Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti masharipov y

Murabbiy–G.:  Murabbiy  o„z  komandasi  a‟zolariga  hal  qiluvchi  o„yinlarning 
birida  shunday  deydi:  «Bo‘lajak  hal  qiluvchi  turnirda  shunday  o‘ynash  kerakki,  siz 
xuddi  oltin  medal  uchun  o‘ynayapsiz.  O‘yin  natijasi  sizning  jonbozlik  ko‘rsatib 
harakat qilishingizga bog’liq. Qiyin daqiqalarda ham bir-biringizga yordam berishni 
unutmanglar.  Agar  do‘stingiz  xatolikka  yo‘l  qo‘ysa,  ha  deb  noliyvermang.  Unga 
yordamga  kelishni  unutmang.  Bugungi har bir kiritilgan to‘p, har bir ochko uchun 
kurashda  o‘zingizni  ayamang,  komandaning  g’alaba  qilishi  uchun  jonbozlik 
ko‘rsating.  Bugun  sizlar  oldingi  mag’lubiyatlarni,  bir-biringizdan  o‘tgan 
xafagarchilikni,  qiyinchiliklarni  unutingizlar,  bunday  holat  har biringizdan o‘tgan 
bo‘lishi  mumkin.  Shaxsan  «Men»ni  yengib,  komandamiz  g’alabasini  ko‘zlab 
o‘ynashingiz lozim». 
Sport  faoliyati  jarayonini  boshqarishda,  jamoaning  musobaqada  g‟alabaga 
erishishida,  murabbiy  bilan  sportchining  o„zaro  do„stona  munosabatlari  komandadagi 
muhitni  yaxshi yo„lga  qo„yishda ijobiy  samara beradi. 
Ayrim 
murabbiylarning 
sportchilarga 
nisbatan 
qo„pol 
muomalalari, 
adolatsizligi,  arzimagan  xato  uchun  qattiq  jazolashi,  qiyin  sharoitlarda  sportchi 
ko„nglini  ko„tarish  uslublaridan  foydalanish  yo„llarini  bilmasligi,  g‟alaba  yoki 

---

 
90 
mag‟lubiyat  sabablarining  mexanizmlarini  psixologik  tahlil  qilishdagi  bilimsizligi 
murabbiy bilan sportchi o„rtasida ziddiyat  va to„qnashuvlar keltirib  chiqaradi. 
Sportda  nizo  va  to„qnashuvlar  ilmiy  nuqtai  nazardan  qaraganda,  sport 
mashg‟ulotlari  va  musobaqalar  jarayonida  ko„p  qirrali  ijtimoiy-psixologik  hodisa 
hisoblanadi.  Bu  har  bir  sportchining  shaxsiy  yoki  komanda  a‟zolari  bilan  birgalikda 
boshqa  komanda  sportchilariga,  ya‟ni  raqiblariga  qarshi  yo„naltirilgan  hissiyotlardan 
iborat  bo„lgan  harakatlar  yig‟indisidir.  Agar  to„qnashuvlar  uzoq  davom  etadigan 
bo„lsa,  tegishli  jazo  qo„llaniladi.  Ba‟zi  murabbiylar  komandadagi  yashirin  nizolar 
to„g‟risida  shikoyat  qilib  yuradilar,  lekin  nizolarning  kelib  chiqish  sabablarini 
o„rganmasligi 
natijasida 
komanda 
o„yinchilari 
musobaqalarda 
ketma-ket 
mag‟lubiyatga  uchraydigan bo„lib  qoladi. 
O„yinda  mustahkam  birlashgan,  do„stona  munosabatda  bo„lgan  komandaning 
g‟alabaga  erishishi  oson  bo„lishini  sport  mutaxassislari  juda  yaxshi  tushunadilar. 
Sport  mashg‟uloti  va  musobaqalar  jarayonidagi  nizolar,  ziddiyatlar, to„qnashish holati 
sportchining  qobiliyatiga,  xulq-atvoriga  va  ko„rsatkichlariga  salbiy  ta‟sir  qiladi. 
Buning  uchun  sportchilarda  muloqot  malakalarini  o„stirish  va  to„qnashish  holatida 
o„zining  xatti-harakatlarini  nazorat  qila  bilish,  faollik  va  o„ziga  ishonch  kabi  ijobiy 
irodaviy  sifatlarni  rivojlantirib  borish  zarur.  Murabbiylar  sport  komandalaridagi 
o„zaro  munosabatlarni  yaxshi  yo„lga  qo„yish,  sportchilarda  ijobiy  xulq-atvorni 
shakllantirish  uchun  maxsus  ijtimoiy-psixologik  treninglar  rejasini  ishlab  chiqishi 
lozim. 
Sportchilarning  o„zaro  munosobatlarida  yuz  beradigan  to„qnashuv  holati 
insonning  boshqa  faoliyat  turlarida  kechadigan  ziddiyatlardan  o„zining  ijtimoiy-
psixologik  xususiyatlari  bilan  farq  qiladi.  Sportchilardagi  bu  xususiyatlar  kamdan-
kam  holatlardagina  ochiqchasiga  yuzaga  chiqadi.  Agar  nizolar  to„g‟ri  aniqlansa  va 
oshkora  xolislik  bilan  bartaraf  etilsa,  salbiy  tuyg‟ular  pasayadi,  komanda  a‟zolari 
o„rtasida  mustahkam  birlik  vujudga  keladi.  Natijada  o„yinchilar  o„rtasida  ko„tarinki 
kayfiyat, g‟alabaga  bo„lgan  intiluvchanlik  va ishonch oshadi.  
Komanda  a‟zolari  o„rtasidagi  ziddiyatlarning  oldini  olish  va  uni  bartaraf qilish 
sport 
amaliyotida 
quyidagi 
ijtimoiy-psixologik 
omillarga 
ham  bog‟liq:  1) 
to„qnashuvda  ishtirok  qilayotgan  sportchining  shaxsiga;  2)  qarshilik  ko„rsatuvchi 

---

 
91 
tomonning  tutgan  o„rni  (sportchining  ziddiyatdagi  «Men»  yoki  «Biz»,  ya‟ni  shaxs, 
guruh,  jamoa  ekanligi)ga;  3)  ziddiyatlarning  paydo  bo„lishida  atrof-muhitning 
ta‟siriga;  4) ziddiyatlarni  hal etishda psixotexnologiyaning  o„rniga  kabilar.   
Komanda  sportchilarining  o„zaro  munosabatlarida  paydo  bo„ladigan 
ziddiyatlarning  oldini  olishda  sportchilar  bilan  tashkil  etiladigan  trening  xizmatini 
quyidagi  besh bosqichga ajratdik: