Alishyer navoiy nomidagi samarqand davlat univyersityeti


Download 8.06 Mb.
Pdf ko'rish
bet68/81
Sana14.02.2017
Hajmi8.06 Mb.
#419
1   ...   64   65   66   67   68   69   70   71   ...   81

Amaliy mashg’ulotlar 

14-mavzu 

O'zbekistonda iqtisodiy islohotlar va bozor munosabatlarin1ng shakllanishi

 

14.1. Amaliy mashg’ulotda ta’lim texnologiyasi 

Mashg’ulot vaqti 2 soat 

Talabalar soni: 20-28 nafargacha 

Mashg’ulot shakli 

Bilimlarni kengaytirish va mustahkamlash bo’yicha 

seminar mashg’uloti 

Amaliy mashg’ulot rejasi 

15.1.O’zbekiston                Respublikasining        

bozor        munosabatlarini shakllantirishda 

o'ziga xos yo'li. 

15.2.Iqtisodiy      islohotlar.      Ko'p      ukladli   

iqtisodiyot      va      mulkdorlar  tabaqasining 

shakllanishi. 

15.3.Bozor 

infrastrukturasini 

shakllan-

tirish. 

Respublika 

iqtisodiyotida 

yuz 


berayotgan 

tarkibiy 

o'zgarishlar. 

O'zbekislonning kuchli ijtimoiv s i y o s a t i .  

15.4  Milliy  istiqlol  g ’ o y a s i .   Uning  mohiyati, 

tarixiy i l d i z l a r i   v a   a ha m i y a t i

 

O’quv mashg’ulotining maqsadi: 

O'zbekistonda iqtisodiy islohotlar va bozor munosabatlarin1ng 

shakllanishi  to’g’risidagi

 bilimlarni chuqurlashtirish va mustahkamlash 



 

452 


                                                                                                                                                                                        

Pedagogik vazifalar: 

 O’zbekiston                Respublikasining        

bozor        munosabatlarini shakllantirishda 

o'ziga  xos  yo'li  to’g’risidagi  ko’nikmani 

hosil  qilish 

  Iqtisodiy      islohotlar.      Ko'p      ukladli   

iqtisodiyot      va      mulkdorlar  tabaqasining 

shakllanishini yoritib berish 

  Bozor  infrastrukturasini  shakllan-tirish. 

Respublika  iqtisodiyotida  yuz  berayotgan 

tarkibiy 

o'zgarishlar. 

O'zbekislonning 

kuchli  ijtimoiv  s i y o s a t i   t o ’ g’ r i s i d a gi  

f i kr l a r n i   b o y i t i s h  

  


Milliy istiqlol g ’ o y a s i .  Uning mohiyati, tarixiy 

i l d i z l a r i   v a   a ha m i y a t i n i     y o r i t i b   b e r i s h

 

O’quv faoliyati natijalari: 

 O’zbekiston                Respublikasining        

bozor        munosabatlarini shakllantirishda 

o'ziga  xos  yo'lining  mazmun  mohiyatini  

gapirib beradi 

  Iqtisodiy      islohotlar,      ko'p  ukladli   

iqtisodiyot    va    mulkdorlar  tabaqasining 

shakllanishi to’g’risida gapirib berish 

  Bozor  infrastrukturasini  shakllantirish. 

Respublika  iqtisodiyotida  yuz  berayotgan 

tarkibiy 

o'zgarishlarni 

tushuntiradi. 

O'zbekislonning 

kuchli 

ijtimoiv 



s i y o s a t i n i     i s l o h a t l a r n i n g  ma z m u n i  

b i l a n  

 

h a mo h a n g 



e ka n l i g i n i    

a s o s l a y d i .    

  

Milliy  istiqlol  g ’ o y a s i   u n i n g   m a z m u n  



m o h i y a t i  

h a m d a   tarixiy  i l d i z l a r i  

v a  

a ha m i y a t i n i     g a p i r i b   b e r a d i .



 

   Ta’lim berish usullari 

Ko’rgazmali  qurollar,  savol-javob,  tushuntirish,  hamda  

yangi innavasion  texnologiyalardan  foydalanish  

   Ta’lim berish vositalari 

O’quv qo’llanma, slaydlar 



   Ta’lim berish sharoiti 

Texnik  vositalardan  foydalanishga  va  guruhlarda 

ishlashga mo’ljallangan auditoriya 

   Monitoring va baholash 

Og’zaki nazorat, savol-javob, tarqatma  materiallar 



 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

«

 O'zbekistonda iqtisodiy islohotlar va bozor munosabatlarin1ng shakllanishi

 » mavzusi bo’yicha 

amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi 

 

Ish bosqichlari 

va vaqti 

Faoliyat mazmuni 

Ta’lim beruvchi 

Ta’lim oluvchilar 

Tayyorlov 

bosqichi 

Mavzuni  aniqlaydi,  ta’limiy  maqsadni  belgilaydi  va 

kutilayotgan natijalarni shakllantiradi. 

Mavzu bo’yicha tayanch konspektlar ishlab chiqadi. 

Belgilangan 

ta’limiy 

maqsadlarga 

erishishini 

ta’minlovchi o’quv topshiriqlarini ishlab chiqadi. 

Kichik guruhlarda samarali faoliyatni ta’minlash uchun 

yozma yo’riqnomalani tayyorlaydi.  

Ekspert 


guruhlar 

faoliyat 

natijalarini 

baholash 

mezonlarini ishlab chiqadi.  

  


 

453 


                                                                                                                                                                                        

1. O’quv 

mashg’ulotiga 

kirish bosqichi 

1.1. 

Mashg’ulot 



mavzusi, 

uning 


maqsadi 

va 


kutilayotgan natijalarini va dolzarbligni asoslaydi. 

1.2.  Mavzu  bo’yicha  asosiy  tushunchalarga  ta’rif 

berishni  taklif  qiladi  va  shu  asosda  tezkor  so’rov 

o’tkazib talabalar bilimlarini faollashtiradi  

1.3.  faoliyat  kichik  guruhlarda  o’quv  topshiriqlarini 

bajarish orqali amalga oshirilishini e’lon qiladi  

1.4.  Qo’shimcha  ma’lumotlar  aks  etgan  tayanch 

konspektlarni tarqatadi. 

1.5.  Ekspert  guruhlar  jamiyati  natijalarini  baholash 

mezonlarini e’lon qiladi. 

Tinglaydilar. Savolni muhokama 

qilib ularga javob beradi 

2. Asosiy bosqich  

(60 daqiqa) 

2.1.  Talabalarni  to’rtta  kichik  guruhga  bo’ladi. 

Mashg’ulotning  o’tkazilish  tartibini  yana  eslatadi. 

O’quv  mashg’ulti  «O’zi  o’rganib,  o’zgacha  o’rgatish», 

–  ya’ni  hamkorlikda  o’rganish  prinsipi  asosida 

o’tkazilishini aytadi  

2.2. Guruhlarga ekspert varaqlarini shu bilan birga, har 

bir  talabaga  geometrik  shakl  tarqatadi  va  faoliyatlarini 

tashkil qiladi. (geometrik shakllarni vaqtincha bir joyga 

qo’yishlarini  vaqti  kelganda  ulardan  foydalanishlarini 

aytadi)  

Guruhlarda shuni tashkil qiladi (matnini o’rganib, 

muhokama qilishga 15 daqiqa beradi) 

2.3.  Doira  shaklini  olgan  talabalar.  1-stol:  uchburchak 

shaklini  olganlar  2-stol  va  to’rtburchak  olganlar  3-stol 

atrofiga  o’tirishlarini  aytadi.  Har  xil  guruhlardan 

to’plangan  talabalar  o’z  savollarini  boshqa  talabalarga 

yoritishini  o’zaro  o’rgatish  jarayoni  boshlanadi  (15 

daqiqa) 


2.4.  Talabalarni  o’zlarini  dastlabki  joylariga  stol 

atrofiga kelib o’tirishlarini aytadi. 

2.5.  Taqdimot  boshlanishin  e’lon  qiladi.  Har  bir 

guruhdan  3  nafardan  talaba  chiqib,  faoliyat  natijalarini 

taqdim  qilishlarini  aytadi.  Taqdimot  uchun  har  bir 

guruhga  8  daqiqadan  vaqt  ajratadi.  Yo’naltiruvchi, 

mislahatchi 

sifatida 

ishtirok 

etadi. 


Javoblarni 

aniqlashtiradi,  to’ldiradi,  izoh  beradi  va  tuzatishlar 

kiritadi. 

2.6.  Har  bir  guruh  taqdimoti  oxirida  ekspert  savollari 

bo’yicha xulosalar qiladi. 

Kichik guruhlarga bo’linadilar 

 

Topshiriq bo’yicha faoliyat 



boshlaydilar. Matnlarini o’qib, 

savollarga javob topadi. Ma’lumotni 

muhokama qilib, fikr almashib, 

sistemalashtiradi. Format qog’oziga 

sxema tarzida tushiradi, taqdimot 

uchun materiallar tayyorlaydilar. 

3. Yakuniy 

bosqich 


(15 daqiqa) 

3.1. Mavzu yuzasidan umumiy xulosalar qiladi 

3.2. O’quv mashg’uloti natijalarini sharhlaydi, guruhlar 

faoliyati bahosini e’lon qiladi 

3.2.  Mustaqil  ishlash  uchun  vazifa  beradi:  amaliy 

mashg’ulotga  tayyorlanib  kelish;    nazorat  savollariga 

og’zaki javob berish  

Tinglaydilar 



 

15 Mavzu: O'zbekistonda iqtisodiy islohotlar va bozor munosabatlarin1ng shakllanishi 

1.  O'zbekiston        Respublikasining        bozor        munosabatlarini shakllantirishda o'ziga xos 

yo'li. 

2.  Iqtisodiy   islohotlar.   Ko'p   ukladli   iqtisodiyot   va   mulkdorlar tabaqasining shakllanishi. 



3.  Bozor 

infrastrukturasini 

shakllantirish.Respublika iqtisodiyotida yuz berayotgan 

tarkibiy o'zgarishlar.O'zbekislonninsj kuchli ijtimoiv s i yo s a t i.  

4.  Milliy istiqlol g ’ o y a s i .  uning mohiyati, tarixiy i ld iz l a r i  v a   a h a m i y a t i  


 

454 


                                                                                                                                                                                        

  Asosiy adabiyotlar: 



 

1.  Karimov  I.A.  Milliy  istiqlol  mafkurasi  -  xalq  e’tiqodi  va  buyuk  kyelajakka  ishonchdir.  -  T., 

O’zbyekiston, 2000. 

2.  Karimov I.A. O’z kelajagimizni o’z qo’limiz bilan quramiz,- T., O’zbekiston 1999 y. 

3.  Karimov I.A. Milliy mafkura haqida. –“O’zbekiston” 2000y. 

4.  Karimov  I.A.  Milliy  istiqlol  mafkurasi  –  xalq  e’tiqodi  va  buytuk  kelajakka  ishonchdir.  –  T., 

O’zbekiston, 1996 y. 

5.  Karimov I.A. Barkamol avlod – O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. T: , “O’zbekiston” 1997y. 

6.  Karimov  I.A. “Yuksak ma’naviyat  - engilmas kuch” T:Ma’naviyat, 2008 y. 

7.  Karimov  I.  A.  O’zbekiston  bozor  munosabatlariga  o’tishning  o’ziga  xos  yo’li.  T:  Asarlar    T  1, 

“O’zbekiston” 1993y, 274-359 b.  

8.  Karimov  I.A.  O’zbekiston  iqtisodiy  islohatlarni  chuqurlashtirish  yo’lida  T:  Asarlar    T  3  “O’zbekiston” 

1995y, 175-366 b. 

9.  Karimov  I.A  O’zbekiston  XXI  asr  bo’sag’asida:  xavfsizlikka  tahdid,  barqarorlik  shartlari  va  taraqqiyot 

kafolatlari T: “O’zbekiston” 1999y, 188-211 b. 

10.  Karimov  I.A.  Ozod  va obod  vatan,  erkin  va  farovan  turmush –  pirovad  maqsadimiz.  T:  “O’zbekiston” 

2000y. 

11. Karimov  I.  A.  Bizning  bosh  maqsadimiz  -  jamiyatni  demokratlashtirish  va  yangilash, 



mamlakatni modernizasiya va isloh etishdir. '

;

Xalq" so'zi, 2005 yil, 10 yanvar.  



12. Karimov  I.  A.  Erishilgan  yu t u q la r n i  mustahkamlab,  yangi  marralar  sari  izchil  harakat 

qilishimiz lozim. "O'zbekiston ovozi", 2006y, 11-fevral. 

13.  Karimov I.A Barkamol avlod – O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. T: , “O’zbekiston”, 1997y. 

 

14. Usmonov K., G’aniyev A. O’zbyekiston mustaqillik odimlari. T., 1995. 



15. Usmonov  K.,  SHaronov  SH.  va  b.  O’zbyekiston  —  siyosiy  va  huquqiy  islohotlar  sari.  T., 

«O’qituvchi», 1996. 

16. Barkamol avlod - O’zbyekiston taraqqiyotining poydyevori. T. «SHarqiy, 1997. 

17. O'zbekistonning   vangi  tarixi.   3-kitob.  Mustaqil  O'zbekiston  t ar ixi.  T., «Sharq», 2000y, 

298-365 b. 

18. O’zbekiston tarixi (R. Murtozaeva va boshqalar). – T., 2003y, 576-593 b. 

19.  Q.Usmonov, M.Sodiqov va boshqalar “O’zbekiston tarixi”. T., “Iqtisod moliya”, 2006y. 

20.  Milliy istiqlol g’oyasi; asosiy tushuncha va tamoyillar. – T., “O’zbekiston” 2001 y. 

21.  O’zbekistonning milliyistiqlol mafkurasi. –T.,  “O’zbekiston” 1998y. 

 

  Qo’shimcha adabiyotlar 



2.  G’ulomov S, Salimov O, Usmonov Q, G’aniyev D. Asrlarga teng yillar. – T., 2001y. 

3.  G’ulomov S.,Usmonov Q.,Mustaqillik O’zbekistonga nima berdi.- T.,2000 y.  

4.  history.uzsci.net – Tarix institute “O’zbekiston tarixi” jurnali. 

 

  Darsning  o`quv  va  tarbiyaviy  maqsadi:  Talabalarga  O’zbyekiston  tarixi  fanining  tadqiqot 



ob’yekti,  pryedmyeti  va    vazifalari  borasida  tushuncha  byerish,  shuningdyek  turli  davrlarda 

tadqiqotchilar tomonidan  mavzuga  byerilgan ta’riflarni talabalarga tushuntirish,  mavzuni  syerqirra 

mavzu ekanligidan talabalarni boxabar etish. 

  Dars  o`tish  vositalari:  (Doska,  plakat,  fan  yuzasidan  manba  va  adabiyotlar,  tarixiy 

ma’lumotlar, mavzu yuzasidan har xil tyestlar, kompyutyer, jahon siyosiy xaritasi, izohli lug`atlar) 

  Dars  o`tish  usullari:  Takrorlash,  suhbat  va  savol-javob  (mavzuni  o`zlashtirishni 

mustahkamlash),  jonli  muloqot  o`tkazish,  erkin  fikrlash  va  so`zlashga  o`rgangan  holda  fikr 

mulohazalarini  bayon  qildirish,  buning  uchun  har  bir  talabaga  o`tilgan  mavzular,  tayanch 

iboralardan  savol  tashlanadi.  O`qituvchi  va  talabalar  o`rtasida  byerilgan  savollarni  tahlil  etish. 

Tarqatma tyestlar asosida talabaning mavzuni qay darajada o`zlashtirganligini aniqlash. Talabalarni 

voqyealarni tahlil etishga o`rgatish. Xarita bilan ishlashni talabalarga o`rgatish. Iboralarni izohlash 

va unga tahlil byerish. 

  Darsning xrono kartasi – 80 minut.  


 

455 


                                                                                                                                                                                        

  O’qituvchi dars davomida quyidagi ishlarni bajaradi 

  Tashkiliy qism: xonaning tayyorgarligi, jihozlanishi, sanitariya holati. Talabalarning davomati – 

2 minut 


  hafta davomida bo`lgan yangiliklar-5 minut 

  yo`qlama-5 minut 

  o`tilgan dars yuzasidan savol-javob-5 minut 

  Talabalar bilim darajasini aniqlash-50 minut 

  sinov savollar namunasi – 7 minut 

  Uyga vazifa byerish – 6 minut 



1-masala: 

 O’zbyekiston davlat mustaqilligini qo’lga kiritgach, ijtimoiy larzalarsiz, qat’iyat bilan bozor 

munsabatlariga  o’tish,  turmush  darajasi  yuqori  bo’lgan  mamlakatlar  qatoriga  chiqib  olishni 

ta’minlaydigan  qudratli  iqtisodiy  nyegizni  vujudga  kyeltirayotgan  davlatchilikning  mustahkam 

poydyevorini  vujudga  kyeltirishi  zarur  edi.  Bozor  munosabatlari,  bozor  iqtisodiyoti  dyeb 

aytilganida  pul-tovar  munosabatlariga  asoslangan  iqtisodiyotni  tushunamiz.  Dunyo  tajribasiga 

ko’ra,  uning  yuzaga  kyelish  yo’llari  ikki  xil.  Birinchisi,  tartibsiz,  stixiyali  rivojlanuvchi  bozor 

iqtisodiyoti.  Ikkinchisi,  tartibga  solinuvchi,  boshqariladigan  bozor  iqtisodiyoti.  Jamiyat  bunday 

bozorga davlat orqali  hamda  narx, soliq,  foiz, ryenta subsidiya kabi  iqtisodiy  vositalar bilan ta’sir 

ko’rsatadi. 

Tovar  ishlab  chiqaruvchining  iqtisodiy  erkinligi,  ya’ni  bozor  uchun  tovar  ishlab  chiqaruvchi 

korxona  yoki  kishilarning  mustaqil  iqtisodiy  faoliyat  ko’rsatishi,  kishilarning  mulk  egasi  bo’lishi, 

ya’ni  uni  ijaraga  olib  o’z  bilganicha  ishlatishi,  tovar  ishlab  chiqaruvchining  o’zi  yaratgan 

mahsulotining  egasi,  ya’ni  uni  o’zi  bilganicha  sotish  yoki  sotmay  turishi,  bozorga  chiqariladigan 

tovarni  oldi-sotdi  qilish  sotuvchi  bilan  xaridorning  erkin  munosabatiga  asoslanishi,  bozor 

iqtisodiyotining  monopolizmni  inkor  etish,  tovar  ishlab  chiqaruvchilarning  bozordagi  erkin 

raqobati,  bozorda  ishlab  chiqaruvchi  emas,  balki  istye’molchi  o’z  shartini  qo’yishi,  tovar  ishlab 

chiqaruvchi  istye’molchining  ehtiyojini  qondirgandagina  daromad  topishi,  ishlab  chiqarilgan 

tovarga bozorda tan olinadigan darajada myehnat sarflanishi, bozorda nimaga talab oshib borsa, shu 

narsa foydali bo’lishi kabilar bozor iqtisodiyotining muhim xususiyatlaridir.  

Pryezidyentimiz Islom Karimov iqtisodiy islohotlar endigina boshlangan 1992 yilda yozilgan 

«O’zbyekiston  iqtisodiy  islohotlarni  chuqurlashtirish  yo’lida»  asarida  iqtisodiy  o’zgarishlar 

barqarorlik vaziyatida o’tishi, bu sohadagi hukumat siyosati xususiylashtirish va raqobat vaziyatini 

shakllantirish  jarayonlarini  chukurlashtirish  makroiqtisodiy  barqarorlikni  ta’minlash,  iqtisodiy 

tizimda  chuqur  tarkibiy  o’zgarishlarni  amalga  oshirish  va  kuchli  ijtimoiy  kafolatlar  byeradigan 

huquqiy dyemokratik davlatni shakllantirishdan iborat bo’lishi ko’rsatilgandi. 

O’zbyekistonda  makroiqtisodiyotni  barqaror  qilish  doirasida  amaliy  choralar  byelgilandi. 

Avvalo  o’tish  davridagi  iqtisodiy  siyosatni  byelgilashda  ustivor  tarmoklar,    ishlab  chiqarishni  har 

tomonlama  rivojlantirish,  ya’ni  eng  muhim  bo’g’inlarni  aniqlash  (enyergyetika  va  nyeft 

mustaqilligi, don-g’alla mustaqilligi, paxtani qayta ishlash sanoati va boshqalar) orqali iqtisodiyotni 

tarkiban qayta tashkil qilish siyosati yurgizildi. Bu butun mamlakat iqtisodiyotini butunlay yangidan 

boshlash, islohotlar paytida uzluksiz ishlab chiqarish jarayonini ta’minlashning bosh yo’li edi. Endi 

iqtisodiy  mustaqillikni  mustahkamlash  maqsadida  importni  qisqartirib  ishlab  chiqarishni 

kyengaytirib  borish, xo’jalikni ustuvor  yo’nalishlarini  jadal rivojlantirib  borish, tarmoqlar  ichidagi 

nomutanosiblikka  barham    byerishga  e’tibor  byerildi.  Natijada,  xalq  istye’moli  mollarini  asosan 

o’zimizda ishlab chiqishga kirishildi. Ilgari xalq istye’moli mollarining 60 foizi chyetdan kyeltirilar 

edi. Mustaqillikning dastlabki 2-3 yilidayoq, bu vazifa uddalandigina emas, balki istye’mol mollari 

chyetga ham chiqariladigan bo’ldi. Eng muhimi bizda xalq istye’moli mollarini kamayib kyetishiga 

yo’l  qo’yilmadi.  SHu  davrda  hamdo’stlik  mampakatlarida  ishlab  chiqarish  40-50  foizga  tushib 

qolgan edi. 

1992  yil  boshida  O’zbyekiston  ijtimoiy-iqtisodiy  taraqqiyot  va  yangilanish  nyegizini  tashkil 

kiluvchi, jahon amaliyotida sinalgan xilma-xil yo’llarni e’tirof etgan holda, ryespublika uchun xos 5 

ta tamoyilni e’lon qildi: 

iktisod  siyosatdan  ustun  turib  mafkuraviy  tazyiklarsiz  o’ziga  xos  ichki  qonunlarga  muvofiq 



 

456 


                                                                                                                                                                                        

rivojlanmogi kyerak;  

davlat  bosh  islohotchi  o’rnida  bo’lib,  u  islohotlarning  ustuvor  yo’nalishlarini  byelgilab  byerish  va 

ularni izchillik bilan amalga oshirish zarur; 

bozor munosabatlariga o’tish qonun ustuvorligini talab qiladi; 

bozor munosabatlarini joroy etish bilan kuchli ijtimoiy siyosatni amalga oshirish zarur; 

ijtimoiy  islohotlarning  rivojlanib  borishi  va  yo’nalishini  byelgilab  byeruvchi  tamoyillardan  biri 

bozor iqtisodiyotiga o’tish evolyusion yo’l bilan bosqichma-bosqich amalga oshiriladi. 

2.  Bozor  munosabatlariga  o’tish  tamoyillari  asosida  islohotlar  stratyegiyasi  ishlab  chiqildi. 

Mustaqillik yillarida hukumatning iqtisodiy stratyegiyasi asosan quyidagilarga qaratildi: 

ishlab chiqarishning pasayishini to’xtatish; 

iqtisodiy yuksalishning asosi sifatida makroiqtisodiyot barqarorligiga erishish; . 

barqaror iqtisodiy rivojlanish uchun shart-sharoit yaratish; 

kishilar turmushi va faoliyati uchun zarur bo’lgan kuchli va muntazam rivojlanib boruvchi iqtisodiy 

tizimni barpo etish; 

kup  ukladli  iqtisodiyotni,  tashabbuskorlik  va  tadbirkorlikning  har  tomonlama  o’sish  uchun  asos 

bo’ladigan  xususiy  mulkchilikni  vujudga  kyeltirish,  uning  davlat  tomonidagi  himoyalanishini 

ta’minlash; 

korxona  va  fuqarolarga  kyeng  iqtisodiy  erkinlik  byerish,  ularning  xo’jalik  ishlariga  davlat  yo’li 

bilan aralashuviga chyek qo’yish; iqtisodiyotda chuqur strukturaviy o’zgarishlar qilish, moddiy, 

tabiiy va myehnat ryesurslaridan unumli foydalanish, raqobatdosh mahsulotlar ishlab chiqish; 

jahon iqtisodiyotiga intyegrasiyalashib borish; 

kishilarning dunyoqarashini o’zgartirish. 

O’zbyekistonda  islohotlar  boshlangan  1992  yildayoq  Islom  Karimov  ryespublikamizdagi 

iqtisodiy  o’zgarishlar  barqarorlik  vaziyatda  o’tishi  kyerakligini  alohida  ta’kidlagandi.  U  o’zining 

«O’zbyekiston  iqtisodiy  islohotlarni  chuqurlashtirish  yo’lida»  (1992)  kitobida  hukumat  siyosati 

xususiylashtirish 

va 


raqobat 

vaziyatini 

shakllantirish 

jarayonlarini 

chuqurlashtirishga, 

makroiqtisodiy  barqarorlikni  ta’minlashga,  milliy  valyutani  mustahkamlashga,  iqtisodiy  tizimda 

chuqur  tarkibiy  o’zgarishlarni  amalga  oshirishga,  kuchli  ijtimoiy  kafolatlar  byeradigan  huquqiy 

dyemokratik  davlatni  shakllantirishga  qaratilgan,  dyeb  ko’rsatilgandi.  Islom  Karimov 

ko’rsatganidyek,  «Barqarorlashtirish  eng  avvalo,  bu  makroiqtisodiyotda  muvozanatni  saqlash, 

ishlab  chiqarishning  kyeskin  darajada  pasayishiga  va  ommaviy  ishsizlikka  yo’l  qo’ymaslikdir. 

SHuningdyek,  pul  qadrsizlanishining,  pul  emissiyasining  boshqarilishini  ta’minlash,  to’lov 

balansini  bir  mye’yorda  saqlash  sohasida  aniq  maqsadni  ko’zlab  olib  boriladigan  davlat 

siyosatidir». 

O’tish davrida davlat o’z iqtisodiy siyosatini byelgilashda avvalo ustuvor, katta istiqbolga ega 

bo’lgan  tarmoqlar  va  ishlab  chiqarishni  har  tomonlama  rag’batlantirish,  ya’ni  eng  muhim 

bo’g’inlarni  aniqlash  (nyeft’-nyeft’  mustaqilligi,  enyergyetika  -  enyergyetika  mustaqilligi,  don  -

g’alla  mustaqilligi,  paxtani  qayta  ishlab  chiqarish  sanoati  va  bosh.)  orqali  iqtisodiyotni  tarkiban 

qayta tashkil qilish bo’yicha izchil siyosat yuritish zarur edi. 

Islom  Karimov  asarlarida  va  nutqlarida  iktisodiy  islohotlarning  ustuvor  yo’nalishlari  ham 

ko’rsatib byerilgan: 

iqtisodiyotning  moliyaviy  ahvolini  barqarorlashtirish.  Buning  uchun  qat’iy  moliyaviy  siyosat 

yuritish,  kryedit  —  bank  tizimini  mustahkamlash,  pul  qadrsizlanishiga  yo’l  qo’ymaslik, 

monopoliyaga qarshi tadbirlar byelgilash; 

iqtisodiyotni  tarkibini  qayta  ko’rib  chiqish,  ilg’or  tyexnologiyani  joriy  qilish  orqali  tayyor 

mahsulotlar ishlab chiqishni kyengaytirish, kichik va o’rta korxonalar qurish; 

kyeng  ko’lamli  agrar  islohotlar  orqali  har  bir  dyehqonga  manfaatdorlik  asosida  myehnat  qilishga 

sharoit yaratish, qishloq joylariga sanoatni olib kirish; 

aholini oziq-ovqat bilan ta’minlash;  

xo’jalikning  davlatimiz  mustaqilligini  ta’minlovchi  bazaviy  tarmoqlari,  nyeft’,  gaz  sanoati, 

enyergyetika, oltin qazib chiqarish va rangli myetallurgiya tarmoqlarini rivojlantirish; 

mamlakatning eksport quvvatini oshirish; 

tashqi iqtisodiy faoliyatni erkinlashtirish va boshqalar. 



 

457 


                                                                                                                                                                                        

Bozor  iqtisodiyotiga  o’tish  dasturiga  ko’ra  bu  ustuvor  yo’nalishlar  bosqichma-bosqich  hal 

etiladi.  Birinchi  bosqich  totalitar  tizimdan  hozirgi  zamon  bozor  munosabatlariga  o’tish  davridagi 

bir-biriga  bog’liq  ichki  vazifani  bir  vaqtda  hal  qilishga  to’g’ri  kyeladi:  ma’muriy-buyruqbozlik 

tizimining  og’ir  oqibatlarini  tugatib,  iqtisodiy  barqarorlashtirish  va  bozor  munosabatlarining 

nyegizini  shakllantirish.  Bu  bosqichda  iqtisodiy  islohotlarning  g’oyat  muhim  yo’nalishlari,  Islom 

Karimov tomonidan byelgilab byerildi: 

o’tish jarayonining huquqiy asoslarini shakllantirish; 

qishloq  xo’jaligida  mulkchilikning  yangi  shakllarini  vujudga  kyeltirish;  ishlab  chiqarishning 

pasayishiga yo’l qo’ymaslik. 

1992-1993  yillarni  o’z  ichiga  olgan  bozor  iqtisodiyotiga  o’tishning  birinchi  bosqichida 

iqtisodiy  munosabatlarning  huquqiy  nyegizini  barpo etadigan 100 ra  yakin asosiy qonun  hujjatlari 

qabul  qilindi.  Iqtisodiy  islohot,  tadbirkorlik  va  chyet  el  invyestisiyalari  bo’yicha  Pryezidyent 

huzurida maxsus idoralararo kyengash tuzildi. 

Bozor munosabatlariga o’tishning asosiy shartlaridan biri mulkni davlat tasarrufidan chiqarish 

va  xususiylashtirish  amalga  oshirildi.  Bu  bilan  davlat  monopoliyasi  tugatilib,  ma’muriy-

buyruqbozlik  tizimi  buzildi  va  bozor  iqtisodiyotiga  asos  solindi,  xususiy  mulkdorlarning  kyeng 

qatlami  shakllantirildi,  xorijiy  sarmoyadan  foydalanib,  ishlab  chiqarish  samaradorligini  oshirish 

orqali  aholining  turmush  darajasi  yaxshilana  bordi.  Bu  davrda  ko’p  ukladli  iqtisodni 

shakllantirishga  kirishildi,  maishiy  va  savdo  korxonalari,  transport  va  qurilishning  kichik 

korxonalari,  davlat  sanoat  mahsulot,  qayta  ishlash  korxonalari  mulk  shaklini  o’zgartirdi.  Bular 

mulkning  ijara,  jamoa  va  aksiyadorlik  shakliga  aylantirildi.  Uy-joylar  kyeng  miqyosda 

xususiylashtirilib, aholining ayrim qismiga tyekin, boshqa qismiga esa arzon  narxda  xususiy  mulk 

etib byerildi. 

Dastlabki  davrning  o’zida  qishloq  xo’jaligida  770  qolxoz  va  davlat  xo’jaliklari 

xususiylashtirildi, jamoa va ijara xo’jaliklariga aylantirildi. Lyekin qishloqda bu jarayon syekin va 

qiyinchiliklar  bilan  amalga  oshirildi.  Agrar  sohasidagi  dyemokratik  boshqaruv  tizimining  har  xil 

to’siqlari qishloqda islohotlarning borishiga xalaqit byeradi. Mulkning davlat tasarrufidan chiqarish 

jarayonining birinchi bosqichidagi eng muhim xulosa mulkdorlar sinfining shakllana boshlaganligi 

bo’ldi. 


Davlat  mulkini  xususiylashtirishning  ikkinchi  bosqichi  O’zbyekiston  Ryespublikasi  Vazirlar 

Mahkamasining  1994  yil  21  yanvardagi  «Iqtisodiy  islohotlarni  yanada  chuqurlashtirish,  xususiy 

mulk manfaatlarini himoya qilish va tadbirkorlikni rivojlantirishning chora-tadbirlari to’g’risida» gi 

qarori  asosida  olib  borildi.  Bu  davrda  ochiq  shakldagi  aksiyadorlik  jamiyat  qurish,  korxonalar 

aksiyasini  chiqarish,  auksion  (kim  oshdi)  savdosi  orqali  davlat  mulkini  shaxslarga  sotish, 

qimmatbaxo qog’ozlarni chiqarishni olib borish uchun sharoit yaratish ishlari amalga oshirildi. 

Aloqa, 

transport, 



gyeologiya-qidiruv, 

yoqilg’i-enyergyetika 

komplyekslari 

xususiylashtirilmadi.  Ayrim  sohalarda  kimyo,  oltin  qazish,  paxta tozalash,  toh-kon  sanoatida  51% 

aksiya davlat ixtiyorida qoladigan bo’ldi. 

1994 yil oxirigacha 54 ming korxona mulk shaklini o’zgartirdi. Xususan, 34 % xususiy, 48 % 

aksiyadorlik, 16 % jamoa, 1% ijara xo’jaligiga almashtirildi. 

Natijada  O’zbyekistonda  nodavlat  syektorining  iqtisodiyotdagi  ulushi  ortib  bordi.  Mazkur 

syektor  1995  yili  sanoat  mahsulotining  44  %,  qishloq  xo’jaligi  mahsulotining  97  %  ni  ishlab 

chiqardi. Barcha kapital mablag’ning 44 % ana shu nodavlat syektoriga to’g’ri kyeldi. 

Mustaqillikning  dastlabki  davridan  mamlakatda  kichik  biznyesni  rivojlantirish  davlat 

syektorining  ustuvor  yo’nalishlaridan  biri  qilib  qo’yilgan.  1999  yil  boshiga  kyelib  mamlakatda 

qariyb 190 ming kichik va xususiy korxonalar faoliyat ko’rsatdi. Uning salkam 15 mingtasi 1998 yil 

ishga  tushirilgan  bo’lca,  1999  yili  uning  soni  16579  taga  ko’paydi.  Mamlakatda  2  yo’l  bilan 

mulkdorlar sinfi shakllana boshladi. Birinchidan, kichik korxonalar va xususiy tadbirkorlikni kyeng 

rivojlantirish  yo’li  bilan,  ikkinchidan,  pul  mablag’larini  omonat  kassalari  yoki  banklarga  qo’yish, 

qimmatbaho qog’ozlarga aylantirish yo’li bilan. 

Iqtisodiyotda  raqobatchilikni  vujudga  kyeltirish  uchun  1992  yil  avgustida  O’zbyekistonda 

«Monopol  faoliyatini  chyeklash  to’g’risida»gi  qonun  kuchga  kiritildi.  SHu  yilda  Moliya  vazirligi 

tarkibida  «Antimonopol  va  narx-navo  siyosatini  o’tkazish  bosh  boshqarmasi»  tuzilib,  unga 



 

458 


                                                                                                                                                                                        

monopoliya mavqyeidagi korxonalar mahsuloti bo’yicha narxlarni va ryentabyellikni tartibga solish 

huquqi byerildi. SHunga ko’ra 1625 guruxdagi tovarlar xili bo’yicha 628 korxona monopoliyachilar 

ro’yxatiga kiritildi.

i

 

3.  Bozor  munosabatlari  bozor.infrastrukturasisiz  amalga  oshmaydi.  Bozor  infrastrukturasi 



dyeyilganida  tovar  va  pul  bozorida,  myehnat  ryesurslari  bozorida  xo’jalik  yurituvchi  subyektlar 

o’rtasida o’zaro aloqani ta’minlovchi iqtisodiy vositalar — tyegishli moliya va bank kryedit tizimi, 

sug’urta,  auditorlik,  yuridik  va  xususiy  firmalar  tizimi  tushuniladi.  Uni  qisqa  vaqtda  yaratib 

bo’lmaydi.  CHunki  u  yangicha  iqtisodiy-tafakkurni  shakllantirishni,  mutaxasis  kadrlarni 

tayyorlashni talab qiladi. 

Bozor  infrastrukturasini  yaratish  maqsadida  mahsulot  yetkazib  byerishga  mo’ljallangan 

majburiy davlat buyurtmasi tugatildi. U zarur bo’lgan  mahsulotlarni erkin (kyelishilgan) narxlarda 

xarid  qilish  bilan  almashtirildi.  Davlat  buyurtmasi  tugatilgach,  tovar  ryesurslari  markazlashgan 

tartibda  taqsimlashga  javobgar  bo’lgan  sobiq  tashkilotlar  ham  tugatildi.  Ularning  o’rniga  tovarlar  

bozorini shakllantiruvchi birjalar tizimi tashkil etildi. 

Tovar  ryesurslarini  taqsimlashning  birja  tizimi  bilan  bog’liq  bo’lgan  ko’plab  tadbirkorlik 

bo’g’inlari  —  brokyerlik  idoralari,  savdo  uylari,  vositachi  firmalar    paydo  bo’ldi.  1996  yilda 

ko’chmas  mulkni  sotish  bo’yicha  190  ta  va  lisenziya  sotish  bo’yicha  132  ta  brokyerlik  idoralari, 

ryespublika fond birjasining 13 filiali va bo’limlari faoliyat ko’rsatdi. 

1994  yildan  boshlab  kryedit  ryesurslari  bozori  ham  ishlay  boshladi.  Foiz  stavkasi  (darajasi) 

o’zgartirildi,  endi  u  moliyaviy  ryesurslarini  korxonalar  o’rtasida  qayta  taqsimlashga  faol  ta’sir 

ko’rsatadi.  Banklararo  valyuta  birjasi  tashkil  etilib,  u  o’tkazayotgan  valyuta  kim  oshdi  savdosida 

tashqi iqtisodiy aloqa bilan shug’ullanuvchi tashkilotlar qatnashadi. 

Sobiq  davlat  sug’urta  boshqarmasi  tugatilib,  uning  o’rniga  aksiyadorlik  jamiyati  sifatida  ish 

tutuvchi 40 dan ortiq davlatga qarashli bo’lmagan sug’urta kompaniyalari vujudga kyeldi. 

Iqtisodiy tizimlar o’zgarishi va ommaviy xususiylashtirish sharoitida ishsizlar sonining o’sishi 

ham  tabiiy  edi.  Ishsizlar  sonining  ko’payishiga  yo’l  qo’ymaslik  uchun  240  dan  ortiq  myehnat 

birjasining o’z ichiga oluvchi katta tarmoq ham yuzaga kyeltirildi. Bu birjalar ishsizlarni ro’yxatga 

olish  va  ishga  joylashtirish  bilan  shug’ullandi.  YAna  xodimlarni  qayta  tayyorlash  —  kasbini 

o’zgartirish  yo’lga  qo’yildi,  ishsizlar  bo’yicha  nafaqa  to’lash  boshlandi.  Ular  hozir  myehnat 

ryesurslarning 1 % ni tashkil qilmoqda. 

1991  yil  15  fyevralda  qabul  qilingan  «Banklar  va  bank  faoliyati  to’g’risida»gi  qonuniga 

binoan  sobiq  SSSR  davlat  bankining  mintaqaviy  bo’limi  O’zbyekiston  markaziy  bankiga 

aylantirildi  va  unga  oltin  —  valyuta  zaxiralarini  saqlash,  banklar  faoliyatini  nazorat  qilish,  pul-

kryedit siyosatini amalga oshirish vazifalari topshirildi. 

Aholini  o’tish  davridagi  talablarini  qondiradigan  tijorat  va  xususiy  bank  tarmoqpari  yuzaga 

kyeltiriladi.  «Paxtabank», «Tadbirkorbank» tashkil etildi. Hozir 20 ta tijorat banki bor. 1995 yilda 

faoliyat  ko’rsatgan  banklarning  19  tasi  aksiyadorlik  —  tijorat,  2  tasi  mas’uliyati  chyeklangan 

jamiyat,  8  tasi  xorijiy  sarmoya  ishtirokidagi,  2  tasi  davlat  banki  sifatida  aholining  tadbirkorlik 

ishlariga xizmat qiladi. 

1994 yil 1 iyuldan O’zbyekistonning mustaqil pul birligi - so’m muomalaga kiritildi. 

Iqtisodiyotni  barqarorlashtirishda  soliq  siyosatining  roli  katta.  Soliqlar  xazinani  to’ldiradigan 

asosiy manbadir. U bozor iqtisodiyotini amalda tartibga soluchi muhim vositadir. 

Vazirlar  Mahkamasining  1991  yil  12  avgustdagi  «O’zbyekiston  Ryespublikasi  Davlat  Soliq 

organlari  haqida»gi qarori asosidagi  yangi  soliq tizimi  yuzaga kyeltiriladi. 1994  yil 18  yanvardagi 

Pryezidyent ko’rsatmasi bilan O’zR Davlat Bosh boshqarmasi O’zR soliq qo’mitasiga aylantirildi. 

Qonunga ko’ra umumiqtisodiy hisoblangan soliqqa tortishning 4 ta tamoyiliga asoslanadi: 

daromad manbaidan qat’iy nazar, barcha daromadlarni soliqqa tortilish majburiyligi; 

mahalliy  hokimiyalar  imkoniyatlarini  hisobga olgan  holda  butun  mamlakatda  yagona umumdavlat 

soliq siyosatini olib borish; 

korxonalar  va  tashkilotlar  muhim  ijtimoiy,  iqtisodiy,  ekologik  masalalarni  hal  etilayotganligini 

hisobga olib, ularni manfaatdor qilish maqsadida imtiyozlar byerish orqali soliqlarning manfaat 

kyeltiruvchilik rolini ta’minlash; 

soliq to’lovchilar ustidan moliyaviy nazorat va b. 


 

459 


                                                                                                                                                                                        

Iqtisodiy  islohotlarda  qishloq  xo’jaligi  alohida  o’rin  tutmoqda.  CHunki  aholining  60%  dan 

ko’prog’i,  myehnatga  yaroqli  kishilardan  6,5  millioni,  ishsizlarning  1  millioni  qishloqdadir. 

SHuningdyek,  ryespublika  valyuta  tushumining  (asosiy  qismi,  oziq-ovqat  va  sanoat  xom  ashyosi 

ham  shu  yerdadir.  Mustaqillik  yillarida  paxta,  don  mahsulotlari,  kartoshka  va  myeva  va 

sabzavotlarning xarid narxi bir nyecha bor qayta ko’rilib chiqildi. Bugungi kunda paxta va g’alladan 

tashqari barcha mahsulotlar erkin narxda sotilmoqda. Dastlab paxta va don mahsulotlariga bo’lgan 

davlat  buyurtmasi  60  %  ni,  myeva-sabzavot  mahsulotlari  50  %  darajasida  byelgilandi,  kyeyinroq 

butunlay olib tashlandi. 

Qishloq turmush darajasini ko’tarish  maqsadida paxta  maydonlarini qisqartirish  hisobiga 720 

ming gyektar yer dyehqonlarga  muddatsiz  foydalanish uchun bo’lib  byerildi. Tomorqa  yerlarining 

o’rtacha darajasi 0,25 gyektarga yetkazildi. 

Sug’orma  yerlar  xozirgi  kunda  ularga  xizmat  qiladigan  qudratli  davlat  irrigasiya  tizimi  bilan 

birgalikda  yagona  yer-suv  majmuini  tashkil  etadi.  Undan  yerni  ajratib  olib,  xususiy  mulk  qilib 

byerish  mumkin  emas.  Basharti  yer  xususiylashtirilsa,  butun  irrigasiya  tarmoqlarini,  jumladan 

to’g’onlar  va  kanallar,  suv  omborlari  va  nasos  stansiyalari,  suv  shaxobchalari  va  yirik  zovurlarni 

ham  bo’lishga  to’g’ri  kyeladi.  Bundan  tashqari  ryespublika  aholisini  zich  joylashganligi  va  uning 

oqibati  yuqori  suratlarda  ko’paya  borayotganligi  hisobga  olinsa,  kyelgusida  yer  tanqisligi  o’ta 

kyeskinlashishi  va  ijtimoiy  zarbalarga  sabab  bo’lishi  mumkinligi  ham  nazarda  tutilishi  kyerak. 

SHunga  ko’ra  O’zbyekiston  Konstitusiyasida  yer  xususiy  mulk  bo’lishi  mumkin  emasligi  qayd 

etilgan.  Yerni  dyehqonlarga  foydalanish  uchun  myeros  qilib  qoldirish  huquqi  bilan  taqsimlab 

byerish  orqaligina  dyehqonlarda  egalik  tuyg’usini  qayta  tiklashga  e’tibor  qaratildi.  Fyermyer 

xo’jaliklari,  jamoa  tashkilotlari  va  turli  shirkat  faoliyatini  rivojlantirish  uchun  bir  qator  amaliy 

choralar  ko’rilganligini  ta’kidlash  mumkin.  Jumladan,  «Tadbirkor»,  «Paxta»,  «Myevasabzavot», 

«G’alla»  ixtisoslashgan  banklarning,  «Agrosug’urta»  va  «Madad»  sug’urta  kompaniyalarining, 

«O’zmyevasabzavotuzumsanoatxolding»  korxonasining,  tashqi  iqtisodiy  aloqalari  olib  borishga 

mo’ljallangan  «Markazimpyek»,  «Agroimpyeks»,  «Uzvnyeshtrans»,  «Uzprommashimpyeks»  kabi 

uyushmalarning  tashkil  etilishi  ular  ishiga  tashkiliy-moliyaviy  yordam  byerishini  ta’minlashga, 

qishloq  xo’jalik  mahsulotlarini  yetishtirish  va  qayta  ishlash  bilan  shug’ullanuvchilarning  oyoqqa 

turib olishga imkon yaratadi. Davlat xo’jaliklari, birinchi navbatda, zarar kyeltirayotgan xo’jaliklar 

qayta tuzilib, jamoa xo’jaliklariga aylantirishga e’tibor qaratildi. Xususan, 1992-1995 yillarda 1066 

ta davlat tuzilmalari davlatga taalluqli  bo’lmagan tashkilotlarga  aylantirildi. Ular  nyegizida 530 ta 

jamoa  xo’jaligi,  360  ta  koopyerativ,  100  dan  ortiq  ijara  korxona  yuzaga  kyeldi.  Qoramolchilik 

fyermalari nyegizida 1516 ta jamoa uyushmalari tashkil topdi. Umuman 1995 yilga kyelib qishloq 

xo’jalik mahsulotlarining 95% davlatga qarashli bo’lmagan syektor tomonidan yetishtirildi. 

Paxta  ekin  maydoni  2  mln.  gyektardan  1,5  gyegtargacha  qisqardi,  don  ekinlari  maydoni  esa 

1,5  mln  gacha  kyengaytirildi.  1994  yilda  2,7  mln.  tonna  yoki  1991  yilga  nisbatan  44%  ko’p  don 

yetishtirildi. 1995 yilda bu ko’rsatkich 3,5 mln tonnaga, 1999 yilda esa — 4 mln tonnaga yetdi. 

1996  yilda  21  mayida  O’zR  Vazirlar  Mahkamasining  «2000  yilgacha  bo’lgan  davrda 

O’zbyekiston  Ryespublikasining  qishloq  infrastrukturasini  rivojlantirish  Dasturi»  qabul  qilindi. 

Unda qishloqning  iqtisodiy  va  myehnat  imkoniyatidan to’laroq foydalanish uchun sharoit  yaratish 

va qishloq aholisi turmush darajasini yaxshilash tadbirlari byelgilandi. 

Ta’lim  muassasalarini  turli  jihozlar  bilan  ta’minlash  uchun  Toshkyent  shahar  Sirg’ali 

tumanidagi  «Fayz»  myebyel  ishlab  chiqarish  hissadorlik  jamiyati,  «Ta’limta’minot»  Bosh 

boshqarmasi  qoshidagi  «Jaxongir»  firmasi,  Ta’lim  vazirligi  qoshidagi  «Ta’limta’minotjixoz»  va 

boshqalar tashkil etildi. 

Qishloq aholisining salomatligini yaxshilash maqsadida faqat 1996 yilda ryespublika bo’yicha 

62 ta qishloq vrachlik punkti ishga tushdi. YAna shu yilda 71 ming kvadrat myetr  savdo o’rinlari, 

27,9  ming  kvadrat  myetr  umumiy  ovqatlanish  shaxobchalari,  1992  ta  maishiy  xizmat  obyektlari 

foydalanishga topshirildi. 

1991-1997  yillar  orasida  gazlashtirilgan  xonalar  soni  1842  mingdan  3155  minggacha 

yetkazildi. 

Qishloqda  myehnatga  jalb  etish  doirasida  ham  katta  ishlar  qilindi.  Ularda  2  mlnga  yaqin 

ortiqcha ishchi kuchi mavjud. Ish bilan bandlik 59 % dan 74 % ga yetkazildi. 



 

460 


                                                                                                                                                                                        

Iqtisodiy  islohotlarning  ikkinchi  bosqichida  xususiylashtirish  orqali  2  vazifa:  1)  mulkni 

haqiqiy  egasiga  topshirish,  tadbirkorlik  uchun  kyeng  imkoniyat  yaratish;  2)  ko’p  ukladli 

iqtisodiyotni  va  raqobatchilik  muhitini  vujudga  kyeltirish  ishlari  bajarildi.  Bu  davrda  yana  eski 

davrdan  qolgan  monopoliyalarga  ham  barham  byerildi,  sifatli  mahsulotlar  ishlab  chiqarish  uchun 

sharoit yaratildi. 

By davrda xususiylashtirishni  chuqurlashtirish maqsadida: 

birinchidan,  bu  davrda  yoqilg’i  enyergyetika,  kon  sanoati,  mashinasozlik  paxtani  qayta  ishlash 

komplyekslarida  xususiylashtirish  kyeng  tus  oladi,  transport  korxonalari,  vositalari  xususiy 

mulk  sifatida  Buxoro,  Xiva,  Toshkyent  shaharlaridagi  sayohatchilarga  xizmat  ko’rsatish 

komplyekslari sotish orqali xususiylashtiriladi; 

ikkinchidan,  xususiylashtirish  bo’yicha  barcha  ishlarning  markazi tarmoq ryespublika darajasidagi 

hududiy darajaga ko’chiriladi; 

uchinchidan,  yirik  va  o’rta  korxonalarning  kyeng  ko’lamda  hissadorlikka  o’tkazish,  ularning 

nyegizida ochiq hissadorlik jamiyatlari tuzish xususiylashtirishni asosiy yo’nalishi bo’lib qoladi; 

to’rtinchidan, dyehqon xo’jaligini kyeragicha tashkil qilish va ularning barqaror ishlari uchun shart-

sharoit  yaratish  maqsadida  dyehqon  xo’jaliklarini  rivojlantirishni  davlat  invyestisiyasi  dasturi 

tuziladi  va  unda  xorijiy  invyestorlarning  bu  jarayonga  ishtirok  qilishi  ko’rsatiladi.  Yer  bozori 

kim oshdi savdosi shaklida tashkil qilinadi. 

Faktlarga  murojaat  qilgudyek  bo’lsak,  turli  yo’nalishlar  bo’yicha  mulkni  xususiylashtirishga 

qaratilgan 20 dan ortiq davlat dasturlari ishlab chiqildi. 1995 yilga qadar kichik korxonalarni davlat 

tasarrufidan  chiqarish  tadbirlari  tugallandi.  Bu  borada  95%  uy-joylar  o’z  egalariga  byepul 

byerilganligi  diqqatga  sazovordir.  YAna  54  mingdan  ortiq  davlat  korxonalarining  18,4  mingtasi 

xususiy,  8,7  mingtasi  jamoa,  661  tasi  ijara  mulkiga  aylantirildi.  1995  yil  boshiga  kyelib  xususiy 

korxonalar soni 20 mingdan oshib kyetdi, salkam 4 mln. odam nodavlat syektorida ishlab chiqarish 

bilan band bo’ldi. 1997 yil boshida esa xususiy korxonalar soni 100 mingdan oshib kyetdi. Nodavlat 

syektorda  milliy  daromadlarning  70%,  sanoat  mahsulotlarining  53,5  qishloq  xo’jaligi 

mahsulotlarining 97,7 %ga yetishtirilishiga erishildi. 

Iqtisodiy  barqarorlashtirish  bozor  iqtisodiyotini  shakllantirish  yo’lidagi  muhim  va  muqarrar 

jarayondir. Bunga ishlab chiqarish kuchlari bilar ishlab chiqarish munosabatlarini muvofiqlashtirish 

orqaligina  erishiladi.  «Barqarorlashtirish  siyosati,  -  dyeb  yozadi  I.Karimov  –  eng  avvalo,  bu 

makroiqtisodiyotda  iqtisodiyotni  bir  butunlikda  olib  qarash  muvozanatni  saqlash,  ishlab 

chiqarishning  kyeskin  darajada  pasayishiga  va  ommaviy  ishsizlikka  yo’l  qo’ymaslikdir. 

SHuningdyek,  u  pul  qadrsizlanishining,  pul  emissiyasining  boshqarilishini  ta’minlash,  to’lov 

balansini  ‘ir  mye’yorda  saqlash  sohasidagi  aniq  maqsadlarni  ko’zlab  olib  boriladigan  davlat 

siyosatidir». 

Jahon  tajribasida  barqarorlashtirish  siyosatini  amalga  oshirishda  prinsipial  jihatdan  bir-biridan 

farq  qiluvchi  bir  nyecha  xil  yondashuvlar  mavjud.  Ulardan  uchtasini  eslatamiz:  birinchisi    - 

monyetar  yondashuv  dyeb  atalib,  chuqur  iqtisodiy  o’zgarishlarni  ta’minlaydi;  ikkinchisi  –  ishlab 

chiqarish  va  tadbirkorlikni  rivojlantirishni  rag’batlantirishga,  iqtisodiyotda  nomutanosiblikka 

barham  byerishga  asoslangan  yondashuv. Bunda  bir  mye’yorda   moliyaviy  va pul-kryedit siyosati 

o’tkaziladi va u tovar qoplashning iloji bo’lmagan ortiqcha talablarni chyeklashga oid tartiblar bilan 

uzviy  bog’lab  olib  boriladi;  uchinchisi—O’zbyekiston  yondashuvi.  Bunga  iqtisodiyotni 

barqarorlashtirishning faqat ishlab chiqaruvchilarga, moddiy boyliklarni yaratayotganlarga tayangan 

holda erishiladi

i



Islohotlarning  ikkinchi  bosqichida  ryespublika  iqtisodiyotining  tarkibiy  tuzilishida  katta 

o’zgarishlar  qilinib,  unda  tayyor  mahsulot  ishlab  chiqarishga  o’tishga,  mahsulotlarning 

raqobatbardoshligini  jahon  talablari  darajasiga  yetkazish,  ayniqsa  makroiqtisodiy  va  takror  ishlab 

chiqarishga alohida e’tibor qilindi. Qisqasi yangi xalq xo’jaligi komplyeksini barpo etish zarur edi. 

Buning  uchun  iqtisodiyotning  tarmoq  va  huquqiy  tuzilishi,  ishlab  chiqariladigan  mahsulotning 

tarkibi, eksport va import tarkibini qayta ko’rish talab qilinadi. Birinchi navbatda makroiqtisodiy va 

tarmoq  ishlab  chiqarishga  jiddiy  e’tibor  qilindi.  Ryespublika  iqtisodiyoti  o’z  kuchlarimizga 

tayanishga,  ya’ni  asosiy  tarmoqlar  —  nyeft’  va  gaz  sanoati,  enyergyetika,  rangli  myetallurgiya, 

kommunikasiya va infrasrukturani rivojlantirishni taqozo qildi. 


 

461 


                                                                                                                                                                                        

O’zbyekiston yuqori darajadagi iqtisodiy va tyexnologiya mavqyeiga ega bo’lishi uchun fan 

va  tyexnika  yutuklarini  kyeng  joriy  etiladigan  sanoat  tarmoqlarini  rivojlantirishi  stratyegik 

vazifalarni  ado  etish  zarur  edi.  Mashinasozlik,  radioelyektronika,  elyektrotyexnika  ana  shunday 

sohalardir.  Buning  uchun  barcha  ichki  va  tashqi  ryesurslarni,  invyestisiyadan  unumli  foydalanish 

o’ta zarur edi. 

1997  yilda  barcha  manbalardan  270  mlrd.  kapital  mablag’  ishlari  o’zlashtirildi.  Bu  1996 

yilga  nisbatan  17%  ko’proq.  Invyestisiyalarning  63%  ishlab  chiqarish  syektorida  o’zlashtirildi. 

1992-1997 yillarda iqtisodiyotda 7 mlrd. AQSH dollara hajmda xorijiy  invyestisiyalar jalb qilindi. 

Natijada shakllantiruvchi yirik korxonalar barpo etildi. 1997 yilda kyelib dunyoning 80 mamlakati 

sarmoyalari ishtirokida tuzilgan 3200 dan ortik, qo’shma korxonalar faoliyat ko’rsatdi. 

Endi  tayyor  mahsulotlar  ishlab  chiqarish  va  uni  eksport  qilishga  «Qabul-To’ytyepa-

Tyekstayle»,  «Kashtyeks»,  «Supyertyekstil»,  «Elyeyeks»  singari  o’nlab  ip  yigiruv  fabrikalarining 

ishga  tushirilishi,  Xorazm  qand  zavodi,  qiyin  eriydigan  va  o’tga  chidamli  matyeriallar  kombinati, 

Olmaliq va Navoiy tog’-kon  myetallurgiya kombinatlarining  yangi quvvati, Qo’qon va YAngiyo’l 

kimyo  korxonalari  kabi  qator  yangi  korxonalarning  ishga  tushirilganligini  qayd  etish  kifoya. 

Sanoatning  yangi  turlari  —  qonsellulyuza  va  mikrobiologiya  tarmoqlari  yuzaga  kyelishi  ham 

islohotlar natijasidir. Natijada 1997 yildan boshlab aholi jon boshiga yalpi mahsulot ishlab chiqish 

o’sa  bordi.  1998  yilda  yillik  o’sish  qishloq  xo’jaligida  4%,  sanoatda  —  5,8  %,  yalpi  mahsulot 

bo’yicha esa 4,4 % ni tashkil qildi: 

4.  Islohotlar,  tarkibiy  o’zgarishlar  xalqqa  nima  byerishi,  kuchli  ijtimoiy  siyosat  olib  borishi  bilan 

byelgilanadi. Kuchli ijtimoiy siyosat odamlarning manfaatlarini himoya qilishi bilan chyegaralanib 

qolmay, balki unumli myehnat qilish, yaxshiroq rag’bat va imkoniyatlar yaratish, iqtisodiy faoliyat 

uchun kafolatli huquqini qaror toptirish, aholining myehnat va ijtimoiy faolligini oshirishdir. 

Buning  bosh  sabablari  I.Karimovning  «O’zbyekiston  XXI  acp  bo’sag’asida:  xavfsizlikka 

tahdid,  barqarorlik  shartlari  va  taraqqiyot  kafolatlari»  nomli  asarida  alohida  qayd  etilgan.  O’tish 

davrida  jamiyatni  dyemokratlashtirish  va  bozor  iqtisodiyotini  ro’yobga  chiqarishga  qaratilgan 

kyeskin  o’zgarishlar,  aholi  moddiy  axvolining  yomonlashuviga  olib  kyeladigan  ayrim  qarorlari, 

islohotlarning  mohiyatiga  turalarcha  putur  yetkazish,  ijtimoiy  adolatni  buzish,  hokimiyatning  turli 

pog’onalardagi  korrupsiya  jiddiy  ijtimoiy  ziddiyatlarga  olib  kyelishi  mumkin.  Ayniqsa, 

iqtisodiyotning erkinlashtirilishi,  istye’mol  narxlari  va tariflarining  «esankratadigan» tarzda qo’yib 

yuborilishi,  ishlab  chiqarishning  pasayishi,  to’lovlarning  amalga  oshmasligi  bilan  bog’liq 

tanglikning  kyeskinlashuvi,  pul  muomalasining  buzilishi  kabilar  istye’mol  narxlarining  kyeskin 

o’sishiga,  jamg’armalarning  qadrsizlanishiga,  aholining  anchagina  qismi  turmush  darajasining 

pasayishiga,  ishsizlar  sonining  o’sishiga  olib  kyelishi  mumkin.  Bunday  davrda  aholining  ijtimoiy 

himoyalash  va  qo’llab-kuvvatlashga  e’tibor  byermaslik  aholining  ancha  qismi  qashshoklashuviga 

olib  kyelishi  hamda  ijtimoiy  barqarorlikning  vujudga  kyeltiruvchi  muhit  yuzaga  kyelishi  mumkin 

edi.  SHu  boisdan  ham  O’zbyekiston  o’zining  yangicha  taraqqiyot  yo’liga  asos  qilib  olingan 

tamoyillaridan biri qilib kuchli ijtimoiy siyosatni oldi

i



Istye’molchilarga subsidiyalar  byerish tizimidan  foydalanish  va  istye’mol  bozoridan asosiy 

oziq-ovqat  tovarlarining  O’zbyekistondan  tashqariga  chiqib  kyetishga  yo’l  qo’ymaslik  aholini 

ijtimoiy  himoyalashning  dastlabki  chora-tadbirlaridir.  Bu  yo’l  bilan  narxlarning  erkinlashishi 

sharoitida aholining xarid qobiliyati quvvatlanadi. 

YAna  ko’p  bolali  va  kam  ta’minlangan  oilalar,  ishsizlar,  daromadi  chyeklangan  shakllar, 

o’quvchi  yoshlar  turli  yo’llar  bilan  ijtimoiy  himoyalandi.  Boshlang’ich  sinf  o’quvchilariga  va 

yolg’iz pyensionyerlarga byepul  nonushtalar,  ikki  yoshga  yetmagan  bolalarga, kamqonlik kasaliga 

duchor bo’lgan xomilador ayollarga byepul ovqat, barcha maktab o’quvchilariga va talabalarga esa 

imtiyozli  ovqat  byerildi  —  kommunal  xizmatlar,  shahar  elyektr  transportida  yurish  haqini  to’lash 

bo’yicha va yosh kyelin-kuyovlarga imtiyozlar joriy qilindi

i



I.Karimovning  «O’zbyekiston  XXI  asr  bo’sag’asida...»  asarida  aholini  ijtimoiy 



himoyalashning  samarali  yo’llari  ishlab  chiqarishni  barqarorlashtirish  va  muttasil  rivojlantirish; 

davlat  mablag’lari  bilan  bir  qatorda  myehnat  jamoalari,  jamoat  va  xayriya  tashkilotlari  va 

jamg’armalarining    mablag’larini  jalb  etish;  odamlarning  kuch  va  qobiliyatlari  to’la-to’kis 

faollashuvini  ta’minlashga  qodir  bo’lgan  kuchli  myexanizmni  vujudga  kyeltirish;  aholining 



 

462 


                                                                                                                                                                                        

daromadlarida  va  turmush  darajasida  asossiz  katta  fikrlarga  yo’l  qo’ymaslik;  jamiyatda  ijtimoiy 

barqarorlikni  ta’minlaydigan  qatlamlarni  shakllantirish;  qashshoqlikka  qarshi  kurash;  aholi  eng 

muhtoj  qatlamining  davlat  tomonidan  qo’llab-  quvvatlanishini  kuchaytirish  va  boshqalar    sanab 

o’tildi. 

Bu  borada  pul  qadrsizlanishiga  qarshi  amalga  oshirilgan  chora-  tadbirlarni,  xalq  istye’moli 

mollari  ishlab  chiqarilishi  jadallashtirilishi,  milliy  valyutani  va  ichki  istye’mol  bozorini 

mustahkamlashni alohida qayd etish joizdir. Qisqa davrda umr kurish darajasi uzaytirildi, _______ 

o’limi  va  jinoyatchilik  syezilarli  kamaydi.  Iqtisodiyotning  barqarorlashuvi,  invyestisiya 

faoliyatining  kuchayishi,  kichik  va  o’rta  biznyesni  quvvatlash,  iqtisodiyotimizdagi  tarkibiy 

o’zgarishlar,  ayniqsa  qishloqda  sanoatlashish  jarayonining  boshlanishi  natijasida  aholining  ishga 

joylashish muammolari ham hal etilmoqda. 

1996 yilda ishsizlar soni 4,2 mln.ga yetdi. Birgina 1996 yilda yangidan yaratilgan 16 mingdan 

ko’proq ish o’rinlari uchun  myehnat birjalariga murojat qilgan fuqarolar ishga joylashtirildi. 

1995  yilda O’zbyekistonda davlat byudjyetining  29,3% ijtimoiy-  madaniy tadbirlarga, 21,8% 

esa ijtimoiy himoyaga ajratildi. 1992-1993 yillarda ish haqi va pyensiyalarning eng kam miqdori bir 

nyecha  bor  oshirildi.  Ishchi  va  xizmatchilarning  o’rtacha  ish  haqi  1996  yilda  1409  so’mdan  2761 

so’mga yetdi yoki dyeyarlik 2 baravar ko’paydi. 

Sog’liqni  saqlash  —  muhim  ijtimoiy  masaladir.  Uning  asosiy  vazifasi  qilib  kasalliklarning 

oldini 


olish, 

xastalarni 

davolab 

darddan 


qutultirish, 

yashash 


va 

ishlash 


muhitini 

sog’lomlashtirishdan  iborat  qilib  byelgilandi.  To’g’ri,  1991  yilda  ryespublikada  kasalxonalar  soni 

1370  taga,  ulardagi  o’rinlar  soni  256,6  mingga,  vrachlar  soni  esa  71,  I  mingga  yetkazildi.  Lyekin 

sobiq  Ittifoq  davrida  sog’liqni  saqlash  muassasalari  soni  ortgan  bo’lishiga  qaramasdan  qishloq 

xo’jaligida  turli  xil  o’ta  zaxarli  ximikatlar  ishlatilishi  va  boshqa  ijtimoiy  oqibatlar  natijasida  aholi 

o’rtasida kasallar ko’payib  bordi. Ryespublikada  har  yili davolash  muassasalariga  murojaat qilgan 

kishilar  soni  8  millionga  yetdi.  Ularning  70%  ni  bolalar  tashkil  qildi,  240  minggi  esa  yuqumli 

kasalliklarga  duchor  bo’lganlar  edi.  Go’daklar  orasidagi  o’lim  yangi  tug’ilgan  har  ming  bola 

hisobidan  olganda  35,5  nafarga  to’g’ri  kyeldi.  O’zbyekistonda  har  yili  24  ming  bola  bir  yoshga 

yetmasdan nobud bo’lardi. 

Ryespublika  mustaqillik  sharoitida  aholi  sog’ligini  saqlashning  asosiy  yo’nalishlari  -  tibbiy 

profilaktikani tiklash, onalar va bolalar muxofazasini kuchaytirish, tibbbiy ashyolar hamda tyexnika 

vositalari  ishlab  chiqaradigan  sanoat  vujudga  kyeltirish,  sog’liqni  saqlash  muassasalari  moddiy-

tyexnika  bazasini  mustahkamlash,  davolash  profilaktika  muassasalarini  davlat  tasarrufidan 

chiqarish,  mulkchilik  shaklini  o’zgartirish  va  sug’urta  tabobatiga  o’tish  kabilarga  alohida  e’tibor 

byerildi. 1994-2000 yillar o’rtasida sog’liqni saqlash uchun ajratilgan mablag’ milliy daromadning 

4,1% dan 7,0 % gacha ko’tarildi. 

«Xomilador  ayollarni  va  bolalar  salomatligini  mustahkamlash  bo’yicha  milliy  dastur»  va 

«YOsh  avlodni  sog’lomlashtirish  komplyeks  dasturi»ning  hayotga  tadbiq  etilishi  natijasida  1996 

yilda  onalar  o’limi  1991  yilga  nisbatan  404  marta,  chaqaloqlar  o’limi  esa  1,8  marta  kamaydi. 

Xomilador ayollarning 56% stasionarlarda tug’ishgacha bo’lgan davolanishdan o’tkazilmoqda. 

Aholi  o’rtasida  sog’lom  turmush  tarzini  shakllantirish  maqsadida  «Salomatlik»  markazi 

faoliyat ko’rsata boshladi. 1991 yildan boshlab Toshkyentda va joylarda «Diagnostika» markazlari 

ishga  tushirildi.  Ryespublikada  aholiga  davolash  —  profilaktoriylar  va  sanatoriy  profilaktoriylar 

xizmat ko’rsatish tarmoqlari kyengaytirildi. 

Tibbiy  xizmat  ko’rsatishda  nodavlat  manbalardan  ham  kyeng  foydalanmoqda.  Xo’jalik 

xisobida,  yakka  tartibda  va  koopyerativ  usulda  ishlaydigan  tibbiyot  tarmoqlari  kyengayib 

bormoqda.  «Myedtyexnika»,  «Optika»,  «Tibta’minot»  dorixona  muassasalari  to’la  davlat 

tasarrufidan chiqarilib, xususiylashtirildi.  

Sog’liqni  saqlash  tizimida  kadrlar  masalasiga  alohida  e’tibor  qilindi.  Ryespublikada  1995 

yilda  barcha  ixtisoslar  bo’yicha  75117  vrach,  246124  o’rta  ma’lumotli  tibbiyot  xodimlari,  2570 

farmasevt ishladi. Davolash ishlari bo’yicha vrach kadrlar tayyorlash ishi 3 bosqichdan iborat qilib 

byelgilandi.  Birinchisi  —  tabobat  bo’yicha  b  yil  davomida  umumiy  tayyorgarlik  ko’rib,  bakalavr, 

ya’ni  vrach  yordamchisi unvonini oladi;  ikkinchisi — to’la tibbiy  ma’lumotga ega bo’lib, tibbiyot 

doktori  darajasiga  eripgadi;  uchinsi—  tibbiyot  doktori  tanlagan  ixtisosi  bo’yicha  2-  4  yillik 


 

463 


                                                                                                                                                                                        

magistraturani o’taydi. 



Download 8.06 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   64   65   66   67   68   69   70   71   ...   81




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling