Alisher Navoiy tavalludiga tadbirlar ssenariysi
Ona tili va adabiyot kursi tinglovchisi
Download 299.23 Kb.
|
Alisher Navoiy tavalludiga tadbirlar ssenariysi
Ona tili va adabiyot kursi tinglovchisi Jumaeva Gulnoza Mana bugun biz buyuk shoirimiz, she`riyat mulkining sultoni, nazm osmonining quyoshi bo`lmish Mir Alisher Navoiy tavalludining 570 yilligi munosabati bilan o`tkaziladigan “G‘azal mulkining sultoni Mir Alisher Navoiy” nomli badiiy kechamizni sizning e`tiboringizga havola etamiz. Kechamizga xush kelibsiz, aziz ustozlar! Ona tili va adabiyot kursi tinglovchisi Nurova Gulchehra Azizlar, sizlarni parvardigor haq yo`lidan adashtirmasin, saodatli hayot garovi bo`lmish, iymon yo`lida sobitqadam bo`lishingizni nasibu ro`z aylasin. Ona tili va adabiyot kursi tinglovchisi Halilova Muborak O`zbek xalqining ulug‘ shoiri va mutafakkiri, buyuk olim va davlat arbobi, jahon adabiyotining buyuk siymolaridan biri Alisher Navoiy sevishga qodir insondir. Ona tili va adabiyot kursi tinglovchisi eshpo`latova Shaxlo. Alisher Navoiy butun hayoti davomida insonning baxtu-saodati uchun kurashgan xalq osoyishtaligiga intilgan, ilmi fan, san`at va o`zbek adabiy tili, mumtoz adabiyotini yangi taraqqiyot pog‘onasiga chiqishiga katta hissa qo`shdi. To`garak kursi tinglovchisi raqs ijro etadi. Ona tili va adabiyot kursi tinglovchisi Nasrullaeva Shoxista Bu gulshan soz ekan soz Ustiga soz etgali keldik. Bu galshan soz, davramiz soz. Sarafroz etgali keldik. Kelinglar, do`st-u yoronlar Ahli mehmon ahli donishlar Xush kelibsiz Navoiyga Sizni xushhol kutgali keldik.
Navoiy nazmiga tushdi-yu ko`zim Hayrat gulshanida unutdim o`zim Sehrli ko`rindi bu charhli ko`lan Ko`k bilan er uzra tuzib anjuman
Falaxbaxsh zamonning fazosi ichra Jannatga topilmas havosi ichra Sarbaland tog‘lardek yuksalib turar Dunyoga ko`rk bo`lib buyuk siymolar
Buyuk tog‘lar ichra bo`lib buyukroq, Suyuk tog‘lar ichra bo`lib suyukroq. Navoiy ko`rinar ko`zimga mening, Nafasi urilar yuzimga mening.
Islom olamning buyuk zotlari bizga shul muqaddas hikmatni bashorat qilmishlar. Ona tili va adabiyot kursi tinglovchisi Yuldosheva Ma`mura Qay bir inson o`z qavmidan biror zotning xotirin yod aylasa, ul zotning pok ruhlari shul xonadonga tashrif buyurar ekan. Ona tili va adabiyot kursi tinglovchisi Temirova Oynisa Shohona libosda bobom Alisher O`ychan ko`zlarida ming yillik alam Butun olam uni ahli donish der ey, g‘azal mulkining sultoni salom.
Buyuk yurtdoshlarimiz Zahriddin Muhammad Bobur Hazrat Alisher Navoiyning buyuk nomlarini tilga olib shunday degan ekanlar: “Alisherbek naziri yo`q kishi erdi. Turkiy til bila to she`r aytibdurlar, hech kim ancha ko`p va xo`p aytgan ermas. Boshlovchi: Assalom dono Alisher Buyuk daho Alisher Bugun to`ying dillar shod Barhayotsan umrbod
Ko`nglimga ne ma`ni o`lsa erdi paydo, Til aylar erdi nazm libosiga ado. Ul nazmga jonin qilibon fido, Solurlar edi gumbazi gardunga sado.
Ona tili va adabiyot kursi tinglovchisi Rahmonova Gulnora So`zdirki nishon berur o`likka jondin, So`zdirki xabar berur jong‘a jonondin. Insonni so`z ayladi judo hayvondin, Bilki guhari sharifroq yo`q ondin. Navoiy: (Mehnat kursi tinglovchisi Tojiev Hasan) Ne vajdin fuqaro ajib majlis qurmish? Ushbu anjumanning boisi nedur?
Sizdek dono ruhini shod etmak maqsad, Bizning yurtda har bir o`zbek navoiyxon
Nahotki shul damgacha xotirim yod eturlar? Ona tili va adabiyot kursi tinglovchisi Jumaeva Gulnoza Navoiy nazmi bilan tili chiqar farzandin, Bobosidan faxr etmas topilmas bir qiz-o`g‘lon
A`shorlarimni hozir ham yod eturlarmi? Ona tili va adabiyot kursi tinglovchisi Nurova Gulchehra Qur`ondek tavof etsa arzir sizning “Xamsa”ngiz «Chor devon» kirmagan topilmas bir xonadon
Dunyo va ko`ngil. . . Har ikkisin sarhadlar behad. Dunyo kezib orom topmagan ko`ngil. Dunyo kezib ko`ngil topmagan ko`ngildagi unlar betakror she`rlarga, g‘azallarga aylanib, oppoq qog‘ozlarning bag‘rini qora qiladur.
Shu taxlit inson ko`nglining hadsiz sog‘inchlari, iztiroblari nozik, bebaho san`at asarlari millat boyligiga aylanaveradi Ona tili va adabiyot kursi tinglovchisi eshpo`latova Shaxlo “Xamsa” ona tilim buyukligin yana bir durdonasi. Ona tili va adabiyot kursi tinglovchisi Nasrullaeva Shoxista “Xamsa» – Navoiy buyukligining buyuk sayqali. Ona tili va adabiyot kursi tinglovchisi Hosilova Hilola Haqiqat xalq bilan, xalq qo`lida u, Mangulik mash`aldir, haq yo`lida u.
Shukurki insonning o`lib yovarim Topdi hikoyat daftarim varag‘in Hayrati abror ko`rib zotini “Hayrat ul-abror” dedim otini. (“Shoh G‘oziy” hikoyati qo`yiladi). Boshlovchi: (Ona tili va adabiyot kursi tinglovchisi Salimova Zilola) Kunlarning birida Shoh G‘oziy sayrga chiqadilar. Yo`lda ketayotganida yonidan bir telbanoma kampir uning yo`lini to`sdi. Kampir: (Ona tili va adabiyot kursi tinglovchisi Xoliqova Marxabo) Sen mening yakka-yu yagona jigarbandimni, merosxo`rimni o`ldirding, sen qotilsan. Yur, sen men bilan shariat mahkamasiga boramiz. Boshlovchi: Shoh shariat qonuniga bo`ysunib mahkamaga borishga rozi bo`ldi. Shoh: (Milliy g‘oya kursi tinglovchisi eshonqulov Shaxobiddin) Agar mening aybim bo`lsa mayli boraman. Boshlovchi: Shariat qozisi oldida ikkisi: da`vogar kampir shoh o`tirdilar. Kampir: Taxt uchun kurash bo`lganda yakka-yu yagona o`g‘limni halok qilgan. endi u qotilligi uchun javob berishi kerak. Qozi: (Milliy g‘oya kursi tinglovchisi Juraev Bahodir) Shariat qonuni bo`yicha har qanday qilinayotgan da`voga ikki guvoh keltiring, guvohingiz bormi? Kampir: Menda ikkita guvoh bor. U shohning adolati va insofi. Boshlovchi: Adolatli va insofli shoh, tabiiyki, aybiga iqror bo`ldi. Shunda shariat qozisi hukm chiqardi: Qozi: Yo shoh qotilligi uchun qatl etilishi kerak. Yoki xun to`lashi kerak. Boshlovchi: Butun boshli bir mamlakat va uning aholisi taqdiri o`z ixtiyorida bo`lgan shohning bu hukmga munosabatiga e`tibor bering. Boshlovchi: Shoh kampirning bir qo`liga qilichni bir qo`liga bir patnisga oltin berdi va dedi: Shoh: Agar qasos tilasang, mana qilich bilan qonimni to`k, agar boylik kerak bo`lsa, mana senga oltin to`la hamyonimni ol. Kampir: Yo`q menga joning ham, oltining ham kerakmas. Men bir o`g‘limni yo`qotdim, ikkinchisini topdim. Sen o`z xalqingga ana shunday adolatli va insofli bo`lgin. Boshlovchi: Shunday so`ng bu kampirni tilla kampir deb aytishadi. Bunday adolatli va insofli podshoh o`z yurtining boshlig‘i bo`la oladi. Alisher Navoiy “Shoh G‘oziy” hikoyasi asosida Husayn Boyqaroni tasvirlagan. “G‘oziy” so`zi “G‘olib” degan ma`noni anglatadi. Navoiy: (Mehnat kursi tinglovchisi Tojiev Hasan) ey, sen, Farhod bo`lib o`g‘urlagan ishq. ey, sen, Shirin bo`lib qayg‘ulardan ishq.
Nedur ahvoling ey zoru g‘aribim Visolim davlatidin benasibim Bu yukdin jismu chun nola nechundir? Qattiq g‘urbat aro holing ne erkin? Achchiq furqatda ahvoling ne erkin? Farhod: (Geografiya kursi tinglovchisi Zozirov O`ktam) Nigoro, ahvolo iffatpanoho Jahon mahbashlarig‘a podshoho G‘amingdur manga tobu tavon ham erur darding chekardim quti jon ham.
O`z zaylisin topmay Navoiy hatto Dasht aro kersinmu tirik ekan to? ey, sen jallod qilib yaratgan ishq ey sen qattol qilib yaratgan ishq.
Yo`q seni malak desam g‘aribi Kim yo`q senga ishqdin nasibi Mendekni erur malak demak rev Kim ko`rsa meni quroq mutar dev Ishq o`rtadi ul sifat vujudim. Kim o`ldi nobud barcha budum.
Ishqingda menga bu erdi maqsud Kim ko`rsam o`zimni anda novud Davron bu murodima eturdi Ne istagim, olima keturdi Ishqingda ne orzuki ettim. Ul nav`ki komil erdi ettim. Tushti mening olima ajab yo`l Sen yaxshi qol emdi-yu, tirik bo`l.
emas oson bu maydon ichra turmoq, Nizomiy panjasiga urmoq. Kerak she`r oldida ham she`riy jangi, Agar sher enga olmasa bori palande.
Ashraf “Haft paykar”ni tutib egildi. Etti go`zal unga ta`zimga keldi Qoshida tikkayib turdi shoh Bahrom. Saodat dutorin chaldi Dilorom
Alisher Navoiy 1484 yil “Xamsa”sining 4 dostoni “Sabbai sayyor”ni yaratadi. Asar Shox Bahromga bag‘ishlanadi. O`z sevgilisi Diloromdan ayrilgan shox g‘am g‘ussaga botadi. Uni bunday kayfiyatdan chiqarish uchun vazirlar kengashi unga atab etti qasr bino qiladilar. Bu etti qasrga shox uchun ziyofat uyushtiradilar. Etti mamlakatdan kelgan go`zallar shohning kunglini olishga harakat qiladilar. Ettinchi go`zal o`z sevgilisi Dilorom edi. (Olti go`zal raqsga tushadi, Dilorom dutorda musiqa chalib beradi).
Ketur soqiy to`ldurub jomi adl Ki ko`rguzdi Iskandar ayyomi adl Shohikim, adolatdir oning ishi. Teng ermas anga shohlardin kishi.
(Iskandarning onasiga maktubi parda ortidan o`qiladi). Bu xat mendin, joni azobda qolg‘an. Ajal qo`lida pajmurda holiga kelgan Iskandardur buzilgan tanamning joni. Vujudim bebaho la`lisining koni Bo`lmish onamga so`zim shuki, men sizni ko`pdan ayriliqlarga tashlab yurdim, sizdan yiroq kelib, sizni qiynadim. Men sizning amr farmoningizga buysunmagan bo`lsam ham, lekin siz mening bu iltimosimni qabul eting, ey ona ... Mening tanimni tobut ichiga solib, kecha-kunduz demay, jangu-jadal bilan yurib, Iskandariya shahriga olib boring va lekin meni tobutga yotqizgan paytingizda, yoqut teshigidan ipni chiqazib qo`yilgani kabi, albatta, bir qo`limni tobutdan chiqazib qo`ying. Toki xaloyiq bu qo`lga hayrat ko`zi bilan emas, ibrat ko`zi bilan boqsin”.
Jame asarlarimni bitgali ketgan umrimga achinmagaymen. Yaratganga ming qatla shukr. elim, yurtim, tilim omonmi? Ona tili va adabiyot kursi tinglovchisi Yuldosheva Ma`mura Boshimizga nur sochar shamsul millat Navoiy Tabarruk siymongizdan ro`shnodur O`zbekiston.
Ulus qaratgan musiqalar jaranggi qani? G‘azallarimchi?
Kuyib-kuyib kuy bo`lganimda Tanglayapsan beparvo loqayd Alamlardan bu nimta-nimta Yuragimni tirnaydi bir bayt Nima qilay shu ekan qismat Besh asrga qaytib ketaman Har manzilga to`xtab bir fursat “Kelmadi”ni aytib o`taman. (Navoiy g‘azallari aytiladi) Navoiy: (Mehnat kursi tinglovchisi Tojiev Hasan) Men yaratgan asarlarning umr boqiyligiga sabab, xalq og‘zaki ijodidan foydalanganimdadur. (Navoiyning hikmatli so`zlari aytiladi)
Deganimni ulusg‘a marg‘ub et Yozganimni ko`ngilda mahbub et
Navoiy ijodini o`rganish o`z davridayoq boshlandi. Bu izlanishlar XX asrda ayniqsa yaxshi olib borildi. Atoqli ijodkorimiz Oybek “Navoiy” poemasi, “Navoiy” romanini, M.Jo`raev “el desa Navoiy”ni rivoyatlar to`plamini, Uyg‘un va Izzat Sulton hamkorlikda “Alisher Navoiy” dramasini yaratdilar. (Sahnaga Guli va Navoiy chiqadi). Tong payti. Navoiy shiyponda o`tirib, she`r yozish bilan mashg‘ul. Navoiy (o`qiydi). e, nasimiy subh, ahvolim diloromimga ayt! Zulfi sunbul, yuzi gul, sarvi gulandonimga ayt! Kom talxu, boda zaxru, ashk gulgun bo`lg‘onin... Guli (paydo bo`ladi. Navoiyni tinglaydi. So`ng ilova qiladi.) La`li rangin, labzi shirin, sho`x xud komimga ayt. Navoiy: Ko`zimning nuri kel, toza gulim kel! Ko`ngil bog‘ida sayroq bulbulim kel! Guli: Ko`rib gulzor ichida sizni yolg‘iz So`roqsiz, indamay, men behayo qiz, Kechirgaysiz, kelishga jur`at etdim.
Nechuk bezovtasan! Barvaqt turibsan? Malak yanglig‘ o`zing tanho yuribsan?
eshitmak odatim bo`lgan azaldin. Navoiy: Quloq soldingmi? Guli: Yolg‘iz men emas, gul, Samo, er, koinot, aftoda bulbul — Butun jonlik va jonsiz tingladi jam. G‘azaldin bu kabi zavq olmagan kim? G‘azalkim, so`zlagay mehru vafodin. G‘azalkim, so`zlagay ishqdin, safodin, G‘azaldin, bu kabi zavq olmagan kim?
Bularning barchasi senga atalg‘on. Guli: Xudo bilsin, so`zingiz, balki yolg‘on. Navoiy: Nechuk? Xo`sh! Guli: So`nggi chog‘da kamnamosiz. G‘arib, bechora men - er, siz — samosiz. Navoiy: Yoningda bo`lmoq orzum ertayu-kech, Faqat, naylay, ilojin topmadim hech. Ariq qazmoqdamiz, cho`llarda ish ko`p, Rabotu, madrasa, yo`llarda ish ko`p. Yumush der, erdagi har zarra tuproq, Yumush der, bog‘dagi har toza yaproq. Guli: Kimiki bo`lsa inson, bo`lsa odam Xaloyiqning g‘amin eydur damodam. Navoiy: Vafodorim, shuning-chun kamnamoman, Olur vaqtimni bu ishlar tamoman. Guli: Alisher! Chindanam shersiz, Buyuk sher! Ulur ishlarni qilmoq istagan er Bo`lur sherday jasur qaytmas izidin, Qilich kelganda ham qaytmas so`zidin, Faqat ko`pdur, esiz ko`p dushmaningiz.
Xaqiqat nurini so`ndirguchi ko`p. Kecha ko`rgan edim, men bir yomon tush
Yotibsiz erda siz, qo`l-bo`yin bog‘liq. Va sizni qurshamish bir to`p pichoqlik. Yozib, men sochlarimni yig‘lar erdim, Jafo tig‘ida bag‘rim tig‘lar erdim Cho`chib uyg‘ondimu, bildim banogoh Tush erkan. Shul mahaldin nolayu oh ezar bag‘rimni qattiq, o`rtanur dil, Misoli o`tga tushgan bir uziq qil…
O`zingni qiynama, g‘amlarga to`lma. Dadil bo`lsang vahmning rangi so`lg‘ay, Ishon, odatda tushning aksi bo`lg‘ay. Meni shersiz deding, yovlar quyondir, Quyonlarning ishi senga ayondur. Guli: Durust, shersiz... faqat… zanjiri band sher.... Navoiy: ( g‘oyat ta`sirlanib og‘ir). Ajab, zanjiri band sher, engaman, der. Guli: esiz, men sizni ranjitdim… Navoiy: (o`zining yangi devonini Guliga taqdim etadi, Guli: (devonni olib.) Jonim bilan. Navoiy: Yangi bitilgan Sening ishqing bilan O`sgan, etilgan. Umuman ifodali o`qish talabalarni estetik jihatdan tarbiyalashning muhim vositalaridan biri bo`lib, aql-idrokni charxlaydi, zavq va nazokat uyg‘otadi hamda to`g‘ri fikrlash va radov gapirish mahoratini o`stiradi. Boshlovchi: Magar o`zbek tirik bo`lsa Ash`oring dillarga to`lsin O`zga yurtda bo`lsa hamki Mozoring gullarga to`lsin Ruhing shod, qadring obod Boshing uzra chechaklar unsin O`g‘lonlari ng Farhod sifat Shirindek qizlaring bo`lsin. ****************************************************** “NAVOIY YODI-ILA YASHAYMIZ MUDOM!” TADBIR SSENARIYSI
Davrlar o’tadi, masofa ortar, Yurakka yaqinlab boradi bu nom. Har lahza hikmati yodimni tortar, Navoiy yodi-la yashaymiz mudom.
Lavhda kitob. (Nog’ora ovozi)
Bo’stonida yig’ilib,ilm nurlaridan ko’ngillarini yoritgay, qalblariga adolat va ezgulik urug’larini sochgay, dillarini nuri ziyo
“Tinglang,Hirot ahli,bu kecha ahl-u fuzalo, dono-yu ulamo,izzat va ma’murlik bo’stonida yig’ilib,ilm nurlaridan ko’ngillarini yoritgay, qalblariga adolat va ezgulik urug’larini sochgay, dillarini nuri ziyo suvlari bilan munavvar qilgay,alar xizmatiga bel bog’lang va suhbatidan bebahra qolmang”. Sahnada PIR-U KOMIL USTOZ paydo bo’ladi (o’ychan qiyofada, xayol surganday) birin-ketin mashvarat ahli kirib keladilar.
Ustoz: Beishq ulusqa kom uyqu, Ishq ahlig’a harom uyqu ,- deydilar.
Assalom-u alaykum, ustoz! Vaalaykum assalom, Vo ajab, nesababdan bu yosh mullabachchalar bizning mashvaratimizni ixtiyor qilubdur. Ustoz, biz tavoze’ ahlimiz. Tavoze’, qanday go’zal lutf,bu so’zning ma’nisini chuqur anglaysizmi? Mullabachchalar birin-ketin: Xokisorlik Kamtarlik Hurmat Izzat Ehtirom Itoatgo’ylik Bo’ysunish, insonga xos mana shu yeti fazilatni o’zida mujassamlashtirgan bu birgina sifat tavoze’dir. Barcha mullabachchalar birgalikda:
“Ham tavoze’li bo’lib, ham boadab, Yaxshilarning suhbatin qildik talab”.
Ustoz:Barakallo, bugungi suhbatimiz esa rostgo’ylik va tog’rilik haqidadir.
Dunyo shu tog’rilik tufayli barqaror, uning qorong’u go’shalari, yig’inlari shu sham nuri bilan beangandir va egrilik inkoridankim,agar egri kishi kumushbadan go’zallar yuzidan zulfdek joy olsa ham boshi kesilgulik. Kishining o’zi to’g’ri bo’lsa, dunyoning teskari aylanishidan uning ne ishi bor. 1-shogird: To’g’ri aytasiz ustoz, mana qarang, nay to’g’ri bo’lgani uchun so’fiylar uni yaxshi ko’radi, egri bo’lganida tanbeh olar, qulog’I buralar edi. 2-shogird: Nayza to’g’riligi tufayli doim balandda turadi, arqon egriligi uchun doim bog’langan. 3-shogird: Sozlangan torning qili to’g’ri bo’ladi, egri bo’ldimi sozlanmagani (qo’lidagi tordan kuy chaladi.)
Ustoz: Kimki to’g’rilik nima ekanligini anglamoqchi bo’lsa, shuni bilsinki, kishining so’zi birla o’zi ham to’g’ri bo’lishi kerak. Mullabachchalardan biri: Sizlar to’grilik haqida ko’p va xo’p so’z aytdingiz, dalillar keltirdingiz, ammo biz shunday zamon odamlariga mubtalomizki, ularning oldida rostgo’ylikdan yomon narsa yo’q, 2-mullabachcha: Kimki bu davrda rostgo’ylikni odat qilsa, kambag’allik, yetishmovchilikdan boshi chiqmaydir. 3-mullabachcha: Ha, ha! Davr ham egrilini talab qilganida sen to’g’rilikni o’zingga shior qilib olsang zamon senga dushmanlik qiladi. Ustoz: (chuqur o’yga cho’mgan holda) fikringgizni dalillay olasizmi?! mullabachcha:Mana, qarang, qalam to’g’rilikka yo’l ko’rsatgani uchun boshi kesilib pastda turadi. mullabachcha: Alif to’g’rilikdan bong urgani uchun “balo” ( ﻻ ﺑﺎ ) ostida qoladur. mullabachcha: Ilon tanasi egri bo’lsa ham doim xazina ustida yotadur. mullabachcha: Salla qanchalik egri bo’lib chirmashmasin, bosh ustiga chiqishga loyiq topildi. Ustoz: Hayotda shunday nohaqliklar ham bo’ladi. Ammo egrilikning ham, to’g’rilikning ham o’z haqiqiy ta’rifi bor. Egri nohaq, to’g’ri haqdir.
Sham bo’yi tuz kelib ayvon aro,
Kim iligi egridir,ul o’g’ridir., Bo’lsa ilik egrilik ichra samar, El ani kesmakla tuz etgay magar..
3-o’quvchi: El orasida”nazari to’q” degan fikr bor.Bunday odamlar barcha hoyu havaslardan o’zlarini tiya biladilar,ammo”qo’li egri” deb ta’riflanuvchi kimsalar borki,ular oily jazoga mahkumdir.
1-o’quvchi: Ko’zki erur egri aning xilqa’ti . Birni ikki ko’rmak aning san’ati
Ko’z insonning tashqi olamdan,uning go’zalligidan bahramand etadi,ammo u birni ikki qilib ko’rish bilan hodisalarni noto’g’ri baholaydi. Piri komil: Kimsaga yolg’onchi debon qilsa ot, Bu ot ila chorlasalar o’zu yot.
Azizlar,hammamiz bu dunyoda o’tguvchimiz zero: Bu gulshan ichra yo’qdir baqo guliga sabot Ajab saodat erur yaxshilik bila chiqsa ot..
Shu asnoda fikrlar dalillanib, yosh mullabachchalar ko’targan muammo o’z yechimini topadi. Asar badiiyligini ta’minlovchi tanosib – baytda ma’no jihatdan bir-biriga yaqin tushunchalarni anglatuvchi : sham – sabiston, parvona-aylanmoq, o’rtanmoq, sarv – xazon, sunbula, bog’ kabi so’zlarni qo’llash orqali hosil qilinganligi izohlanadi. Tashbeh-o’xshatish,qiyoslash ma’nolarini anglatib, nayza va nay – to’g’rilikka, arqon, chaqmoq, ilon, salla – egrilikka tashbehlanganligi o’ziga xos badiiylikni ta’minlagani haqida nazariy ma’lumotlar beriladi.
Tadbir so’nggida boshlovchi: Darhaqiqat, Alisher Navoiy ijodi bir xazinadirki, har kim qo’l solib siqqanicha olar, bir ko’zgudirki, har kim ko’z tashlab ko’rganicha olar, u zamon tanlamaydi, makon tanlamaydi, doimo dunyo bo’ylab kezib yuraveradi.
Navoiy so’z mulkida yagona sulton, Turkiygo’y shoirlar bazmini qurdi. O’z ona tilida terib injular, Qalblarga umrbod muhrlab qo’ydi. Odamlar keladi va ketar yana, Ammo yashajakdir qalbda zo’r mehr. Do’stlar besh asrkim guvohsiz mana, Avlodlar dilida yashar Alisher !
Mashvarat yakunida Navoiyning quyidagi so’zlari o’qib eshittiriladi: “Umidim shulki, bu asrga o’quvchilar diqqat e’tibori bilan nazar solib, har qaysilari o’z idrokiga yarasha o’qib dillarini obod va yozuvchi ruhini shod etgay… ” Tamom
*********************************************************
“AJDODLAR RUHI MANGU BARHAYOT” TADBIR SSENARIYSI
Turk nazmida chu men tortib alam, Ayladim ul mamlakatni yak qalam.
Men ikki daryo bo`yidagi xalqimni yak qalam qildim. Tilimizni tahqir va haqorat botqog`idan she`riyat osmoniga ko`tardim. Yo`q-yo`q, men yanglishibmen pista po`chog`idan kema yasamoqchi bo`libmen. Men yetolmagan orzularga kelajak nasllarim yetmog`I darkor. Shunda men o`z she`rlarim bilan labbay deb javob berurmen.
Ko`ngil asli g`amxona ko`rinur kibi g`uncha Yozdim ko`p Andijon yurtim haqida g`zal Bu miskin zor Bobur sindiyda shoh bo`lguncha, O`z yurtimda gado bo`lmoq erdi afzal Avlodlarga qilgum eng pokiza tilak Mehr - muhabbatli, sobit bo`ling har dam Bo`ling she`r mardoni sizga bo`lsin katta yurak Katta buyuklik sari olg`a tashlang qadam.
Xush kebdurlar, elchibeklar dargohimizga, Eshitgayman arzlarini!
Xurosonu Turkistonni sayr etib yurdik, Hamma yoqda mehmondo`stlik e`htirom ko`rdik.
Hind elchisi: Hind mulkidan kelganimda niyat qilgandim, Xurosonu Turkistonni sayr etib chiqsak, Undan keyin ko`ra olsam janoblarini. Zero hindning barcha orif va olimlari Siz hazratning nomlarini ko`p ulug`laydi.
Misr elchisi: Hatto bizning tilimizni tariximizni Bizga ta`lim kilib turdi bu donishmandlar. Bizga agar lutf etilsa ruxsati oliy Bu kitoblar nushasidan olib ketgaymiz.
Ko`p bilimlar o`rgangusi faranglar sizdan, Yuraklarda minnatdorlik hissi bilan biz Yo`l olamiz uzoq yurtga - Farangistonga, Mag`ribdagi insonlarga rostin aytamiz! Hazrat Navoiy “Hamsa”sini olib ketmoq istarmiz.
Bajonidil bu buyuk asarning olam uzra tarqalmog`in biz ham istarmiz! Qani buyuk Navoiy “Hayrat ul-abror”din bayt o`qing!
Emas oson bu maydon ichra turmoq, Nizomiy panjasig`a panja urmoq. Kerak sher oldoda sher jangi, Agar sher o`lmasa bori palangi.
Shabistonda tug`di yangi biro y, Yangi oy yo`qki, mehri oamoroy.
Qaydinsen ey mMajnuni gumrah? Farhod: Majnunu vatanidin qayda ogah? Xusrav: Nedur sanga olamda pasha Farhod: Ishq ichra majnunliq hamisha Xusrav: Ishq o`tiding de fasona Farhod: Qo`ymas kishi topmas nishona.
Ishq ichra becha etib maloli Mahvash qilur erdi zabt holi.
Layli ishqidin kuydi yuragim yomon Modibadar hijronida dil o`rtar hamon. Majnun ishqi erur vafodor Vaslini ko`rmoq Qays Majnunga armon.
Majnun so`zidin ayladim hitob Layli qalbida erur hijlat behisob.
Dilorom raftoridin mast bo`ldim, Ul jonon ruhsorida orzuga to`ldim.
Bahrom oshiq kechsa ham jondin, Oshiq sevgisi ketmas yurak qondin.
Eshitdimki Iskandar nomdor Chu bo`ldi jahon ahlig`a komgor Ne kishuvar bo`ldi musaxxar anga Mute bo`ldi Doroyu kishvar anga.
Bu asarni sizga taqdim etgum! “Xamsa”ni elchilarga taqdim etadi.
Uni avaylab asrang. Bir necha avlodlarga yetkazing. Endi xonanda va sozandalarimizning mahoratlaridan ham bahramand bo`ling!
Jondin seni ko`p sevarmen, ey umri aziz, Sondin seni ko`p sevarmen, ey umri aziz. Har neniki sevmak ondin ortuq bo`lmas, Ondin seni ko`p sevarmen, ey umri aziz.
Kamol et kasbkim olam uyidin, Senga farz o`lmag`ay g`amnok chiqmoq. Jahondin notamom o`tmak biaynih, Erur hammomdin nopok chiqmoq.
Aziz bobojon! Siz betakror va boqiy siymosiz. Siz yaratgan asarlar samodek tiniq, tongdek shaffof, musiqiy ohanglar bilan yo`g`rilgan. Asarlaringizni o`qir ekanmiz, har bir satringizdan o`z xalqingizga, insoniyatga cheksiz mehringiz, u bilan bir jon, bir tan ekaningizni anglash qiyin emas.
Vatan tarkini bir nafas aylama, Yana ranji g`urbat havas aylama.
Aziz bobojon! Siz jozibador baytlaringiz bilan insoniyatga so`zning sehrini, hayotning ma'nosini, saodatning eshigini ochib berayotgandeksiz. Bu gulshanda saodatning kaliti odamlarga yaxshilik qilishda ekanligini anglatdingin,
Bu gulshan ichra yo`qtir baqo guliga sabot, Ajab saodat erur yaxshilik bila chiqsa ot. 3-o`quvchi: Ulug` ustoz! Siz g`azal mulkining sultonisiz. Siz bir umr:
Odamiy ersang demagil odami, Onikim yo`q xalq g`amidin g`ami,- degan shioringizga sodiq qoldingiz.
Jahonki muqaddas neni ko`ribdi, Bariga onasan, ey qodir hayot. Asrlar qa'ridan boqib turibdi, Nurli bu yuzlarga nuroniy bir zot. Shu buyuk o`g`lingni ardoqlab dildan, Xalqim, ta'zim etsang arzigay tamom. Uning nomi bilan birga bitilgan Dunyo daftariga o`zbek degan nom!
Kecha kelgumdir debon ul sarvi gulro` kelmadi, Ko`zlarimg`a kecha tong otquncha uyqu kelmadi. Lahza-lahza chiqdimu chektim yo`lida intizor, Keldi jon og`zimg`ayu ul sho`xi badxo` kelmadi.
Munojot.
Navoiy 60 yillik umri davomida o`z davrining ijtimoiy-siyosiy voqeliklarini, inson tuyg`ularini, uning kamolini, o`z orzu-tilaklarini boy adabiy ilmiy merosida aks ettirdi.
Navoiyning mana shu boy badiiy, ijodiy dahosi o`z davridan boshlab adabiy hayotimizda alohida bir maktab bo`lib keldi.
Navoiyga bag`ishlangan bugungi tadbirni ramziy ma'noda to`rt faslga bo`lamiz. Zero, Navoiy "Xazoyin ul-maoniy"da aytganidek, "Umr fusulining navbahori"ga sayr etsak.
Yosh Alisher bolaligidanoq o`zining o`tkir zehni, ziyrakligi va xushxulqi bilan barchani hayratga solgan. U uch-to`rt yoshidayoq she'riyatga mehr qo`yadi, to`rt-besh yoshida Qosim Anvor g`azallarini yod biladi, maktab yoshida Farididdin Attorning "Mantiq ut-tayr" asarini to`liq yodlaydi. SAHNA KO`RINISHI
— Yuringlar, o'shul quduqning charxini aylantirurmiz, — dedi Alisher ko'zlarini chaqnatib. — Yo'q, anovi kishi koyib beradur. — Urishmaydur ul kishi, o'zi yuvosh odamga o'xshaydur. Bolalar qo'raning o'rtasiga kelib, quduqning yonida to'xtashdi. Burchakda o'tirgan kishi ko'zlarini ochib, ularga maroq bilan qaradi va: — Hoy bolalar, bu yoqqa kelinglar, — dedi kulib. Bolalar bir narsadan hurkigan jayronlardek duv etib o'zlarini darvoza tomon urdilar. Faqat Alisher qo'rqmay, cholning oldiga borib salom berdi. — Vaalaykum assalom, katta bo'ling! Sizlar bizning qishloq bolalariga o'xshamaysizlar. Qoydin keldinglar? — Hirotdin, Iroqqa ko'chib ketayotirmiz, — dedi Alisher cholning ko'kragigacha tushgan oppoq soqoliga qarab. — Nega ko'chib ketayotirsiz? — Iye, gapdan xabaringiz yo'qmi? Xurosonda urush boshlanib ketdi-ku. Podshohzodalar bir-birlarining kallasini kesmoqda, yurtni talamoqda, mundoq zamonda... Chol og'zini ochib, o'ng qo'lini qulog'iga qo'yib, Alisherning gapiga quloq soldi. — Mabodo telba Mironshohning merosxo'rlaridin biri taxtga o'tirsa bormi, naq kallamiz ketadur-a... Chol qiqirlab kulib yubordi. — Ne sababdin? — Bizlar Boyqarolarg'a xizmat qilib kelganmiz. Boyqarolar Mironshoh avlodi bilan it-mushuk. — Rost aytding, bolam. Farosatli ekansan. Bobongning ismi nedur? — G'iyosiddin, laqabi Kichkina Bahodir. — Ofarin, ul kishini taniydurmen. Shohrux vafotidin besh-olti yil avval Sabzavorda hokim erdi. Ul kishini bilurmen. Xo'sh, o'zing maktabga borurmisen? — Ha, taqsir, men to'rt yosh-u to'rt oylik bo'lg'onimda ota-onam maktabga eltib berganlar. Hozir «TaBorak» surasiga tushdim. — Borakallo. Bul jamoat bolalaridin biz choqirg'onda sen kelib, men bila oshno bo'lding. Kel, sening uchun fotiha o'qoli... Shu payt Alisherning otasi G'iyosiddin va bir necha kishi kirib, cholga salom berishdi va uning qo'lidan o'pib, yuzlariga surtishdi. Alisher hozirgina o'zi bilan gaplashib turgan chol ulug' bir odam ekanini payqab, xonaqohdan chiqib qochdi. Kechqurun karvonsaroy hujrasida ovqat yeb o'tirganlarida Alisherning otasi xonaqohda o'tirgan cholning Sharafiddin Ali Yazdiy degan ulug' tarixchi ekanini so'zlab berdi. — Ul kishi Shohruxning yonida yurib, ko'rgan voqealarni bitgan, Temur tarixi «Zafarnoma»ni bitgan, — dedi G'iyosiddin hurmat bilan. — Shundog' olim bir kishi umrining oxirida qashshoqliqqa tushib, do'stlarga zor, dushmanga xor bo'libdur, hay darig'!
Navoiy o`z umrining ikkinchi davrini "Yigitlik nodirliklari" deb atadi. U yetti-sakkiz yoshlarida g`azallar bitgan bo`lsa, o`n ikki-o`n uch yoshlarida mamlakat bo`ylab shuhrat taratadi, el e'tiborini qozonadi. Navoiy yigitlik yillarida o`zi sevgan shoirlarning "shirin ash'ori va rangin ab'yotidin" ellik mingdan ortiq baytni yod bilgan. Aziz qat- nashchilar, Sizni Navoiy umrining shu fasliga chorlaymiz.
"Fusulning xazoni, tiriklik bog`ining barg- rezining nishoni" bo`g`on fasl. Alisher Navoiy umrining bu davrida mamlakatda "Amiri kabir" - (Ulug` vazir) sifatida o`zining olijanob va eng yuksak orzulari - xalqqa xizmat qilish, mamlakat osoyishtaligini saqlash, hokimiyatni mustahkamlash, ilm-fan va adabiyot, obodonchilik va madaniyatni rivojlantirishdek ulkan ishlar qanchalik og`ir va ma'suliyatli bo`lmasin, ularni katta mehr-muhabbat va ulug`vorlik bilan amalga oshirdi. Shu bilan birga, bir lahza ham ijoddan to`xtamadi.
Emas oson bu maydon ichra turmoq, Nizomiy panjasig`a panja urmoq.
Kerak sher oldida sher jangi, Gar sher o`lmasa bori palangi.
Buyuk "Xamsa"ni yaratib, Nizomiy, Xisrav Dehlaviy, Jomiyga hamqadam bo`lib, buyuklar qatoridan joy olgan hazrat Navoiy o`z oldiga qo`ygan maqsadini sharaf bilan ado etdi.
Zamonining alloma shoiri, ustozi Jomiyning yuksak bahosiga musharraf bo`ldi. Husayn Boyqaro esa "Bu qalamga falakdin ofarinlar yog`ilsin" deya niyat bildirdi.
To`rtinchi fasl - "Umr fusulining qishi". Navoiy ishq dardi va ranjining umr oxirida ko`rsatgan natijalariyu jonni o`rtovchi kechinmalarini "Favoyid-ul kibar"da jamlagan.
Alisher Navoiy haqida shoirning do`sti, maslakdoshi Husayn Boyqaro o`z "Risola"sida deydi… Sahnaga Husayn Boyqaro kirib keladi.
"Mir Alisher turk tilining o`lgan jasadiga Masih nafasi bilan ruh-jon kirgizdi… U har bir she'r turi maydoniga topqir otini surar ekan, o`sha mamlakatni til qilichi bilan o`ziga tobe' etdi. Uning nazmini maqtashga til nuqsonli va qalam ojizdir va bu kun nazm dunyosining ruboi maskunida qahramon udur va uni bu mamlakatni qo`lga kiritgan sohibqiron desa bo`ladi".
Download 299.23 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling