Alibaba Group Holding Limited

Alibaba Group Holding Limited — Alibaba Group va Alibaba.com sifatida tanilgan, Xitoyning elektron tijorat, chakana savdo, Internet va texnologiyalarga ixtisoslashgan transmilliy texnologik kompaniyasi. 1999-yil 28-iyunda Chjetszyan shahrining Xanchjou shahrida tashkil etilgan^[1]. Kompaniya veb-portallar orqali isteʼmolchidan isteʼmolchiga (C2C), biznesdan isteʼmolchiga (B2C) va biznesdan biznesga (B2B) savdo xizmatlarini taqdim etadi. Elektron toʻlov xizmatlari, xarid qilish qidiruv tizimlari va bulutli hisoblash xizmatlari mavjud. U dunyodagi ko'plab biznes sohalarida turli xil kompaniyalar portfeliga egalik qiladi va ishlaydi^[2]. Buyuk Britaniyaning dunyo bozorini oʻrganuvchi «Kantar» kompaniyasi dunyoning eng qimmat kompaniyalari reytingini e’lon qildi. Reytingning kuchli oʻnligidan „Alibaba“ ham oʻrin olgan^[3].
2014-yil 19-sentabrda Nyu York fond birjasida Alibabaʼning ommaviy aksiyalari (IPO) 25 milliard dollarni tashkil etdi va kompaniyani 231 milliard dollar kapitallashuvini taminladi. Shu bilan dunyo tarixidagi eng yirik ommaviy taklif boʻldi^[4]. Dunyodagi eng qimmat 10 korporatsiyadan biri^[5] va „Forbes Global 2000“ 2020 roʻyxatida dunyodagi 31-eng yirik ommaviy kompaniya deb keltirilgan^[6]. 2018-yil yanvar oyida Alibaba raqibi Tencentdan keyin 500 milliard dollarlik savdo hajmidan o'tgan ikkinchi Osiyo kompaniyasi boʻldi^[7] . 2020-yilga kelib, Alibaba global brendning oltinchi eng yuqori bahosiga ega boʻldi^[8].
Alibaba dunyodagi eng yirik chakana savdo va elektron tijorat kompaniyalaridan biridir. 2020-yilda u beshinchi yirik sunʼiy intellekt kompaniyasi sifatida ham baholandi^[9] . Shuningdek, u eng yirik venchur kapital firmalaridan biri va dunyodagi eng yirik investitsiya korporatsiyalaridan biridir^{[10][11][12][13]}. Kompaniya dunyodagi eng katta B2B (Alibaba.com), C2C (Taobao) va B2C (Tmall) bozorlariga mezbonlik qiladi^[14][15]. U media sohasiga kirib bormoqda, daromadlari yildan-yilga uch baravar koʻpaymoqda^[16]. Shuningdek, u dunyodagi eng katta onlayn va oflayn xarid qilish kuni boʻlgan Xitoyning Singles Day kuni (2018 yildagi) rekordini o'rnatdi^[17][18][19].
Nomlash[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kompaniyaning nomi Yaqin Sharqdagi „Ming bir kecha“ xalq ertaklari toʻplamidagi Alibobo personajining nomidan kelib chiqqan^[20]. Taʼsischilaridan biri Jack Ma quyidagicha tushuntirgan: – Bir kuni men San-Fransiskodagi qahvaxonada edim va Alibaba yaxshi nom ekani haqida oʻylardim. Birozdan soʻng ofitsiant qiz keldi. Undan „Alibobo haqida bilasizmi?“, deb soʻradim. U esa ha dedi. Men: „U haqida nimalarni bilasiz?“, desam, u: „Sim-sim ochil“, dedi. Va men: „Ha, bu nom!“, dedim. Shundan soʻng koʻchaga chiqib, Hindiston, Germaniya, Tokio va Xitoydan kelgan 30 kishini topdim va ulardan: „Aliboboni bilasizmi?“, deb soʻradim. Ularning hammasi Alibobo haqida bilishar edi. Alibobo – sim-sim ochil. Alibobo mehribon, aqlli ishbilarmon va u qishlogʻiga yordam bergan. Shunday qilib bu soʻz yozilishi oson va dunyo miqyosida tanilgan. Kimdir biz bilan oila qurmoqchi boʻlsa, biz „Alimama“ ismini ham roʻyxatdan oʻtkazdik!"^[21][22]}}.
Tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]
1999-yil 28-iyunda Jek Ma 17 doʻsti va talabalari bilan Xanchjou kvartirasida Xitoyda joylashgan B2B savdo maydonchasi boʻlgan „Alibaba.com“ni tashkil qildi. 1999-yil oktyabr oyida Alibaba Goldman Sachs va SoftBankdan 25 million AQSh dollari miqdorida sarmoya oldi. Alibaba.com Xitoyning ichki elektron tijorat bozorini yaxshilashi va Xitoy mahsulotlarini jahon bozoriga eksport qilishda, shuningdek, Jahon savdo tashkiloti (JST) muammolarini hal qilishda yordam berish uchun Xitoy korxonalari, ayniqsa, kichik va o'rta korxonalar uchun elektron tijorat platformasini takomillashtirishi kutilgandi. 2002-yilda „Alibaba.com“ ishga tushirilgandan uch yil oʻtgach daromad keltirdi. Ma global elektron tijorat tizimini takomillashtirmoqchi edi, shuning uchun 2003 yildan boshlab Alibaba „Taobao Marketplace“, „Alipay“, „Alimama.com“ va „Lynx“ni ishga tushirdi^[23][24].
2003-yilda „eBay“ Xitoyga kengayganligini eʼlon qilganida Ma Amerika kompaniyasini xorijiy raqobatchi deb bildi va „Alibaba“ning „Taobao“ shoʻba korxonasini „eBay“ tomonidan sotib olishni rad etdi. Keyinchalik Alibaba sho'ba korxonasi „Taobao“ „eBay“ni Xitoy bozoridan chiqarib yuboradi va „eBay“ oʻzining foyda keltırmagan Xitoy veb-boʻlinmasini tugatadi^[23][25][26]. 2005 yilda „Yahoo!“ o'zgaruvchan foizli sub'ekt (VIE) tuzilmasi orqali Alibaba-ga sarmoya kiritib, kompaniyaning 40 foiz ulushini 1 milliard AQSh dollariga sotib oldi^[23][26]. Natijada „Yahoo!“ga 10 milliard AQSH dollar keltirishi mumkin edi^[25][27].
2017-yil yanvar oyida Alibaba va Xalqaro Olimpiya Qoʻmitasi Olimpiya oʻyinlariga 2028-yilgacha homiylik qilishini eʼlon qildi. Ikki oʻrtadagi shartnoma 800 million dollarni tashkil etadi^[26][28]. 2018-yil sentabr oyida Jack Ma xayriya ishlariga eʼtibor qaratish uchun bir yildan soʻng „Alibaba“ raisligidan ketishini eʼlon qildi^[29].
2019-yil 10-sentabr kuni Jack Ma Alibaba raisi lavozimidan rasman voz kechdi. Deniel Chjan uning oʻrniga kompaniyaga bosh boʻldi. 2019-yil sentyabr oyida Xanchjou shahar hukumati „Alibaba“ va boshqa kompaniyalarga hukumat amaldorlarini joylashtirish orqali xususiy sektor ustidan kuzatuvni kuchaytirayotganini eʼlon qildi^[30][31].
2020-yil 24-dekabrda Xitoy „Alibaba Group“ regulyatorlariga qarshi antitrestlik tekshiruvini boshladi^[32].2020-yil dekabrida „Alibaba Group“ aksiyalari xitoylik regulyatorlar tomonidan kompaniyaga qarshi oʻtkazilgan antitrestlik tekshiruvdan soʻng, 6 oy ichida eng past darajadagi tarixiy aksiyalar narxining qulashiga duch keldi^[33]. 2020-yil dekabrda Xitoyning bozorni tartibga solish boʻyicha maʼmuriyati Alibaba ustidan monopolistik amaliyotlar boʻyicha tergov boshlaganligini maʼlum qildi^[34][35].
Xitoy Xalq Kommunistik partiyasi Markaziy qoʼmitasining rasmiy gazetasi boʻlgan „People Daily“ tergovni „Internet antitrestlik nazoratini kuchaytirishdagi muhim qadam“ deb eʼlon qilganidan koʻp o'tmay maʼqulladi^[36][37]. Alibaba monopoliyaga qarshi tekshirishlar natijasida 2020 yilda fond bozoridagi deyarli barcha yutuqlarini yo'qotdi. Dekabr oxiriga kelib 859 milliarddan 586 milliard AQSh dollarga yetdi^[38]. Jek Ma „Ant Group“ning IPO-si noyabr oyi boshida toʻxtatilganda jamoatchilik ko'zidan g'oyib bo'ldi, ammo 2021-yil yanvarida yana 50 soniyali videorolikda koʻrinish berdi.^[39]. 2021-yil fevral oyidan boshlab u hali jamoatchilik oldida koʻrinmagan^[40]. Videoning paydo boʻlishi Alibaba aksiyalarining 7 foizdan oshishiga sabab boʻldi^[41].
2021-yil fevral oyida Alibaba 5 milliard dollarlik obligatsiyalarni sotdi. Bu kompaniyaning dollarlik obligatsiyalarning uchinchi yirik savdosi boʻlib, toʻrt toʻplamni chiqargan va 2,143 foizdan 3,251 foizgacha daromad keltirgan. Toʻrt toʻplamli obligatsiyalar 1,5 milliard dollarlik 10 yillik va 30 yillik qarzlarni, shuningdek, 20 milliard va 40 yillik muddati bilan 1 milliard dollarlik obligatsiyalarni tashkil etdi. 20 yillik obligatsiyalar barqarorlik belgisi sifatida belgilangan^[42][43][44].
Xitoy Bozor nazorati boʻyicha davlat ma’muriyati 10 aprel, shanba kuni «Alibaba» kompaniyasini monopoliyaga qarshi qonunlarni buzgani uchun 18,22 milliard yuan (2,78 milliard dollar) miqdorida jarimaga tortdi. Bu 2019 yilda sotilgan 455,712 milliard yuanlik ichki savdosining 4 foizi miqdorini^[45] va 2020-yil uchun sof foydaning 12 foizini tashkil etdi. Tanqidchilarning taʼkidlashicha, bu qadam Xitoy hukumatining texnologik kompaniyalarga taʼsirini kuchaytiradi^[46][47][48]. Jarimaga tortilganidan 3 kun oʻtib, «Alibaba»ning aksiyalari keskin ravishda koʻtarildi. Gonkong birjasidagi «Alibaba» aksiyalari 8,99 foizga oʻsib, har bir aksiya 237,6 gonkong dollarini tashkil qilgan. Avvalroq savdolar paytida kompaniya aksiyalari qiymati 8 foizga ortib, 235,6 gonkong dollariga yetgan edi^[49].
2021-yil iyun oyida Alibaba kompaniyasining „Tmall Innovation Partnership“ kompaniyasi 59 kun ichida yangi kosmetika mahsulotini namoyish etadi. Ular buni yangi mahsulot deb topdi va mahalliy bozor ushbu echimni qidirayotganini aniqladi. Mahsulotni ishga tushirish uchun maʼlumotlar va platforma bilan ular 59 kun ichida yangi mahsulotni savdoga chiqarishga imkon berdi^[50].
Xitoyning Pinduoduo chakana savdo bilan shugʻullanuvchi onlayn-doʻkoni yillik faol foydalanuvchilar soni boʻyicha raqibi — „Alibaba“dan oʻzib ketdi. Kompaniyaning foydalanuvchilari soni 2020-yil yakuniga koʻra, 788 millionni tashkil etgan^[51].
Mediaaktivlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Milliarder Jack Ma tomonidan asos solingan „Alibaba“ oʻtgan yillar davomida mediakativlarning katta qismini, shu jumladan, bosma, televideniye, internet, ijtimoiy tarmoqlar va reklama aktivlarini yiqqan. Xususan, Twitter’ning xitoycha koʻrinishi boʻlgan Weibo platformasining 30 foiz ulushiga, shuningdek, bir nechta mashhur raqamli va bosma yangiliklar nashrlarining ulushiga egalik qiladi. Bundan tashqari, qayd etilishicha, kompaniya tarkibiga Gonkongda joylashgan «Alibaba Picture Group» kinokompaniyasi hamda Xitoyning eng yirik video platformalaridan biri boʻlgan «Yoku Tudou» ham kiradi.
Xitoy hukumati „Alibaba Group“dan ommaviy axborot vositalaridagi aktivlaridan voz kechishni iltimos qilgan. Hukumat kompaniyaning XXRdagi jamoatchilik fikriga ta’siridan xavotirdaligi bois shu qarorga kelgan. Bu masala boʻyicha munozaralar 2021-yilning boshida — nazorat organlari asosiy ishi savdo-sotiq boʻlgan kompaniyaga tegishli boʻlgan mediaaktivlar roʻyxati bilan tanishgandan soʻng boshlangan. Hukumat kompaniyadan mediaaktivlari sezilarli darajada kamaytirish rejasini ishlab chiqishni soʻragan^[52].
Korporativ boshqaruv[tahrir | manbasini tahrirlash]
„Alibaba“ning asosiy hammuassisi Jack Ma kompaniya tashkil topganidan 2019-yil 10-sentabrigacha boʻlgan sobiq ijrochi raisidir. Amaldagi ijrochi raisi – 2019-yil 10-sentabrda Ma oʻrnini egallagan Daniel Zhang va shuningdek, 2015-yildan buyon „Alibaba“ bosh direktori. Shuningdek, u 2015-yilda «Hupan» biznes maktabiga asos solgan^[53].
Joseph Tsai 2013-yildan beri Alibaba raisining ijrochi oʻrinbosari^[54]. J. Michael Evans 2015-yildan buyon Alibaba prezidenti. „Alibaba“ direktorlar kengashiga yuqori menejment Jack Ma, Joseph Tsai, Daniel Zhang, J. Michael Evans va rejissyor Eric Jing, shuningdek, Chee Hwa Tung, Walter Kwauk, Börje E. Ekholm va Wan Ling Martello kabi mustaqil direktorlar kiradi. Bundan tashqari, „Yahoo!“ asoschilaridan biri va sobiq bosh ijrochi direktori Jerry Yang^[55]. Masayoshi Son („SoftBank“ asoschisi va bosh direktori) 2020-yilda lavozimidan ketishdan oldin firmaning boshqaruv kengashida ishlagan^[56].
Ma, Tsai, Zhang, va Evans tashqari, yuqori menejment tarkibiga Maggie Wu (CFO) Judy Tong (CPO), Jeff Zhang (CTO va „Alibaba Cloud Intelligence“ prezidenti), Sophie Wu (CCO), Tim Steinert (Bosh maslahatchi va kotib) ham kiradi. ), Jessie Zheng (CRO va CRGO / Platformani boshqarish bo'yicha bosh direktor), Angel Zhao (Alibaba globallashuv etakchilik guruhining rahbari), Chris Tung (CMO), Trudy Dai (ulgurji bozorlarning prezidenti), Fan Jiang (Taobao.com prezidenti) va Jet Jing (Tmall.com prezidenti).
Ilgari, Jack „Ma Alibaba Group“ tashkil topganidan beri bosh direktor boʻlib ishlagan, ammo keyinchalik 2013-yilda isteʼfoga chiqqan. Uning oʻrnini egallagan Jonathan Luni tanlagan^[57][58]. Lu boshchiligidagi „Alibaba“ guruhi yaxshi natijalarga erishgan edi, ammo Ma Lu kompaniyani boshqarish qobiliyatiga nisbatan ishonchsizlikni kuchaytirayotgani haqida mish-mishlar tarqaldi^[59][60]. Lu boshchiligida kompaniyada COO sifatida ishlagan Daniel Zhang, Lu oʻrnini 2015-yilda bosh direktor sifatida egalladi^[61]. 2018-yil 10-sentabrda Ma Zhangni isteʼfoga chiqqandan soʻng kompaniyaning ijroiya raisi etib tayinladi^[62] .
2012-yildan buyon Xitoy Kommunistik partiyasi kompaniyada partiya qoʻmitasini tashkil qildi va „Alibaba“ ishchilari sifatida 2000 dan ortiq partiya aʼzolarini oʻz ichiga oldi^[63]. 2019-yilda Xitoy hukumati rasmiylarni yirik texnologik kompaniyalar, jumladan „Alibaba“ tarkibiga joylashtira boshladi^[64] In 2019, the Chinese government began embedding officials inside major technology companies, including Alibaba.^[30][31].
Moliyaviy maʼlumotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]