshisi ha’mme waqitda insan bola bermeydi. Shay demlew yakiy basqa islerdi orinlawshi tek g’ana insan bola bermeydi, bulardi robotlarg’a ha’m buyiriw mu’mkin. Orinlaniwshig’a berilip atirg’an ko’rsetpeler onin’ ushun tu’sinerli boliwi kerek, keri jag’dayda orinlaniwshi a’piwayi a’meldi da orinlay almaydi. Bunnan tisqari orinlaniwshi ha’r qanday a’meldi orinlanlay almawi mu’mkin.

Aniqliq – orinlaniwshig’a berilip atirg’an ko’rsetpeler aniq mazmung’a iye boliwi kerek. Sebebi ko’rsetpedegi aniqsizliq mo’lsherlengen maqsedke erisiwge alip kelmeydi.

Uliwmaliq – o’z-ara bir algoritm mazmunina ko’re bir tu’rdegi ma’selenin’ ba’rshesi ushinda orinli boliwi kerek. Yag’niy, ma’seledegi baslang’ish mag’liwmatlar qanday boliwinan qa’ttiy na’zer algoritm sol tu’rdegi ha’r qanday ma’seleni sheshiw mu’mkin.

Na’tiyjelik – qanday da bir algoritm shekli sandag’I qa’demlerden keyin a’lbette na’tiyjege erisiwi kerek. Orinlaniwshi a’meller ko’p bolsa da na’tiyjege alip keliwi kerek. Shekli qa’demden keyin qoyilg’an ma’sele sheshimge iye emesligin aniqlaw da na’tiyje esaplanadi. Eger ko’rilip atirg’an protsess sheksiz dawam etip na’tiyje bermese, oni algoritm dep atay almaymiz

Algoritmning tu’rleri

• 
  Siziqli
  

Chiziqli algoritmlarda asosan hech qanday shart tekshirilmaydi va jarayonlar tartib bilan ketma-ket bajariladi. Demak, chiziqli algoritmlar sodda hisoblashlar yoki amallar ketma-ketligidir. Chiziqli algoritmlarga misol qilib quyidagi formulalar bo`yicha hisoblashlarni keltirish mumkin: a = b+c;

• 
  Tarmaqlaniwshi
  

Biror shartning bajarilishi bilan bog`liq ravishda tuziladigan algoritmlarga tarmog`lanuvchi algoritmlar deyiladi. Tarmog`lanuvchi algoritmlar hisoblashlar ketma-ketligini aniqlaydigan shartlarni o`z ichiga oladi. Blok-sxema ko`rinishida bu shuni bildiradiki, blok-sxemada hech bo`lmaganda bitta romb ishtirok etadi. Masalan: ko`chaga qanday kiyimda chiqishimiz ob-havoga, avtomatdan sharbatli yoki mineral suv ichishimiz esa unga qancha so`mlik “jeton” tashlashimizga bog`liqdir. Yuqorida keltirilgan “Svetofor” algoritmi ham tarmog`lanuvchi algoritmga misoldir.

• 
  Ta’kirarlaniwshi
  

Ma'lum bir shart asosida algoritmda bir necha marta takrorlanish yuz beradigan jarayonlar ham ko`plab uchraydi. Masalan, yil fasllarining har yili bir xilda takrorlanib kelishi, har haftada bo`ladigan darslarning kunlar bo`yicha takrorlanishi va hokazo. Demak, takrorlanuvchi algoritmlar deb shunday algoritmlarga aytiladiki, unda bir yoki bir necha amallar ketma-ketligi bir necha marta takrorlanadi, bu ketma-ketlik tarmog`lardan iborat bo`lishi ham mumkin. Bundan chiziqli va tarmog`lanuvchi algoritmlar takrorlanuvchi algoritmlarning xususiy holi ekanligi kelib chiqadi.
Algoritmdi su’wretlew usillari ha’m olarg’a missallar:

Algoritmdi islep shig’iwda bir neshshe ha’r tu’rlerli usil menen an’latiwg’a boladi. Solardan u’shewi ken’ tarqalg’an bolip olar to’mendegishe:

• 
  Algoritmlerdi a’piwayi tilde su’wretlew;
  
• 
  Algoritmlerdi Sistema ko’rinisinde an’latiw;
  
• 
  Algoritmlerdi arnawli (algoritmlik) tilde jaziw;
  

Algoritmlerdi a’piwayi tilde su’wretlew:

Algoritmlerdi an’latiwda ken’ tarqalg’an formasi bul a’piwayi tilde so’zler menen bayan etiw bolip tabiladi. Bul tek g’ana esaplaw algoritmlerde ha’tteki o’mirdegi turmistag’I algoritmlerge de tiyisli. Misal ushin qanday da bir awqat retsepti ha’m a’piwayi tilde an’latilg’an algoritmler bolip tabiladi.

Algoritmlerdi sistema ko’rinisinde an’latiw:

Algoritm sistemasi bul – berilgen algoritmdi a’melge asiriwdag’I a’meller izbe-izliginin’ a’piwayi tildegi su’wretlew elementleri menen toltirilg’an grafik su’wretler bolip tabiladi. Algoritmnin’ ha’r bir qa’demi sistemada qanday da bir geometric forma blok penen su’wretlenedi. Bunday orinlanatin a’meller tu’rine ko’re ha’r tu’rli bolg’an bloklarg’a GOST boyinsha su’wretlenetin ha’r tu’rli geometric formalar tuwr to’rtmu’yeshlik, romb, parallelogram, shen’ber, oval, h.t.basqalar mas keledi.

Algoritm sistemasinin ko’riw qag’iydalari GOST 19.002 80 da (Xalq ara standart ISO 2636 –73 qa mas keledi) qatan’ belgilep qoyilg’an. GOST 19.003-80 (ISO 1028-73 ge mas ) algoritmler ha’m programmalar sistemalarinda paydalanatin simvollar dizimi, bul simvollardin’ formasi ha’m o’lshemlerinin’ sonin’ menen birge olar menen su’wretlenetin funksiyalardi (a’mellerdi) belgileydi.
Algoritmlerdi arnawli tilde an’latiw:

Bunday usilda algoritmlerdi an’latiw ushin da’stu’rlew tiller dep ataliwshi jasalma tiller qollaniladi. Bunin’ ushin islep shig’ilg’an algoritm sol tiller ja’rdeminde ma’nili ha’m electron esaplaw mashinasi tu’sine alatin ko’rinisinde an’latiw za’ru’r.

Programmanin’ qa’legen tili belgiler toplami ha’m algoritmlerdi jaziw ushin sol belgilerdi qollaw qag’iydalarin o’z ishine aladi. Programmaliq tiller bir-birinen a’lifbesi, sintaksisi ha’m semantikasi menen ayirilip turadi.