Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti axborotlashtirish texnologiyalari

 
 
 
 
 
boshlash 
x 
Pi=3.1415 
y=2x-1 
Y ni chiqarish 
y=x
2
+2x+3 
y=Sin
2
x+3 
tamom 
X<0 
x>Pi/2 
Yo’q 
ha 
ha 
Yo’q 

 
193
Mustaqil topshiriq 
 
Chiziqli va tarmoqlanuvchi algoritm tuzing 
 
1-topshiriq 
a) 


1
1
2
/





y
x
u
a
y
x
 


t
b
arccos
2
sin

, bu yerda 
65
,
12

x
; 
255
,
2


y
;  
 
205
,
3

u
, 
88
,
0

t
 
b) 










b
a
agar
a
b
b
a
agar
b
a
K
,
21
15
,
21
15
2
2
2
2
2
 
2-topshiriq 
a) 




t
v
b
y
y
y
x
y
a
cos
sin
,
1
/
1
2
/
2
2
2
2







 
bu 
yerda 
222
,
0

x
, 
 
72
,
6


y
, 
05
,
10

v
, 
35
,
0

t
 
b)  Tomonlari  bilan  berilgan  uchburchakning  teng  tomonli  bo‘lishini  aniqlash  algoritmi  va 
dasturini tuzing.  
3-topshiriq 
a) 






2
lg
,
2
1
3
2
/







v
u
b
y
x
a
y
x
x
y
,  bu yerda          
 
 
 
 
075
,
33
,
33
,
125
,
98
,
2
,
225
,
3




v
u
y
x
 
b) 




c
b
a
z
y
x
S
,
,
min
,
,
max


 
4-topshiriq 
a) 


,
;
2
/
4
3
4





y
l
y
b
y
x
a
 bu yerda 
.
12
,
20
;
55
,
12
;
15
,
37



l
y
x
 
b) 





















hollarda
an
qo
x
y
x
y
va
y
x
agar
y
x
x
va
y
x
agar
y
x
z
lg
,
/
0
0
,
2
0
0
,
3
/
3
2
2
2
3
2
2
 
                                       5-topshiriq 
a) 
2
2
2
cos
y
x
a


 , 
2
2
2
3
3
ln
y
x
y
x
e
b
xy




 , bu yerda x=1,42, y=2,035 
b) 















2
,
2
,
16
2
,
log
3
2
2
2
3
2
3
х
agar
x
a
х
agar
e
x
х
agar
x
x
Z
x
x
 
 
 
 
6-topshiriq 
a) Tomonlari bilan berilgan uchburchakning perimetri va yuzasini hisoblang. 
b)  a,  b,  c  sonlari  berilgan.  Ularning  manfiylarini  2  marta  oshiring,  musbatlarini  2  ga  bo‘ling, 
nolga teng bo‘lganlarini o‘zgarishsiz qoldiring. 
 

 
194
7-topshiriq 
a) 
3
)
(
3
3
y
x
y
x
a




, 
xy
e
x
y
y
x
b
lg
ln


; bu yerda x=1,0645, y=2,1365.
 
b) 











0
,
7
4
3
0
,
1
2
3
x
agar
x
x
x
х
agar
x
tgx
в
 
8-topshiriq 
a) 
;
1
1
)
1
(
2
x
a
u
y
x
u
z





 
2
2
2
sin
y
x
x
u


; 
2
1

x
; a=10,5, y=2,5 . 
b) 











0
,
9
3
0
,
7
2
3
2
3
х
agar
x
x
x
х
agar
x
x
 
9-topshiriq 
a) 
,
sin
cos
,
2
a
e
x
x
b
b
a
b
a
tg
e
t
x
x







 bu yerda a=10, v=5, x=2. 
b) 





















3
,
10
sin
8
,
0
3
,
3
,
3
,
5
ln
sin
6
,
5
2
3
х
agar
x
х
agar
tgx
e
x
х
agar
x
x
Z
x
 
10-topshiriq 
a) 
a
x
b
x
x
tg
l





5
,
0
sin
5
,
4
10
, 
a
x
e
t
b
a
3
2




, bu yerda a=10, b=16, x=-2,5. 
b) 
















х
b
a
agar
x
a
x
b
x
arctg
х
b
a
agar
x
b
ax
x
a
Z
,
ln
cos
5
,
2
log
2
sin
3
 
11-topshiriq 
a) 


;
1
;
2
2
/
3
2
2
sin
/
1
3
1
z
x
x
b
y
x
y
x
y
y
a










 
255
,
0
;
4
,
15
;
625
,
1



z
y
x
 
b) Ixtiyoriy a, b, c sonlar uchburchakning tomonlari bo‘lishi yoki bo‘lmasligini aniqlang. 
 
 
12-topshiriq 
a) 


;
3
2
1
;
1
3
2
1
y
x
x
y
y
b
tgz
xy
e
x
a
y
z
y












 
.
166
,
0
;
869
,
0
;
444
,
2




z
y
x
 
b) 















3
,
lg
3
,
3
2
3
,
/
1
lg
2
2
2
х
agar
x
x
x
x
agar
x
x
x
agar
e
x
x
z

 bo’lsa,  
 

 
195
5- амалий машғулот 
 
Mavzu: Takrorlanuvchi algoritm tuzish 
Reja: 
1. 
Takrorlanuvchi algoritm tuzish. 
2. 
Mustaqil topshiriqlar bajarish. 
 
Mashg’ulotning  maqsadi: 
1. 
Takrorlanuvchi algoritm  tuzishni o’rganish. 
2. 
Takrorlanuvchi algoritmlar tuzish ko’nikmalarini shakllantirish.     
 
Dars o’tish usuli: Takrorlash, suhbat va savol-javob, mavzu mazmunidan kelib chiqib 
talabalarga mustaqil topshiriqlar berish va ularni tasavvurini bilish. 
 
Dars o’tish vositalari:  Doska,o’uv va uslubiy qo’llanma, topshiriqlar majmuasi. 
 
Dars mazmuni: 
 
Darsning xronologik xaritasi – 80 minut. 
1. 
Tashkiliy qism – 2 minut 
2. 
Talabalar bilimi darajasini aniqlash – 10 minut 
3. 
Yangi mavzu o’tish (komputerda mustaqil topshiriq) – 50 minut 
4. 
Yangi mavzu ni o’zlashtish darajasini aniqlash- 10 minut. 
5. 
Sinov savollari – 5 minut. 
6. 
Uyga vazifa – 3 minut 
Topshiriqlarni bajarish namunasi 
1 – vazifa 
 
a) Ifodaning qiymatini hisoblash algoritmi (blok-sxema) va dasturini tuzing. 







5
1
6
1
2
2
)
1
(
n
k
k
n
S
 
1)  Masalani yechish algoritmi (blok-sxema).  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
b)  quyidagi  ifodaning  qiymatini  eps  aniqlik  bilan  hisoblash  algoritmini  va  dasturini 
tuzing. 





1
2
,
1
1
i
i
P
 bu yerda eps = 0,001. 
 
 
 
boshlash 
ha 
n<=5 
Yo’q 
 
S:=0; n:=1 
n:=n+1 
S:=S+n
2
 
S ni chiqarish 
S:=S+P 
tamom 
K<=6 
Yo’q 
 
P:=1; k:=1 
k:=k+1 
P:=P(k
2
+1) 
ha 
 

 
196
1)  Masalani yechish algoritmi (blok-sxema). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
c) Ichma-ich joylashdan  sikllardan foydalanib ifoda qiymatini hisoblash algoritmi va dasturini 
tuzing: 
 




15
1
10
1
)
(
k
n
n
k
x
a
S
 
1) 
Masalani yechish algoritmi (blok-sxema). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
boshlash 
P ni chiqarish 
tamom 
ha 
 
1/(i
2
+1)>=eps 
 
Yo’q 
P:=1; i:=1 
i:=i+1 
P:=P(1/(i
2
+1)) 
EPS 
boshlash 
ha 
 
N10 
Yo’q 
 
n:=1 
n:=n+1 
S1:=S1+(a
k
+x
n
) 
a,x 
S1:=0 
S ni chiqarish. 
tamom 
 ha 
 
K15 
Yo’q 
K:=K+1 
 
S:=S+S1 
K:=1 
S:=0 

 
197
 
1 – mustaqil ish topshiriqlari 
1-topshiriq 
a) 






5
1
12
1
3
2
n
i
i
n
S
ni hisoblang.          
b) 1 dan n gacha toq sonlar kvadratlari yig’indisini hisoblang. 
c) 





5
1
12
1
3
2
)
(
n
i
i
n
S
 ni hisoblang 
2-topshiriq 
a) 









4
2
3
10
1
2
2
2
i
i
a
k
k
a
i
ai
i
P
 ni hisoblang. 
b) [a,b] oraliqda  m soniga karrali sonlar ko’paytmasini hisoblang 
c) 





10
1
4
2
3
a
i
a
k
k
S
 ni hisoblang. 
3-topshiriq 
 
a)  





8
1
2
2
2
i
a
i
ai
i
P
 ni hisoblang. 
b)  1  dan  35  gacha  bo‘lgan  toq  sonlar  kvadratlarining  yig‘indisi  va  juft  sonlar  kvadratlarining 
ko‘paytmasini toping. 
c) 





5
1
8
1
3
2
)
(
n
i
i
n
S
 ni hisoblang 
4-topshiriq 
 
a) Berilgan son raqamlari yig’indisini hisoblash dasturini tuzing. 
 
b)   




1
2
л
k
x
k
S
   ni  eps = 0,0001 aniqlik bilan hisoblang. 
c) 





5
1
10
1
4
2
)
(
k
j
j
k
S
 ni hisoblang 
5-topshiriq 
a)  






12
1
3
6
1
2
i
n
i
n
S
 ni hisoblang. 
b) 2 dan 50 gacha 4 ga va 3 ga bo‘linadigan sonlarni chop eting. 
c) 







3
1
5
1
10
1
2
2
)
(
n
k
j
n
j
k
S
 ni hisoblang. 
6-topshiriq 
 
a) [a,b] oraliqdagi  m soniga karrali sonlar yig’indisini hisoblang. 
b)  




1
2
k
k
x
k
S
  ni eps = 0,001 aniqlik bilan hisoblang. 
c) 





4
1
10
1
)
!
!
(
k
j
j
k
S
 ni hisoblang 
7-topshiriq 
a) 
!
....
!
2
!
1
2
n
x
x
x
y
n




 ni hisoblang. 
b) y=tg(x+c) funksiya qiymatini [a,b] oraliqda h qadam bilan hisoblang.  

 
198
c) 







3
1
4
1
5
1
)
!
!
!
(
n
k
j
n
j
k
S
 ni hisoblang. 
8-topshiriq 
 
a) S = m! + n! + k! ni hisoblang. 
b) 
1
2
....
5
9
3
4
1
2






n
n
S
 ni hisoblang. 
c) 








3
1
5
1
3
4
1
2
)
(
k
i
n
ki
kn
S
 ni hisoblang. 
9-topshiriq 
 
a) [a,b] oraliqdagi n va m larga karrali bo’lgan sonlar yig’indisini hisoblang. 
b)   





1
2
1
n
n
n
n
S
  ni       
001
,
0

E
 aniqlik bilan hisoblang.  
c) 








3
1
5
1
3
4
1
2
)
(
k
i
n
ki
b
kn
a
S
 ni hisoblang 
10-topshiriq 
a) 








n
k
i
k
k
a
i
S
1
3
5
1
2
!
1
)
(
 ni hisoblang. 
b) EKUB(a,b,c) ni topish dasturini tuzing. 
c) 






4
1
10
1
)
!
!
(
k
j
b
a
j
k
S
 ni hisoblang. 
11-topshiriq 
a) 


0
!
!


n
n
y
 ni hisoblang. 
b) EKUK(a,b,c) ni topish dasturini tuzing. 
c) 






4
1
10
1
)
!
!
(
)
(
k
j
j
k
j
k
a
S
 ni hisoblang 
12-topshiriq 
a) 


0
sin
...
2
sin
1
sin





m
m
P
 ni hisoblang. 
b) [a,b] oraliqdagi toq sonlar kvadtlarining ko’paytmasini hisoblang. 
c) 





4
1
10
1
!
!
k
j
k
j
S
 ni hisoblang. 
 
6- амалий машғулот 
 
Mavzu: Paskal tilida miqdorlar va amallar.  
Reja: 
1. 
Paskal tilida miqdorlar va amallar.  
2. 
Mustaqil topshiriqlar bajarish. 
 
Mashg’ulotning  maqsadi: 
1. 
Paskal tilida miqdorlar va amallarni o’rganish. 
2. 
Paskal tilida miqdorlar va amallarni o’rganish ko’nikmalarini shakllantirish.   
 
Dars o’tish usuli: Takrorlash, suhbat va savol-javob, mavzu mazmunidan kelib chiqib 
talabalarga mustaqil topshiriqlar berish va ularni tasavvurini bilish. 
 
Dars o’tish vositalari:  Doska,o’uv va uslubiy qo’llanma, topshiriqlar majmuasi. 
 
Darsning xronologik xaritasi – 80 minut. 
1. 
Tashkiliy qism – 2 minut 

 
199
2. 
Talabalar bilimi darajasini aniqlash – 10 minut 
3. 
Yangi mavzu o’tish (komputerda mustaqil topshiriq) – 50 minut 
4. 
Yangi mavzu ni o’zlashtish darajasini aniqlash- 10 minut. 
5. 
Sinov savollari – 5 minut. 
6. 
Uyga vazifa – 3 minut 
Son.  Paskal  tilida  sonlar  o’nlikda  tasvirlanadi.  Sonlar  butun  va    haqiqiy  bo’lishi    mumkin.  
Bunda (+) musbat belgisi tashlab yozilishi xam mumkin. 
      
Haqiqiy son  qo’zg’aluvchan vergulli va qo’zg’almas vergulli formalarda  
tasvirlanishi mumkin. Misol: butun sonlar: 5, 05, +73,-72678; haqiqiy sonlar: 0.65,  
-5Ye-02, 150.0, 1.7Ye2, -5.0Ye2 
      
Bundan tashqari  Paskal  tilida  belgi   va satrlardan  ham  foydalaniladi.  Satrlar apostrof 
ichiga  olingan  belgilar    ketma-ketligidan  yoki      bitta      belgidan      iborat      bo’ladi:    'Hikmat' 
'fakultet', 'summa ','q','>'. 
       
Arifmetik  amallar.  Paskal  tilida  ham  sonli  ma’lumotlar  ustida  bir    nechta    amallarni 
bajarish mumkin.  Quyida Paskal tilida mavjud amallarni keltiramiz. 
Paskal tilida arifmetik amallar 
Amallar 
Belgilash 
Operandlar turi 
Natija turi      
Ko’paytirish 
A*B      
REAL yoki INTEGER 
REAL yoki INTEGER   
Bo’lish 
A/B 
     ---- ""-----    
REAL