Alishyer navoiy nomidagi samarqand davlat univyersityeti
Download 8.06 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- O’quv faoliyati natijalari
- Ta’lim berish usullari
- «O’zbekiston va jahon hamjamiyati » mavzusi bo’yicha amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi Ish bosqichlari va vaqti
- Dars o`tish vositalari
- 3 minut
|
Amaliy mashg’ulotlar 16-mavzu O’zbekiston va jahon hamjamiyati 16.1. Amaliy mashg’ulotlar texnologiyasi Mashg’ulot vaqti 2 soat Mashg’ulot shakli Kirish-axborotli amaliy mashg’ulot Ma’ruza rejasi 1. O’zbekiston Respublikasining tinchliksevar tashqi siyosati asoslarining yaratilishi, uning tamoyillari 2. O’zbekiston va MDH 3. O’zbekistonning Markaziy Osiyo mintaqasidagi qardosh davlatlar bilan ko’p tomonlama va ikkitomonlama hamkorlik aloqalari 4. O’zbekistonning jahon hamjamiyatiga qo’shilishi va uning xalqaro nufuzining ortib borishi
to’g’risidagi bilimlarni chuqurlashtirish va mustahkamlash 469
Pedagogik vazifalar: 1. O’zbekiston Respublikasining tinchliksevar tashqi siyosati asoslarining yaratilishi, uning tamoyillari 2. O’zbekiston va MDH 3. O’zbekistonning Markaziy Osiyo mintaqasidagi qardosh
davlatlar bilan
ko’p tomonlama va ikkitomonlama hamkorlik aloqalari 4. O’zbekistonning jahon hamjamiyatiga qo’shilishi va uning xalqaro nufuzining ortib borishi O’quv faoliyati natijalari: 1. O’zbekiston Respublikasining tinchliksevar tashqi siyosati asoslarining yaratilishi, uning tamoyillari 2. O’zbekiston va MDH 3. O’zbekistonning Markaziy Osiyo mintaqasidagi qardosh
davlatlar bilan
ko’p tomonlama va ikkitomonlama hamkorlik aloqalari 4. O’zbekistonning jahon hamjamiyatiga qo’shilishi va uning xalqaro nufuzining ortib borishi Ta’lim berish usullari Ko’rgazmali qurollar, yangi innavasion texnologiya usullari savol-javob, tushuntirish
O’quv qo’llanma, slaydlar, jadvallar Ta’lim berish sharoiti Texnik vositalardan foydalanishga va guruhlarda ishlashga mo’ljallangan auditoriya
Og’zaki nazorat, savol-javob, tarqatma materiallar
Ish bosqichlari va vaqti Faoliyat mazmuni Ta’lim beruvchi Ta’lim oluvchilar Tayyorlov bosqichi Mavzuni aniqlaydi, ta’limiy maqsadni belgilaydi va kutilayotgan natijalarni shakllantiradi. Mavzu bo’yicha tayanch konspektlar ishlab chiqadi. Belgilangan ta’limiy maqsadlarga erishishini ta’minlovchi o’quv topshiriqlarini ishlab chiqadi. Kichik guruhlarda samarali faoliyatni ta’minlash uchun yozma yo’riqnomalani tayyorlaydi. Ekspert
guruhlar faoliyat natijalarini baholash mezonlarini ishlab chiqadi.
470
1. O’quv mashg’ulotiga kirish bosqichi 1.1. Mashg’ulot mavzusi, uning
maqsadi va
kutilayotgan natijalarini va dolzarbligni asoslaydi. 1.2. Mavzu bo’yicha asosiy tushunchalarga ta’rif berishni taklif qiladi va shu asosda tezkor so’rov o’tkazib talabalar bilimlarini faollashtiradi 1.3. faoliyat kichik guruhlarda o’quv topshiriqlarini bajarish orqali amalga oshirilishini e’lon qiladi 1.4. Qo’shimcha ma’lumotlar aks etgan tayanch konspektlarni tarqatadi. 1.5. Ekspert guruhlar jamiyati natijalarini baholash mezonlarini e’lon qiladi. Tinglaydilar. Savolni muhokama qilib ularga javob beradi 2. Asosiy bosqich (60 daqiqa) 2.1. Talabalarni to’rtta kichik guruhga bo’ladi. Mashg’ulotning o’tkazilish tartibini yana eslatadi. O’quv mashg’ulti «O’zi o’rganib, o’zgacha o’rgatish», – ya’ni hamkorlikda o’rganish prinsipi asosida o’tkazilishini aytadi 2.2. Guruhlarga ekspert varaqlarini shu bilan birga, har bir talabaga geometrik shakl tarqatadi va faoliyatlarini tashkil qiladi. (geometrik shakllarni vaqtincha bir joyga qo’yishlarini vaqti kelganda ulardan foydalanishlarini aytadi) Guruhlarda shuni tashkil qiladi (matnini o’rganib, muhokama qilishga 15 daqiqa beradi) 2.3. Doira shaklini olgan talabalar. 1-stol: uchburchak shaklini olganlar 2-stol va to’rtburchak olganlar 3-stol atrofiga o’tirishlarini aytadi. Har xil guruhlardan to’plangan talabalar o’z savollarini boshqa talabalarga yoritishini o’zaro o’rgatish jarayoni boshlanadi (15 daqiqa)
2.4. Talabalarni o’zlarini dastlabki joylariga stol atrofiga kelib o’tirishlarini aytadi. 2.5. Taqdimot boshlanishin e’lon qiladi. Har bir guruhdan 3 nafardan talaba chiqib, faoliyat natijalarini taqdim qilishlarini aytadi. Taqdimot uchun har bir guruhga 8 daqiqadan vaqt ajratadi. Yo’naltiruvchi, mislahatchi sifatida ishtirok etadi.
Javoblarni aniqlashtiradi, to’ldiradi, izoh beradi va tuzatishlar kiritadi. 2.6. Har bir guruh taqdimoti oxirida ekspert savollari bo’yicha xulosalar qiladi. Kichik guruhlarga bo’linadilar
Topshiriq bo’yicha faoliyat boshlaydilar. Matnlarini o’qib, savollarga javob topadi. Ma’lumotni muhokama qilib, fikr almashib, sistemalashtiradi. Format qog’oziga sxema tarzida tushiradi, taqdimot uchun materiallar tayyorlaydilar. 3. Yakuniy bosqich
(15 daqiqa) 3.1. Mavzu yuzasidan umumiy xulosalar qiladi 3.2. O’quv mashg’uloti natijalarini sharhlaydi, guruhlar faoliyati bahosini e’lon qiladi 3.2. Mustaqil ishlash uchun vazifa beradi: amaliy mashg’ulotga tayyorlanib kelish; nazorat savollariga og’zaki javob berish Tinglaydilar 16- Mavzu O’zbekiston va Jahon Hamjamiyati Ryeja: 1. O’zbekiston Respublikasining tinchliksevair tashqi siyosati asoslarining yaratilishi. uning tamoyillari. 2. O'zbekiston va MDH. 3. O' zbekislonning Markaziy Osiyo mintaqasidagi qardosh davlatlar bilan ko'p tomonlama va ikkitomonlama hamkorlik aloqalari 471
4 O’zbekistonnig jahon hamjamiyatiga qo'shilishi va uning xaiqaio nufuzining ortib borishi. Asosiy adabiyotlar: 1. O’zbyekiston Ryespublikasi: mustaqil davlatning bunyod bo’lishi. T., «O’zbyekiston», 1992, 8- byet.
2. Karimov I.A. O’zbyekistonning o’z istiqlol va taraqqiyot yo’li. T., «O’zbyekiston», 1992. 9- byet.
3. Karimov I.A. BMT va Bosh Assamblyeyasining 48-syessiyasidagi ma’ruza, 1993 yil, 28 syentyabr’. Asarlar, II jild, T., «O’zbyekiston», 47-58 byetlar. 4. Karimov I.A. O’zbyekiston XXI asr bo’sag’asida.... 296-324 byetlar. 5. Karimov I. A. BMT Bosh Assambleyasining 48-sessiyasidagi ma'ruza. 1993 yil, 28-sentyabr. Asarlar. 2-jild. T., «O'zbekiston», 47-58 b. 6. Karimov I.A. O’zbekiston yo’li - jahon hamjamiyatiga qo’shilish yolidid. – asarlar T: 5, 59-69 b. 7. Karimov I.A. Shanxay hamkorlik tashkiloti sammitidagi yutuq. Asarlar, T., 11. 274-280 betlar. 8. Karimov I. A Mintaqada xavfsizlik va barqarorlik yo’lida. Asarlar, T.13, 439-445 b. 9. Karimov I.A. “Yuksak ma’naviyat - engilmas kuch” T:Ma’naviyat, 2008 y. 10. Axmedov E, Saidaminova Z O’zbekiston Respublikasi: qisqacha ma’lumotnoma. – T.,O’zbekiston, 1996 y. 11. Levitin L.. Karlayl D.S. Islom Karimov - yangi O'zbekiston Prezidenti. T., 1996. 12. Usmonov Q, Sodiqov M va b O’zbekiston qaramlik va mustaqillik yillarida. – T,.O’qituvchi, 1996 y. 13. O'zbekistonning vangi tarixi. 3-kitob. Mustaqil O'zbekiston t arix i. T., «Sharq», 2000y, 496-552 b. 14. O’zbekiston tarixi (R. Murtozaeva va boshqalar). – T., 2003 614-640 b 15. Q.Usmonov, M.Sodiqov va boshqalar “O’zbekiston tarixi”. T., “Iqtisod moliya”, 2006y. Qo’shimcha adabiyotlar: 1. Usmonov K,, Sodikov M. va b. O’zbyekiston qaramlik va mustaqillik yillarida, T., «O’qituvchi», 1996 y. 2. Vatan tuyg’usi. – T., O’zbekiston, 1996 y 3. G’ulomov S, Salimov O, Usmonov Q, G’aniyev D. Asrlarga teng yillar. –T., 2001 y. 4. history.uzsci.net – Tarix institute “O’zbekiston tarixi” jurnali.
ob’yekti, pryedmyeti va vazifalari borasida tushuncha byerish, shuningdyek turli davrlarda tadqiqotchilar tomonidan mavzuga byerilgan ta’riflarni talabalarga tushuntirish, mavzuni syerqirra mavzu ekanligidan talabalarni boxabar etish. Dars o`tish vositalari: (Doska, plakat, fan yuzasidan manba va adabiyotlar, tarixiy ma’lumotlar, mavzu yuzasidan har xil tyestlar, kompyutyer, jahon siyosiy xaritasi, izohli lug`atlar) Dars o`tish usullari: Takrorlash, suhbat va savol-javob (mavzuni o`zlashtirishni mustahkamlash), jonli muloqot o`tkazish, erkin fikrlash va so`zlashga o`rgangan holda fikr mulohazalarini bayon qildirish, buning uchun har bir talabaga o`tilgan mavzular, tayanch iboralardan savol tashlanadi. O`qituvchi va talabalar o`rtasida byerilgan savollarni tahlil etish. Tarqatma tyestlar asosida talabaning mavzuni qay darajada o`zlashtirganligini aniqlash. Talabalarni voqyealarni tahlil etishga o`rgatish. Xarita bilan ishlashni talabalarga o`rgatish. Iboralarni izohlash va unga tahlil byerish. Darsning xrono kartasi – 80 minut. O’qituvchi dars davomida quyidagi ishlarni bajaradi: Tashkiliy qism: xonaning tayyorgarligi, jihozlanishi, sanitariya holati-2 minut Talabalarning davomati – 3 minut Hafta davomida bo`lgan yangiliklar-5 minut Talabalar bilim darajasini aniqlash (o’tilgan mavzu bo’yicha)-50 minut Sinov savollar namunasi (savol-javob triqasida)– 10 minut
472
Dars yuzasidan talabalarni zarur adabiyotlar bilan tanishtirish-5 minut Uyga vazifa byerish – 5 minut
Talaba birinchi savolni yoritishda O’zbyekiston o’z mustaqilligini qo’lga kiritgandan so’ng uning olib borayotgan tinchliksyevar tashqi siyosati asoslari va uning tamoyillariga qaratish lozim. Bu masalani yoritishda O’zbyekiston Ryespublikasi Pryezidyenti I.Karimovning «O’zbyekiston XXI-acp bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» (T: O’zbyekiston, 1997 y), «O’zbyekiston XXI-asrga intilmoqda», «O’zbyekistonning o’z istiqlol va taraqqiyot yo’li» (T: O’zbyekiston, 1992 y) kabi bir qancha asarlaridan foydalansa maqsadga muvofiq bo’ladi. Bizga ma’lumki mustaqil taraqqiyot yo’liga kirgan barcha mamlakatlar o’z rivojlanish yo’lini o’zlari tanlab oladilar va jahon hamjamiyatiga qo’shilish orqali o’z taqdirini byelgilaydilar. SHuning uchun ham O’zbyekiston mustaqil davlat maqomiga ega bo’lishi bilanoq jahon hamjamiyatiga qo’shilish yo’lini tutdi. Bu davrni yoritishdan oldin, talaba XX1-acp arafasidagi ijtimoiy-siyosiy jarayon va xalqaro vaziyatga qisqagina nazar tashlash lozim. XXI-asr bo’sag’asida dunyo ijtimoiy-siyosiy jarayonlari tubdan o’zgardi, inson va insoniyat, odam va olam taqdiriga daxldorlik hissi tobora kuchaydi. Gyeografik - siyosiy o’rin jihatdan O’zbyekiston Markaziy Osiyoning qoq o’rtasida joylashganligi ayni ana shu mintaqada barqarorlikni ta’minlash, o’zaro hamkorlik va birodarlikni chuqurlashtirish uchun tayanch nuqta bo’lib xizmat qildi. O’zbyekiston Pryezidyenti Islom Karimov dunyo muammolarini hal qilishning eng insonparvar, eng adolatparvar tamoyillarini o’rtaga tashlar ekan, u mintaqaviy mojarolar va qo’shni mamlakatlarni o’zaro kyelishmovchilik muammolaridan tortib, butun yer shari va insoniyat taqdiriga daxldor bo’lgan juda ulkan masalalarni o’rtaga tashlamoqda. Bu ayniqsa, xalqaro tyerrorizm va narkobiznyes, diniy aqidaparastlik va ekstryemizm bilan bog’liq bo’lgan muammolardir. Ayni ana shu muammolar bugun dunyo ahliga tahdid solayotgan eng og’ir fojia ekanligini, u bilan murosa qilib bo’lmasligini, bu illatlarni barbod qilishda juda katta qat’iyat, siyosiy iroda va ichki qudrat kyerakligini O’zbyekiston o’z timsolida ko’rsatdi. O’zbyekistonning milliy mustaqilligini qo’lga kiritib suvyeryen davlat sifatida rivojlanish yo’liga o’tib, mustaqil qadam tashlashi, uning uzoq yillar davomida tashqi dunyodan ajralib kyelganligiga barham byerdi va mustaqil tashqi siyosat yuritib, jahon hamjamiyatiga qo’shilishi uchun kyeng imkoniyat va shart-sharoitlar yaratdi. Mamlakat tashqi siyosatiga doir bunday qoidalar Pryezidyent I.Karimovning nutq, maqola va risolalarida yanada oydinlashtirildi. I.A.Karimovning «O’zbyekistonni o’z istiqlol va taraqqiyot yo’li» asari bu borada muhim manba bo’lib, bu risola 5 qismdan iborat. Unda O’zbyekiston Ryespublikasining ichki va tashqi siyosatdagi konsepsiyasi uning qoidalari bayon qilingan. «O’zbyekistonning milliy manfaatlariga mos kyeladigan, ko’p tomonlama faol tashqi siyosatni amalga oshirish - davlatimizning mustaqilligini mustahkamlash, iqtisodiy qiyinchiliklarni bartaraf etish va xalq turmushini yaxshilashning zarur sharti va g’oyat muhim vositasidir» i - dyeb alohida uqtirgan edi yurtboshimiz. O’zbyekiston Ryespublikasi Pryezidyenti I.A.Karimovning yuqorida tilga olingan risolasida O’zbyekiston tashqi siyosatining asosiy prinsiplari quyidagilardan iborat ekanligi aytib o’tilgan: Birinchidan: O’zining milliy davlat manfaatlari ustun bo’lgan holda o’zaro manfaatlarini har tomonlama hisobga olish. Bizning mustaqil davlatimiz biron-bir buyuk davlatning ta’sir doirasiga tushib qolish niyatida emas. O’zbyekiston yana kimgadir bo’ysunish uchun mustaqil bo’lgani yo’q. Ikkinchidan: Ryespublika odamlar va davlatlar o’rtasidagi o’zaro munosabatlarda umumbashariy qadriyatlarni ustun qo’yib, xalqaro maydonda tinchlik va xavfsizlikni mustahkamlash uchun, mojarolarni tinch yo’l bilan hal etish uchun kurashadi. O’zbyekiston yadrosiz mintaqa bo’lib qoladi, tajovuzkor harbiy bloklar va uyushmalarga kirish niyati yo’q. Inson huquqlari to’g’risidagi, hujum qilmaslik haqidagi nizomi masalalarini hal etishda kuch ishlatishdan va kuch ishlatish bilan tahdid qilishdan voz kyechish to’g’risidagi xalqaro hujjatlarni tan oladi, ularga rioya qiladi.
473
Uchinchidan: Ryespublikaning tashqi siyosati tyeng huquqlilik va o’zaro manfaatdorlik, boshqa mamlakatlarni ichki ishlarga aralashmaslik qoidalari asosida quriladi. Mustaqil Davlatlar hamdustligida butun tashqi siyosatda ham bizning shiorimiz — tyenglar orasida tyeng bo’lish. To’rtinchidan: Mafkuraviy qarashlardan qat’iy nazar tashqi siyosatda ochiq-oydinlik prinsipini ro’yobga chiqarishga va barcha tinchliksyevar davlatlar bilan kyeng tashqi aloqalarni o’rnatishga intiladi. Byeshinchidan: O’zining milliy huquqiy tizimini vujudga kyeltirayotgan yosh mustaqil O’zbyekiston ichki milliy qonuniyatlarida xalqaro huquq normalarining ustuvorligini tan oladi. Bizning mustaqil davlatimiz o’z qiyofasini yo’qotmay, jahon hamjamiyatiga kirar ekan, xalqaro talablarga rioya qilishga tayyordir. Oltinchidan: O’zbyekiston to’la ishonch prinsiplari asosida ham ikki tomonlama ham ko’p tomonlama tashqi aloqalarni o’rnatish va rivojlantirish, xalkaro aloqalarni chuqurlashtirish uchun harakat qiladi i .
O’zbyekistonning tashqi siyosat borasida tutgan yo’li davlatimiz biron bir buyuk davlat ta’sir doirasiga tushib qolmasligi, xalqaro maydonda tinchlik va xavfsizlikni ta’minlash, mojarolarni tinch yo’l bilan hal etish, boshqa mamlakatlarning ichki ishlariga aralashmaslik mafkuraviy qarashlardan qat’iy nazar tashqi siyosatda ochiq-oydinlik tamoyilini ro’yobga chiqarish, xalkaro tashkilotlar doirasida hamkorlikni chuqurlashtirish hamda xalqaro huquqning umume’tirof etilgan qoidalari va myezonlariga asoslanadi. 2. Ushbu mavzuning 2-savolida talaba Mustaqil O’zbyekistonning Jahon hamjamiyatiga qo’shilishi uning asosiy shart-sharoitlari ya’ni uning gyeografik siyosiy jihatdan qulay mintaqada joylashganligi va xalqaro nufuzining ortib borishiga e’tiborini qaratish lozim. Bu avvalambor quyidagilarda o’z ifodasini topadi: Birinchidan, O’zbyekiston gyeografik — siyosiy jihatdan ancha murakkab va shu bilan birga qulay ahvolda, ya’ni u Markaziy Osiyo mintaqasining transport, boy hamda mustaqil enyergyetika omillari markazida joylashgan. Ikkinchidan, O’zbyekiston aholi soni, ilmiy-tyexnikaviy va boshqa imkoniyatlari jihatdan mintaqadagi qo’shnilardan ma’lum darajada ustun turadi. Uchinchidan, O’zbyekiston qulay tabiiy - iqlim sharoitiga ega. Bizda qadimiy dyehqonchilik madaniyati va boy minyeral - xom ashyo ryesurslari bor. Ryespublika oziq-ovqat bilan o’zini-o’zi ta’minlashga, tyexnika ekinlarining eng qimmatli turlarini, jumladan, paxta tolasi yetishtirish va eksport qilishga imkoniyati katta. SHuningdyek, jahon bozoriga yuqori sifatli, ekologik jihatdan sof, raqobatga bardoshli myeva-sabzavot mahsulotlarini ishlab chiqarishga hamda ularni qayta ishlangan holda yetkazib byerishga qodir. To’rtinchidan, davlatimiz nafaqat o’zini-o’zi ta’minlaydigan, balki chyetga chiqaradigan nyeft’ mahsulotlari, gaz va umuman, iqtisodiyotning asosi bo’lgan muhim tarmoqlarga ega. O’zbyekistonda sanoatning eng zamonaviy tarmoqlari, masalan, mikroradio elyektronika kabi murakkab sohani rivojlantirish imkoni bor. Byeshinchidan, O’zbyekistonning insoniyat svilizasiyasida salmoqli o’rni bor. YUrtimiz ma’naviy myerosga boy. U oldindan nafaqat mintaqada, balki dunyoda ham turli ma’naviy va siyosiy jarayonlarga kuchli ta’sir o’tkazib kyelgan. SHu jihatlarni hisobga olsak, O’zbyekiston o’zining barcha ko’rsatkichlari bo’yicha jahondagi madaniy, ilmiy, tyexnologiya va iqtisodiy yuksaklikka erishib, byemalol Markaziy Osiyoda intyegrasiya markaziga aylanishi mumkin. Albatta, bu yo’lda qator qiyinchiliklar ham mavjud. Bular quyidagilar: Birinchidan, agar gyeografik-stratyegik tarafdan olib qarasak, Markaziy Osiyoda kommunikasiyalar nomaqbul rivoj topgani va uning tarmoqlari ancha buzilganligini ko’ramiz. Ikkinchidan, Markaziy Osiyoda suv ryesurslari chyeklangan va Orol dyengizi bilan bog’liq ekologik falokat ta’siri syeziladi. Uchinchidan, mintaqada xavfsizlik tizimi alohida e’tiborni taqozo etadi. Bu yerda atrofdagi kuchli davlatlar va siyosiy kuchlar markazlarining bir-biriga mos kyelmaydigan ta’sir etish istaklari borligini ham hisobga olmasdan bo’lmaydi. To’rtinchidan, musulmon dunyosidagi ba’zi mamlakatlarning bir-biriga mos kyelmaydigan manfaatlari ham ayni bizning xotirjam bo’lishimizga yo’l byermaydi.
474
Qolavyersa, atrofimizda turli etnik, iqtisodiy ijtimoiy va boshqa muammolar ichida qolgan «uchinchi dunyo» davlatlari ham mavjud. Jumladan, byeqarorlik va xavf-xatarning bugungi kundagi o’chog’i - Afg’oniston bilan Tojikiston davlatlari ham shu mintaqada. Amaliy mashg’ulotning shu joyda talaba 2001 yil 11 syentyabrdagi AQSHda bo’lib o’tgan tyerrorchilik va bu voqyeaga O’zbyekiston hukumati va xalqning munosabati AQSH — Afg’oniston munosabatlarining kyeskinlashuvi natijasida tyerrorizmga qarshi harbiy xarakatlarning yuzaga kyelishi va bu urush AQSH tomonidan Afg’on xalqiga emas, balkim bu yerda o’rnashib olgan tyerroristlarga qarshi ekanligini va bu urushga O’zbyekistonning munosabati va bu urushdan so’ng AQSH - O’zbyekiston munosabatlarida qanday o’zgarishlar sodir bo’lganini yoritib byersa maqsadga muvofiq bo’ladi. O’zbyekiston Ryespublikasi mustaqillikka erishgach ko’p o’tmay 1992 yil 2 martda jahonning eng nufuzli xalqaro tashkiloti bo’lmish BMTga tyeng huquqli a’zo etib qabul qilindi va O’zbyekistonning milliy bayrogi BMT Bosh Assamblyeyasining N’yu-Yorkdagi binosi oldida hilpiray boshladi Bu nufuzli tashkilot 1945 yil 24 oktyabrda tashkil topgan. Uning nizomi loyihasi AQSHning Dumbarton-Okyey shahrida bo’lib o’tgan anjumanda ishlab chiqilgan. Bu loyiha Angliya, SSSR, AQSH, Xitoy vakillari tomonidan ishlab chiqilgan. BMTning asosiy organlari: Bosh Assamblyeya, Xavfsizlik Kyengashi, Iqtisodiy va Ijtimoiy Kyengash, Vasiylik bo’yicha Kyengash, Xalqaro Sud va Syekryetariyatdan iborat. Bu tashkilotning xavfsizlik kyengashiga 15 davlat a’zo, AQSH, Angliya, Fransiya, Rossiya, Xitoy doimiy a’zolaridir. BMTning eng nufuzli organi Bosh Assamblyeyasi bo’lib uning syessiyasi hap yili syentyabr oyining 3-syeshanbasida chaqiriladi. Unda dunyoda tinchlik va xavfsizlikni ta’minlash, nizolarini tinch yo’l bilan bartaraf qilish, davlatlararo siyosiy munosabatlar, madaniy va ijtimoiy masalalar va tashkiliy masalalar ko’rib chiqiladi. BMTning Bosh Kotibi 5 yil muddatga xavfsizlik kyengashi tomonidan tavsiya qilinadi va Bosh Assamblyeyaning yopiq yig’ilishida yashirin ovoz byerish yo’li bilan saylanadi. BMTning O’zbyekistondagi vakolatxonasi 1993 yil fyevralda ishga tushdi va bu tashkilot bilan turli xil tadbirlar o’tkazildi. Mamlakatimiz Pryezidyenti 1993 yil 28 syentyabrida BMTning navbatdagi 48-syessiyasida nutq so’zlab bu tashkilotning faoliyatiga yuqori baho byerib shunday dyedi:
BMT - barcha davlatlarning, mintaqalarning, Butun Jahon hamjamiyatining eng muhim muammolarini muhokama qilish va yechish uchun tuzilgan noyob tashkilotdir. BMT - bu xalqlarning tinch totuv yashashga bo’lgan ezgu ifodasining buyuk ramzi, insoniyat ma’naviy taraqqiyotining nishonasidir. O’zbyekiston kyeyingi yillarda ko’plab xalqaro nufuzli tashkilotlarga: Jahon Pochta Ittifoqiga, Jahon Sog’liqni Saqlash tashkilotiga, Xalqaro Elyektr Uyushmasiga, Xalqaro Myehnat tashkilotiga, Yevropa Qayta tiklash va taraqqiyot Bankiga, xullas o’nlab shunday tashkilotlarga a’zo. BMTning ta’lim, fan va madaniyat bilan shug’ullanuvchi Xalqaro tashkiloti YUNYeSKO bilan O’zbyekistonning hamkorligi tobora mustahkamlanib bormoqda va katta samaralar byerayapti. Bu tashkilot 1946 yilda tashkil topgan bo’lib unga 187 davlat a’zo, o’z faoliyatida dunyoda har yili 150-200 tadan yirik tadbirlarni o’tkazib kyelmoqda. Kyeyingi yillarda O’zbyekiston YUNYeSKO yordamida ko’plab tadbirlar: Hududimizda yashagan va dunyoga mashhur buyuk allomalarni tug’ilgan kunlari, ko’hna shaharlarning yubilyeylari buyuk davlat arboblari va sarkardalarning tug’ilgan kunlari kyeng nishonlanmoqda. Bu joyda talaba misollar tariqasida ushbu tadbirlarni o’tkazilishini aytib o’tish lozim. YUNYeSKO bilan O’zbyekiston o’rtasida hamkorlikning rivojlana borishi va bu masalada yurtimizning qo’shgan hissasi uchun 1996 yil O’zbyekiston Ryespublikasi YUNYeSKOning «Do’stlik Ordyeni» bilan mukofotlandi. 1995 yil iyul’ oyida O’zbyekiston Ryespublikasi NATOning «Tinchlik yo’lida hamkorlik» dasturiga qo’shildi. Bu dastur o’z mustaqilligimizni mustahkamlash, hozirgi zamon harbiy tyexnikaviy yutuqlaridan baxramand bo’lish, harbiy kadrlar tayyorlashda imkoniyatlarimizni kyengaytirish ishlarida katta yordam byeradi. 475
2-masala: Talaba ushbu savolni yozishda mustaqil O’zbyekistonni Jahoninng ko’plab rivojlangan mamlakatlari bilan iqtisodiy, siyosiy va ma’naviy aloqalariga to’xtalib o’tishi lozim. Mustaqil O’zbyekiston Davlat rahbari o’zining birinchi rasmiy davlat tashrifini 1991 yil 16-19 dyekabr kunlari Turkiya davlatidan boshladi. CHunki xorijiy mamlakatlar ichida O’zbyekiston mustaqilligining ilk bor shu davlat tan olgan edi. Ikki davlat o’rtasida ko’plab bitimlar tuzildi. Turkiya 1-bo’lib O’zbyekiston iqtisodiyotini rivojlantirish uchun 1,5 mlrd. AQSH dollari hajmida kryedit byerdi. Hozir Turkiyaning 200 yaqin firmalari «AYSYeL», «Kuch Xolding», Samarqandda avtobuslar ishlab chiqariladigan qo’shma korxonalar ishlab turibdi. O’zbyekistonning Pokiston Islom Ryespublikasi bilan hamkorligi 1992 yildan boshlab yo’lga qo’yildi. Mamlakatimizda Pokiston sarmayadorlari ishtirokida 120 ta qo’shma korxona tuzilgan. Ulardan «Tabani», «Myerkuriy», «Myetro», «Lakson», «Tarakka» va boshqalarni misol tariqasida kyeltirish mumkin. O’zbyekiston 1992 yil 28 noyabrda Pokiston, Eron va Turkiya tomonidan tuzilgan Iqtisodiy hamkorlik tashkiloti (EKO)ga a’zo bo’ldi. Kyeyingi yillarda O’zbyekistonning AQSH bilan hamkorligi rivojlanmoqda. 1992 yil Toshkyent va Vashingtonda elchixonalar ochildi. Amyerikalik sarmoyadorlar ishtirokida 200 dan ziyod o’zbyek-amyerika qo’shma korxonasi tashkil topdi va faoliyat ko’rsatmoqda. Ayniqsa Navoiy viloyatida faoliyat ko’rsatayotgan «Zarafshon - N’yumont» qo’shma korxonasi, shuningdyek «KYeYS», «N’yumont - Mayning», «Mitsu» kabi 28 ta kompaniya va korporasiyalar ish olib bormoqda. Toshkyent — N’yu-York o’rtasida byevosita havo yo’li ishga tushdi. 2 davlat o’rtasida hamkorlik shartnomasiga binoan kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlash yuzasidan «TASIS» yo’li bilan e’tiborga loyiq ishlar qilinmoqda. O’zbyekistonlik yosh yigit-qizlar Okyean orti mamlakatida o’z bilimlarini oshirmoqda. Hozir AQSHda 200 ga yaqin yoshlar bilim olmoqda. O’zbyekiston tashqi siyosatida Ovrupa davlatlari bilan kyeng qamrovli hamkorlik qilish ustuvor yo’nalishlardan hisoblanadi. Bu o’rinda Gyermaniya Fyedyerativ Ryespublikasi alohida o’rin egallab 1992 yil 6 martda boshlangan diplomatik aloqalar natijasida Ryespublikamizda «Doychye-Bank», «Myersyedyes- Byens» va «Simyens» kompaniyalari bilan hamkorlikda e’tiborli ishlar amalga oshirmoqda. Nyemis invyestorlarining ishtirokida 60 ga yaqin yirik korxonalar O’zbyekistonda ishlab turibdi. O’zbyekistonda nyemis firmalari 25dan ko’proq vakolatxonalarini ochgan bo’lib, ular orasida BASF, XEXST, MANNYeSTANG, Daymlyer-Byens firmalari bor. O’zbyekiston Ryespublikasi Buyuk Britaniya bilan 1992 yil 18 fyevralda, Fransiya bilan 992 yil martida, Italiya bilan 1992 yil 24 martida, Gollandiya bilan 1992 yil 10 iyunda, SHvyeysariya bilan 1992 yil 7 mayida, Bolgariya bilan 1992 yil 5 syentyabrida, Pol’sha bilan 1992 yil 19 martida, CHyexoslovakiya bilan 1998 yil 1 yanvarida, CHyexiya bilan 1994 yil 15 syentyabrda diplomatik aloqalarni yo’lga qo’yib o’zaro tyeng huquqli va mafaatli aloqalar olib bormoqda. Jumladan, Fransiyaning «Kryedit Kommyersial dye Frans» Banki, «Monro» firmasi va boshqalar samarali hamkorlik olib bormoqdalar. O’zbyekiston yurtboshisi I.A.Karimovning 2000 yilning 20-22 noyabr’ kunlari Italiyaga qilgan rasmiy tashrifi va ikki davlat o’rtasida tuzilgan turli shartnomalar hamkorlikni rivojlantirishda uni yangi pog’onaga ko’tarishda muhim ahamiyat kasb etishi shubhasiz. Hozirgi kunda O’zbyekistonda jahonning 80 mamlakatidan kyelgan sarmoya ishtirokida 3200 dan ortiq qo’shma korxonalar ish yuritmoqdalar. Ular xalq istye’moli mollari, eksport uchun sifatli tovarlar ishlab chiqarib aholiga xizmat qilmoqdalar. O’zbyekiston, Eron, YAqin SHarq mamlakatlari Isroil, Misr va boshqa davlatlar bilan ham har tomonlama do’stlik, savdo, iqtisodiy, ilm-fan, madaniy hamkorlik aloqalarni yo’lga qo’yib, ularni yil sayin chuqurlashtirib bormoqda. 1991 yil 21 dyekabrda Ozarbayjon, Armaniston, Byelorus’, Qozog’iston, Moldava, Rossiya, Tojikiston, Turkmaniston, O’zbyekiston va Ukraina davlatlari boshliqlari Almatida uchrashib Mustaqil Davlatlar Hamdo’stligiga asos soldilar. SHu tariqa MDH tashkil topdi va uning bir qancha yig’ilishlari o’tkazildi, ularda ko’plab hujjatlar qabul qilindi. Talaba tomonidan amaliy mashgulotning shu joyda O’zbyekistonning MDH davlatlari bilan olib borgan hamkorligi, ayniqsa Rossiya Fyedyerasiyasi, Ukraina va Byelorus’ bilan aloqalari ikki 476
o’rtadagi shartnomalar yoritib byerilsa maksadga muvofiq bo’ladi. 4. O’zbyekiston mustaqillikka erishgach Markaziy Osiyo yosh mustaqil davlatlar Qozog’iston, Qirg’iziston, Tojikiston, Turkmaniston bilan hamkorlik, o’zaro do’stlik aloqalari yanada mustahkamlandi. Bizga ma’lumki asrlar davomida birga yashab kyelgan dini bir, tarixi bir, ikki tilda suzlashuvchi xalqlar Sobik, Ittifok, davrida bo’lib tashlangan edi. Qog’ozdagina suvyeryen, aslida esa markazga qaram sho’ro ryespublikalari barpo etildi. Bu soxta siyosat tufayli turmush tarzi, ruhiy va ma’naviy qadriyatlari bir bo’lgan xalqlar bo’lib yuborilgan edi. Ularning o’z tili, madaniyati bor. Ularning ma’naviy, ruhiy va fikriy yaqinligi hamma narsadan ustun kyelgan. SHuning uchun ham Mavlono Rudakiy: «Dunyoning shodligi yig’ilsa butun, Do’stlar diydoridan bo’lolmas ustun» dyeb byejiz aytmagan. Markaziy Osiyo davlatlarining 1990 yil 13-15 avgustda Toshkyentda bo’lgan uchrashuvda maslahat kyengashini tuzish to’g’risida bitimni imzoladi. 1993 yil yanvarida Pryezidyent I.A.Karimov tashabbusi bilan Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining Toshkyent uchrashuvi tashkil etildi. Oliy darajadagi bu uchrashuvga 5 davlat rahbarlari qatnashdi va Hamdo’stlik haqidagi bitimga imzo chyekishdi. SHu tariqa jahonda «Markaziy Osiyo» dyegan yangi atama paydo bo’ldi. 1993 yil mart oyida Markaziy Osiyo davlatlarining navbatdagi uchrashuvi Kizil O’rdada bo’lib o’tdi. Unda Orolni qutqarish Xalqaro jamg’armasi tuzilib uning pryezidyenti qilib N.Nazarboyev saylandi. Bu uchrashuvda Orol va Orol bo’yidagi ekologik ahvol, uni insonlar hayoti uchun nihoyatda xavfli ekanligi va bu muammoni yechish masalalari o’rtaga qo’yildi. Kyeyingi yillarda O’zbyekiston-Qozog’iston munosabatlari yanada kyengayib bormoqda. Hozirgi kunda Qozog’istonda 1 mln. o’zbyek, O’zbyekistonda 1 mln. qozoq istiqomat qilmoqda. O’zbyekistonda 605 ta qozoq maktabi bo’lib unda 15000 bola o’qimoqda. Toshkyent davlat pyedagogika univyersityeti, Sirdaryo, Jizzax, Nukus va Navoiy pyedagogika institutlarida qozoq tilida o’qish olib boriladigan bo’limlar ishlay boshlaydi. Jizzax viloyatida «Kok-tyem», «Qozoq tyeatr studiyasi» ochildi. O’zbyekistonda 1992 yildan boshlab kozoq tilida «Nurli jol» ryespublika gazyetasi nashr qilina boshlandi. Mustaqillik yillarida O’zbyekistonning Tojikiston, Turkmaniston va Qirg’iziston bilan ham o’zaro munosabatlari rivojlanmoqda. Mamlakatimiz rahbari juda ko’plab jahonning nufuzli tashkilotlarining minbarlarida so’zga chiqib bizga qo’shni bo’lgan Tojikistondagi birodarkushlik urushini oldini olish va tyerrorizmga qarshi birgalikda kurashish dasturlarini ilgari surdi. Lyekin ba’zi Yevropa mamlakatlari bu masalaga panja orasidan qaradi. Natijada tyerrorizmning insoniyat uchun nihoyatda xavfli ekanligi AQSHdagi 11 syentyabr voqyealaridan yaqqol namoyon bo’ldi. O’zbyek xalqi tyerrorizmning xavfini 1999 yil 16 fyevralda Toshkyent voqyealaridan juda yaxshi biladi. AQSHdagi syentyabr’ voqyealaridan so’ng butun dunyo hamjamiyati Afg’onistonda uya qurib olgan tyerrorizmning makoniga urush e’lon qildi. Bu urush myehnatkash Afg’on xalqiga emas, qonxo’r, kallakyesar tyerroristik guruhlarga qaratilgan edi. AQSHning Afg’onistonga qaratilgan urushini O’zbyekiston rahbariyati qo’llab quvvatladi. Va shu bilan birga jafokash Afg’on xalqiga o’zining byeg’araz yordamini byerdi. Tyermizdan har kuni oziq-ovqat ortgan mashinalar insonparvarlik yordamini Afg’on xalqiga yetkazib turdi. Va nihoyat ikki yarim oylik AQSH Afg’oniston urushi to’xtadi. Afg’on xalqining 10 yillar davomida orzu qilgan tinchlik ro’yobga chiqdi. Endi Afg’oniston o’z taqdirini o’zi byelgilamoqda. Lyekin 20 yildan ziyod davom etgan fuqarolar urushi uning iqtisodini butunlay izdan chiqargan edi. O’zbyekiston raxbariyati va halqi bundan kyeyin ham Afg’on xalqiga o’z yordamini ayamaydi. Afg’onistonda urushning to’xtashi butun Markaziy Osiyoda tinchlikni qaror topishiga olib kyeldi. Tojikistonda ham ahvol yaxshilanib iqtisodiy o’sish suratlari ko’rinmoqda. Ko’shning tinch bo’lsa, o’zing tinch bo’lasan. Tinchlik barqaror bo’lgan joyda iqtisodiy o’sish, xalq farovonligi ko’zga tashlanadi. Pryezidyent I.Karimov tomonidan 1995 yil 5-mayda Oliy Majlis 2-syessiyasida «Turkiston — umumiy uyimiz» shiorining ilgari surilishi mintaqaviy barqarorlikni ta’minlashga xizmat qiladi. Markaziy Osiyo xonadoni — qadimiy xonadon. U o’z shonli tarixiga, buyuk an’analariga, dunyoviy madaniyatiga ega bo’lgan ulkan va fayzli oila. Ana shu mintaqada mavjud bo’lgan tarixiy 477
an’analarni davom ettirish, ularni yangi tarixiy sharoitlarda boyitib borish, kyelgusi avlodga hap tomonlama yetuk, barkamol jamiyatni myeros qoldirishi hammamizning burchimiz. SHu ma’noda Pryezidyentimizning «YOsh avlodga biz ozod va obod Vatanni myeros qoldirmog’imiz kyerakki, ular bobolarining ulug’ niyatlari va ishlarini davom ettirsinlar. CHunki yoshlarning ma’naviy uyg’oqligi g’aflatdan asrovchi asosiy omillardan biridir», - dyegan so’zlari butun o’zbyek xalqi ko’nglidagi fikrlar dyesak mubolag’a bo’lmas.
Download 8.06 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|