Alishyer navoiy nomidagi samarqand davlat univyersityeti
Юртимизда етишиб чиққан ислом
Download 8.06 Mb. Pdf ko'rish
|
|
Юртимизда етишиб чиққан ислом оламининг буюк сиймолари •Исмоил ал Бухорий – (810-870). Хадис илмининг асосчиси; •Абу Исо ат-Термизий (824-892). Хадис илми пешволаридан; •Абу Мансур Мотуридий (вафоти 945 й.). Мотуридия тариқати асосчиси; •Абу ал-Муъийн ан-Насафий (1027-1114). Калом илми йирик намояндаси; •Хўжа Аҳмад Яссавий (1041-1167). Яссавия тариқати асосчиси; •Нажмиддин Кубро (1145-1221). Кубровия тариқати асосчиси; •Абдуллоҳ Ғиждувоний (1103-XII аср иккинчи ярми). Тасаввуф илми асосчиларидан; •Баҳоуддин Нақшбанд (1318-1389). Нақшбандия тариқати асосчиси; •Хўжа Аҳрор Валий (1404-1490). Нақшбандия тариқатининг йирик намояндаси.
5-мавзу бўйича «IX-XII асрларда тарихий билимлар тараққиёти» 1. Тарихий билимлар-нинг тараққиётини таъ-минлаган тарихий шарт –шароит 2. Наршахий ва
унинг «Бухоро тарихи» 3. Табарий ва унинг «Тарих» асари
4. Беруний ва унинг «Ал осор ул-боқия» асари 5. Араб ва форс тиллари асосида тарихий билимлар ривожи
1. Исмоил Сомоний мақбараси (Бухоро X аср) 2. Регистон мажмуи (Бухоро X аср) 3. Араб ота мақбараси (Самарқанд яқинидаги Тим қишлоғи) 4. Султон Санжар мақбараси (Марв XII аср) 5. Қорохонийлар мақбараси (Ўзган XI аср)
6. Ғазнавийларнинг ёзги
саройи мажмуи (Ғазна XI аср) 7. Минораи
Калон мақбараси
Бухоро 1127 йил
534
XVI асрдан бошлаб “нонинус” деб аталган астрономик асбобни ихтиро қилди, зилзила, вулқон, тоғларнинг пайдо бўлиши, моддалар- нинг таснифи, илмлар таснифини ишлаб чиқди. Диагностика, терапия, ва жарроҳликда янги ташхис ва даъво усулларини яратди. Перкуссия, трахеотомия, чиққан елка суягини тўғрилаш, қанд касал- лиги ташхиси, мижозлар таснифи ва бошқа янгиликларни кашф этган. “Тиб қонунлари”, Нажот китоби”, “Донишнома”, “Геометрия ҳақида рисола”, Арифметикадан қиқартма”, “Самовий жисмлар ҳақида рисола”, “Юрак дорилар”, “Тиббий уржуза”, “Зарарларни йўқотиш”, “Саломон ва Ибсол”, “Мусиқа илми”, “Намознинг моҳияти ҳақида” ва бошқалар. Абу Али ибн Сино Авиценна (980-1037) Асарлари:“Тиб қонунлари”, “Юрак дорилари”, “Тиббий уржуза” ва бошқалар. “Тиб қонунлари”нинг биринчи жилди анатомия, диагностика, физиология, ўткир ва сурункали касалликлар ва уларнинг даьволаш ҳақидадир. Иккинчи жилдда 800 га яқин оддий дорилар , илдизлар, барглар ва уларнинг шифо хусусиятлари ёзилган. Пульсларнинг тўлқинсимон, спиралсимон, икки зарбли, узун, қалтироқ, қисқа, кичик,секин, чумолисимон, юмшоқ, асабий, тўлиқ, паст, юқори, бўш, аррасимон турлари борлигини илк бор кашф этган. “Шайхур-раис” лақабига эга бўлган қомусий олим Ибн Синонинг медицинага оид кашфиётлари.Мусулмон тақвимига кўра 1954 йилда Хамадонда жахон миқёсида унинг 1000 йиллиги нишонланган. 3 ва 4-жилдларда инсон аьзолари касалликлари, синган бош суяк, бурун ва бошқа аьзоларни даьволаш усусллари баён этилган. У табиатда учрайдиган вируслар мавжудлигини, менингит, ўлат, вабо, ошқозон касалликлари ва б. кашф этган. 5-жилдда энг мураккаб дориларнинг 37 тагача таркиби, юнон ва бошқа халқлар дорилари тасниф этилади ва кўпи унинг томонидан яратилади. 535
Биз Биз ким ким – – мулки мулки Турон Турон амири амири Туркистонмиз Туркистонмиз Биз Биз ким ким – – миллатларнинг миллатларнинг энг энг қадими қадими ва ва энг энг улуғи улуғи , , туркнинг туркнинг бош бош бўғинимиз бўғинимиз АМИР АМИР ТЕМУР ТЕМУР Амир Темур – фахримиз, ғуруримиз Амир Амир Темур Темур – – буюк буюк давлат давлат асосчиси асосчиси Амир Амир Темур Темур ибн ибн Тўрағай Тўрағай Баҳодур Баҳодур 1336 1336 йил йил 9 9 апрелда апрелда Кеш Кеш ( ( ҳозирги ҳозирги Шаҳрисабз Шаҳрисабз ) ) шаҳри шаҳри яқинидаги яқинидаги Хожа Хожа Илғор Илғор қишлоғида қишлоғида таваллуд таваллуд топган топган . . Оналари Оналари Такина Такина хотун хотун , , Бухоро Бухоро садр садр аш аш - - шаъриасининг шаъриасининг қизи қизи ; ; Соҳибқирон Соҳибқирон Амир Амир Темур Темур ўрта ўрта асрнинг асрнинг йирик йирик давлат давлат арбоби арбоби , , буюк буюк саркарда саркарда , , кучли кучли , , марказлашган марказлашган давлат давлат асосчиси асосчиси илм илм - - фан фан ва ва маданият маданият ҳомийси ҳомийси ; ;
Амир Амир Темур Темур Ҳиндистон Ҳиндистон ҳамда ҳамда Хитойдан Хитойдан Қора Қора денгизга денгизга қадар қадар , , Сирдарё Сирдарё ва ва Орол Орол денгизидан денгизидан Форс Форс қўлтиғига қўлтиғига қадар қадар ғоят ғоят катта катта ҳудудни ҳудудни қамраб қамраб олган олган марказлашган марказлашган улкан улкан салтанатга салтанатга асос асос солган солган . . Бундан Бундан ташқари ташқари Амир Амир Темур Темур давлатига давлатига Кичик Кичик Осиё Осиё Сурия Сурия , , Миср Миср ва ва шимолий шимолий - - ғарбда ғарбда Қуйи Қуйи Волга Волга , , Дон Дон бўйлари бўйлари ; ; шимолий шимолий - - шарқда шарқда Балхаш Балхаш кўли кўли ва ва Или Или дарёсигача дарёсигача ; ; жанубий жанубий - - шаркда шаркда эса эса Шимолий Шимолий Ҳиндистонгача Ҳиндистонгача бўлган бўлган мамлакатлар мамлакатлар бўйсундирилган бўйсундирилган ; ; Амир Амир Темур Темур ўзининг ўзининг илк илк ҳарбий ҳарбий фаолиятини фаолиятини қўл қўл остидаги остидаги навкарлари навкарлари билан билан айрим айрим вилоят вилоят амирларига амирларига хизмат хизмат қилишдан қилишдан бошлаган бошлаган ; ; уларнинг уларнинг ўзаро ўзаро курашларига курашларига қатнашиб қатнашиб , , жасорат жасорат кўрсатган кўрсатган , , жангларда жангларда чи чи ни ни ққан ққан , , ҳарбий ҳарбий маҳоратини маҳоратини оширган оширган ; ; У У асосан асосан XIV XIV аср аср 60 60 - - йиллар йиллар ў ў рталарида рталарида ў ў з з сиёсий сиёсий фаолиятини фаолиятини бошлаган бошлаган , , мамлакатда мамлакатда ҳукм ҳукм сурган сурган тарқоқлик тарқоқлик ва ва мўғул мўғул зулмига зулмига зарба зарба бериш бериш мақсадини мақсадини илгари илгари сурган сурган ; ; Д Д авлат авлат ишларининг ишларининг тўққиз тўққиз улушини улушини кенгаш кенгаш , , тадбир тадбир ва ва машварат машварат , , қолган қолган бир бир улушни улушни қилич қилич билан билан амалга амалга оширдим оширдим АМИР АМИР ТЕМУР ТЕМУР
536
Амир Темурнинг Темурнинг энг энг йирик йирик ҳ ҳ арбий арбий юришлари юришлари ЭРОНГА ҚАРШИ ЮРИШЛАР: •уч йиллик юриш- 1386-88 (Эрон, Озарбайжон, Грузия, Арманистон) 1387 Исфахон •беш йиллик юриш- 1392-1396 •етти йиллик юриш- 1399-1404 ОЛТИН ЎРДАГА ҚАРШИ ЮРИШЛАР: •Биринчи марта 1389 •Иккинчи марта 1391- Қундузча жанги •Учинчи марта 1394-1395 Шимолий Кавказдаги Терек дарёси бўйидаги жанг •1371, 1373, 1375, 1379, 1388-йилларда Хоразмдаги сўфийлар сулоласи хукмдорларига қарши кураш 1398-1399 - Ҳиндистон юриши •1402 йил Анқара жанги. Бу жанг XV асрнинг энг йирик урушларидан биридир. Амир Темур ўз даврининг энг кучли подшоси бўлган Боязид Елдиримни мағлуб этган.
537
538
Жадидчилик ҳаракати : Исмоилбек Гаспиринский (1851-1914), «Таржимон»(1883-1914) газетаси, «Россия мусулмонлиги»(1881), «Оврупа маданиятига бир назар мувозини»(1885)
Жадид маорифи: «Савтия »усули, Саидрасул Саидазизовнинг «Устоди аввал », Мунавварқори Абдурашидхоновнинг «Адиби аввал», Абдулла Авлонийнинг «Биринчи муаллим»,Маҳмудхўжа Беҳбудийнинг «Болалар мактуби» Жадид адабиёти ва санъати:, Саидаҳмад Сиддиқий Ажзий (1864-1927),Васлий Самарқандий (1869-1925), Тавалло(1882-1939), Фитрат (1886-1938), Чўлпон (1897-1938) М.Беҳбудий «Падаркуш»1924йил 27- февралда «Колизей» театри Жадид матбуоти ва журналистикаси:Исмоил Обидий «Тараққий»,М.Абдурашидхонов «Хуршид»,Абдулла Авлоний «Шуҳрат», Саидкарим Саидазимбоев «Тужжор», М.Беҳбудий «Самарқанд»,»Ойна» Жадид хайрия жамиятлари:1909й Тошкентда «Кўмак», 1910й Бухорода «Тарбияи атфол», Мунавварқори Тошкентда 1911йилда «Турон » . Самарқандда «Зарафшон », Қўқонда «Ғайрат » номли кутубхоналар ҳам ташкил топади. Жадидчилик ҳаракатини ва жадидлар тарихини икки даврга бщлиш мумкин: 1)XIX асрнинг 90й.дан-1917й.февралгача; 2) 1917 й. февралдан- 1929 й.гача. Биринчи даврда жадидчилик ҳаракати уч босқичга : 1)Жадидчилик нинг пайдо бўлиши ва мунтазам уюшган харакат шаклига эга бўлиши (XIX асрнинг 90й.дан- 1905 йилгача);2)Жадидчилик харакатининг нисбатан тез ва қаршиликсиз ривожланиши(1905-1909); 3) Жадидчиликни Чоризм томонидан озодлик , демократик ва инқилобий харакатларга қарши курашни кучайтирган даврдаги ривожланиши (1909-1916).Иккинчи давр хам воқеалар ривожланишига қараб уч босқичга бўлинади:1) 1917 йил февралб- октябрь;
|
