Ҳалол луқма Муаллиф: Рауф Жиласун Хаётий вокеаларга асосланган Тўғри яшаш нима дегани? Инсон қандай қилиб пок яшаши, ҳалол луқма

AБДУЛКAРИМ
– Юсуф қуруқ қўл билан қайтаётган эмиш.
– Aҳмоқ, шунча вақт Истанбулда нима қилиб юрибди?
– Майли, ўзини қўявер, лоақал хотинини ўйламайдими?
Шунга ўхшаш узунқулоқ гап-сўзлар Юсуфнинг қишлоғида ҳар куни
айланмоқда эди. Бу гап-сўзларга Юсуфнинг хотини Зайнаб парво ҳам қилмас,
чунки у эрининг ёнига келаётганидан жуда хурсанд эди. У ҳам худди Юсуф
каби ўйларди. Ҳар қандай қийинчилик қаршисида бошини эгмас, нима бўлган
тақдирда ҳам томоқдан ҳаром ўтмаслиги, яқинда дунё юзини кўражак
фарзандлари ҳаром луқма билан катта бўлмаслигини истарди… Юсуф
Истанбулга кетаётганида хотини қайта-қайта:

---

– Қаранг-а, топадиган пулингизни ҳалол эканига ишонмай туриб қўлингизга
олмайсиз. Керак бўлса, оч қолишга ҳам тайёрман, ҳаром еб қўймасак бўлди,
– деганди.
Зайнабнинг бу сўзларидан Юсуф жуда мамнун. Шундай меҳрибон ва ҳалол
хотин учратгани учун Яратганга шукур қилганди. Бошқа куни Зайнаб эрига:
– Бегим! Истанбул деганлари жуда катта шаҳар. Менимча, бизга тўғри келмаса
керак. Хоҳласангиз, бу фикрингиздан қайтиб, уйда қолинг. Aгар ҳалол
ишласангиз, Эгам бу ерда ҳам ризқимизни бераверади. Ўзингизни бунча
қийнайверманг, ҳали ҳаммаси яхши бўлиб кетади. Катта шаҳарда ҳар хил
инсон бор, ҳалол билан ҳаромни ажратиш қийин бўлиб қолиши мумкин...
Аммо Юсуф ўз қишлоғида иш тополмаганидан, Истанбулдаги
қишлоқдошларининг ёнига кетиб қолганди. Зайнаб эридан кўнгли тинч эди.
Боши берк кўчага кириб қолса ҳам, бегонанинг сўзига алданмайди. Агар
мажбурликдан устидаги кийимини ечиб берса ҳам, майли, ҳаром луқма топиб
қайтмаса бўлди. Истанбулдан келган автобус Ёзгатдаги курантни айланиб
тураргоҳга кирди. Йўловчиларни кутиб олишга чиққанлар автобус томон
югурди. Aвтобуснинг атрофи бир-бир билан қучоқлашган, қувончдан байрам
қилаётганлар билан тўлиб кетганди…
Башанг кийинган бир йигит автобусдан тушди, уни ҳеч ким танимади. У
қўлидаги жомадонни қўйиб, балки бир таниш чиқиб қолар, деган мақсадда
атрофга аланглади. Ҳеч қандай танишини тополмагач, аста-секин почта
бўлими томон юрди. Йўлдаги одамлардан қишлоққа бориш учун машина
борми, деб сўради. Лекин аниқ бир жавоб ололмади…
Энди машина тўхтатаётганида бир одамга кўзи тушиб қолди. Бу Истанбулдаги
дардкаш биродарларидан Ҳамид амаки эди. Иккови қучоқлашиб кўришди.
Ҳамид амаки:
– Боядан бери сенга қараб тургандим, танимабман. Бошқача бўлиб кетибсан-
е! Юсуф янги кийим кийганидан бироз уялгандай бошини
эгиб жавоб берди:
– Менман… имкон борида янгисини олақолай, дедим-да.
Ҳамид амаки Юсуфнинг Истанбулда бошидан кечирган воқеалардан хабардор
бўлгани учун ҳам уни бу қиёфада кўриб ажабланди.

---

– Истанбулдалигимда... сени кимгадир пулини олдириб қўйибди, деб
эшитгандик.
Юсуф кулиб юборди:
– Пулимни ҳеч кимга олдирганим йўқ. Бир дўстимнинг онасини даволатиш
учун пул керак бўлиб қолганида, ёрдам қилдим, холос…
Ҳамид амаки “Майли, ҳамма пулингни дўстингнинг онаси тузалиши учун
бердинг-да, бу кийим-бошни қаердан олдинг?” – деёлмади. Аммо Юсуф унинг
кўз қарашларидан шунга ўхшаш саволни тушунгандай сўзида давом этди:
– Эсингизда бўлса, бир куни қаҳвахонада ўтирганимизда, “Худо –пошшо”
дегандим. Шунинг исботини кўриб келяпман…
Бироз гаплашиб туришди. Юсуф қишлоққа машина йўқлигини билиб, тезроқ
кетиш учун бир таксичи билан келишиб йўлга чиқди.
...Узоқдан машина кўринди, Юсуфнинг қайтишини ҳеч ким хаёлига ҳам
келтирмаганди. Уни узоқдан кўрганлар ўзларича тахмин қилишди:
– Ҳокимият вакиллари келяптими?
– Йўғ-е, улар “жип”да юради.
– Балким, кон излашга келишаётгандир.
– Бўлиши мумкин... қишлоғимизга меҳмон келаётгандир. Кўринишидан
бойваччага ўхшайди...
Қишлоқ марказига келиб тўхтаган машинадан тушиб келган Юсуфни кўриб
барча ҳайрон эди. Қишлоқдошлар у томон ошиқди.
– Хуш келдинг! – деб қучоқлаб кўришиб кетишди.
Юсуф улар билан кўришаркан, дарров уйига хабарчи чопди.
– Юсуф келди!..
– Оғалардек келди!..
– Хусусий машинада келди!
Хотиниям ҳайрон эди. Чунки у ҳам ҳаммага ўхшаб Юсуфнинг бўш қўл билан
қайтишини кутиб ўтирганди. Қай ҳолда қайтиши эмас, унга эрининг топган

---

пулига ҳаром аралашмаслиги муҳим эди. Юсуфнинг худди бойлардек,
хусусий машинада оғалар каби келишини айтишганида, унинг устидан
кулишаётгандек туюлди. Ишонмади.
– Ҳа, ишонмаяпсанми? Унда қара-чи, анави узоқдан келаётган, башанг
кийиниб олган одам сенинг эринг эмасми?
Зайнаб йўлга қаради. Ҳақиқатан ҳам, эри Юсуф бойлар каби башанг кийиниб
келарди... Кўзларига ишонгиси келмади, лекин ростдан ҳам эри... Зайнабни
титроқ босди. Aтрофидагилар ҳам “эҳ-ҳе, оғалардек бўлиб кетибди”, деб
туришибди. “Кошки, уст-боши кўримсиз ҳолда қайтса эди...”
Aгар шундай бўлганида, ҳеч нарсани ўйлаб ўтирмай, тўғри эри томон чопиб
кетган бўларди. Нега эри оғалардек кийиниб олган? Қандай қилиб бойиб
кетди? Қаердан топибди хусусий машинага пулни?
Ён-атрофидагилар:
– Қани, бўлақол, эринг келяпти. Суюнчимизни бер-да, биз ҳам кетайлик. –
Суюнчини, ана, Юсуфдан олинг-да, кетинг, –деб бақириб юборди Зайнаб.
Йиғлаб хонасига кириб кетди.
Ҳеч ким нима бўлаётганини тушунолмасди. Балким, хурсандлигидан шундай
қилаётгандир, деб ўз ҳолига қў йишди.
Ниҳоят, Юсуф ҳам етиб келди. Хотинини эшик олдида кўрмаганига хавотир
олди. Ичкарида диван устида йиғлаб ётганини кўргач, хавотири яна кучайди.
Секингина:
– Мен келдим, – деди Юсуф...
Зайнаб бошини кўтарди...
– Кетинг, кўзимга кўринманг, – деб бақирди. – Менинг оғалардек кийиниб
юрадиган эрим йўқ!
Шу пайт Юсуфнинг томоғига бир нима қадалди. Хотинининг бу ҳолати
сабабини тушунганди...
– Зайнаб. Мендан, ўз эрингдан қандай қилиб шубҳа қилишинг мумкин? – деди
хотинининг ёнига чўккалаб. – Ҳали туғилмаган боламнинг олдига ҳаром
кўтариб келишим мумкинлигини ақлингга қандай сиғдира олдинг?
Тушунаман, кийимларимни кўриб ҳайрон қолдинг, бунинг сабабини мендан
сўрасайдинг! Ўшанда тушуниб етардинг ҳамма гапни.

---

Зайнаб бу гаплардан бироз хотиржам бўлди. Бошини кўтариб Юсуфга қаради:
“Қаранг, лекин алдасангиз...” деб Юсуфга талпинди.
– Эшитганларингнинг кўпи тўғри, – деди Юсуф. – Бу ерга келиш учун йўлга
чиққанимда чўнтагимда сариқ чақам йўқ эди. Ишлаб бироз йиғиб қўйганимни
дўстимнинг бетоб онаси даволаниши учун бердим. Йўлга чиқаётганимда жуда
хафа эдим. Йўлда келаётганимда, оёғим бир нарсага урилди. Бир ҳамёнча эди.
Ичи тўла пул… – бўлиб ўтган воқеаларни айтиб берди.
Бу гаплардан сўнг Зайнаб эридан шубҳалангани учун афсусланди. Иккисининг
ҳам юзида табассум, бир-бирини қучоқлади. Юсуф хотинига:
– Боламизнинг аҳволи қандай? – деганди, Зайнабнинг юзи баттар қизарди.
Ҳомила анча катта бўлиб қолганини кўрган Юсуф унга исм қўйишга ҳозирдан
шошилиб қолди. Охири қиз бўлса Шукрона, ўғил бўлса, Aбдулкарим бўлади,
деб аҳд қилди.
Юсуфнинг уйига пулдор бўлиб қайтиши қишлоқдагилар орасида обрўсини
орттирганди. Энди ҳамма унга “оға” дейдиган бўлди. Аммо Юсуф бундай
илтифотларни унча ёқтирмасди. У кеча қандай бўлган бўлсам, бугун ҳам
шундайман, дерди. Aвваллари уни бирор марта йўқлаб келмаганлар ҳозир
эшигининг тагидан кетолмай қолишганди.
Юсуф уйига келганларни меҳмондўстлик билан яхши кутиб олишга ҳаракат
қиларди.
Ниҳоят, бир жума тонги Юсуфнинг ҳаётидаги энг гўзал куннинг бошланиши
бўлди… Ўша куни Aбдулкарим дунёга келди.
Юсуф ўғлига қараб тўймас эди. Бола унга отасини эслатар, шундай фарзанд
бергани учун Яратганга шукур қиларди. Падари бузруквори вафотидан олдин
Юсуфга:
– Нима иш қилсанг ҳам, ҳаммаси фақат Худонинг розилиги учун бўлсин.
Топганинг каттами, кичикми – бировнинг ҳақи бўлмасин. Ёлғон барча
ёмонликларнинг онаси. Aсло ёлғон сўзлама. Ҳамма гапга ҳам ишониб
кетаверма. Сени Худодан узоқлаштирадиган ишдан узоқ тур. Кўнг лингда
манманлик, кибр пайдо қилувчи бойликдан қоч. Доим борига сабр қилиб яша.
Шу йўл сен учун энг яхшисидир. Дўстингни Худо учун яхши кўр,
душманингдан эса Худо учун қоч… – каби насиҳатларни айтиб кетганди.

---

Юсуф отасининг бу насиҳатларини ўз ўғли қалбига ҳам сингдира олса, ўзи
ҳам энг бахтли инсонлар қаторида бўлишидан умидвор эди.
КAРИМ
Мурод ҳожи Юсуфга:
– Қишлоғингда хоҳлаганингча қолишинг мумкин, – деган бўлса ҳам,
Юсуфнинг қишлоқда кўп қолиш нияти йўқ эди. Фарзанди дунёга келганидан
кейин хотинининг чилласи чиқиши билан оиласини олиб йўлга тушди. Тонгда
Мурод ҳожининг фермасига етиб келишди.
Улуғтоғ этакларида жойлашган далада Голландиядан келтирилган сигирларни
боқиб, уларнинг сутидан пиш лоқ ва сариёғ тайёрлашар, бундан ташқари,
товуқ гўшти етиштириш ва асаларичилик билан ҳам шуғулланишар эди.
Мурод ҳожи ёш оилани хурсанд кутиб олди. Бир муддат даладаги ишларнинг
бошқарувини ўзи бажарди. Қолган ишларни эса Юсуфнинг зиммасига юклади.
Даланинг бир четидаги кулбада Юсуф оиласи билан ҳаётининг энг бахтли
онларини яшай бошладилар. Рўзғорни тебратиш учун етарли пул топса ҳам,
дунё матоҳларига қалбида заррача ҳирс йўқ эди. Миттигина ўғилчаси
Aбдулкарим бўйи чўзилиб, Аллоҳ, она, ота каби сўзларни айта бошлаганди.
Юсуф хурсандлигидан осмонларда учиб юрарди.
Ҳаётидаги энг катта орзуси – ўғли Aбдулкаримни исломий тарбия бериб катта
қилмоқ эди.
Ёз келди дегунча, Мурод ҳожининг атрофидаги барча меҳмонхоналар гавжум
бўлиб кетарди. Бундан ташқари,
Улуғтоғнинг ям-яшил қияликларида ранг-баранг чодирлар қурилар, юзлаб
оилалар бу ерларда ҳафталаб ҳордиқ чиқариб кетишарди. Шунинг учун қиш
тугади, дегунча Юсуфнинг ичига маҳзунлик чўкарди. Гоҳ меҳмонхоналарда,
гоҳ чодир атрофларида ичкилик ичиб, бақир-чақир қилиб кўнгилхушлик
қилаётганларни кўришга тоқати йўқ эди. Бундай манзаралар билан юзма-юз
келганда, бошқа жойга кетиб қолгиси келарди. Аммо шунча яхшилик қилган
Мурод ҳожини ташлаб кетиш ҳам дуруст бўлмасди. Лекин ичидагиларни
Мурод ҳожига тўкиб-сочмоқдан бошқа чораси ҳам қолмади. Ҳожи ҳам:
– Нима ҳам қила олардим, болам. Пул ҳам уларники, кайфу сафо ҳам. Бизнинг
қўлимиздан нима ҳам келарди? “Ғарб, ғарб”, деб ботқоқликка ботиб қолишди

---

охири. Мен ҳам уларни бу аҳволда кўрганимда сендек эзиламан. Яратгандан
уларни ҳам ҳидоятга бошлашини сўраб дуо қилишдан бошқа чорам йўқ…
Мурод ҳожи шундай деса ҳам, аммо айшу ишрат қилаётганларга сотиладиган
пишлоқ, ёғ, тухум ва асалдан келадиган фойда ҳақида лом-мим демасди. Юсуф
эса бу томонларини ҳам ўйлаб сиқиларди. Бу ердан ҳам кетса… Қаерга
боради? Кечагина Истанбулда бир одамнинг арақларини ташимагани учун
полициягача судрашмаганмиди? Очиқ-сочиқ кийиниб олган бир аёлнинг
юкларини ташишни хоҳламагани учун ўша ишдан ҳам воз кечмаганмиди?
Ҳозир эса қанча пиё нистанинг столидаги пишлоғу тухумга унинг ҳам меҳнати
сингган. Бу каби ўйлар Юсуфнинг ич-этини еб юборганди.
– Ўғлим Aбдулкаримнинг томоғидан ҳаром луқма ўтган бўлса-я?
Бу савол Юсуфнинг хаёлида айланиб юрар, ахлатхоналардан қоғоз тўплаб
юриб топган ҳузур-ҳаловати бу ерда йўқ эди.
Бомдод намозини ўқиб бўлганди, бирдан дала бошида машинанинг сигнали
эшитилди. Кулбасидан чиқиб қараса, қора рангдаги замонавий машина
кўринди. Юсуф яқин борганда, машинадан башанг кийинган одам тушиб
келди.
Юсуфга қўлини узатди:
– Фермангизга тез-тез келиб тураман, доимий мижозларингизданман, – деб
ўзини таништирди. – Ферманинг хўжайини билан кўришмоқчи эдим.
Юсуф бошлиқ эрта тонгда шаҳарга тушиб кетганини айтди. “Қандайдир
хизмат бўлса, қўлимдан келса ёрдам беришим мумкин”, деб қўшимча қилиб
қўйди.
– Тўғриси, бу ерга бир қизиқиш туфайли келдим. Aйтганимдек,
маҳсулотларингиздан тез-тез олиб тураман. Бизга жуда ёқади. Бугун бўш
вақтим бор эди. Сизлар билан бир танишай, дедим-да!
Юсуф меҳмонни фермага таклиф қилди. Бирга хўжаликни айланишди.
Меҳмон Бурсанинг кўзга кўринган, ипак билан шуғулланувчи кишиларидан
экан, исми – Aтиф.
Товуқхоналарни, асалари уялари қўйилган жойларни, кейин молхоналарни
айланиб чиқишди. Aтифбей Юсуфга қараб:
– Сиз кўз тегишига ишонмайсизми?

---

– Ишонамиз, албатта.
– Нега унда ҳайвонларнинг биронтасида кўзмунчоқ кўринмайди?
Юсуф кулди:
– Кечирасиз, биз кўз тегишига ишонамиз, лекин кўзмунчоқ каби ирим-
сиримларга ишонмаймиз. Кўзмунчоқ тақиб, ундан мадад сўраш жуда ёмон
иллат. Динимиз кўрсатмалари бўйича кўзмунчоқнинг кўз тегишига ҳеч қандай
алоқаси йўқ. Биз Худонинг буйруқларини бажарамиз. Кўз тегмаслиги учун
дуомизни ўқиб юрамиз.
Юсуфдек бир йигитчанинг бундай фикрлаши Aтифбейни ҳайрон қолдирди.
У катта тадбиркор эди. Кўпни кўрган
Юсуф кўзига тижоратдаги рақиблари каби кўринди. Базўр жилмайиш билан:
– Худо ҳақи, сизларнинг бу ишларингизга нима дейишга ҳам ҳайрон бўлиб
қолдим. Тўғриси, яхши маҳсулот сотасиз.
Бу биз учун ҳам яхши, албатта. Лекин сут ва ёғларингизга ҳеч нарса
аралаштирмасангиз ҳам, сув текинга сотасиз. Бу ерда бир гап борга ўхшайди…
Юсуф:
– Aдашяпсиз. Биз ишимизга ҳеч қачон алдов ва ҳийла аралаштирмадик.
Шунинг учун ҳам маҳсулотларимизнинг харидори кўп. Кимнидир хурсанд
қилиш учун ҳам ёлғон аралаштирмаймиз. Олдин айтганимдек, биз фақат
Худодан қўрқамиз ва шунинг учун алдовдан йироқмиз.
Aтифбейга Юсуфнинг бу сўзлари ҳам бошқача таъсир қилди. Унинг дадиллик
билан ва ўзига қаттиқ ишониб гапиришини айтмайсизми…
Aтифбей Юсуф билан гаплашиб бўлгандан кейин бир-икки халтага
маҳсулотлардан тўлдириб, ортига қайтди. Ораларида қандайдир илиқлик
пайдо бўлгандек эди... Ўшандан кейин Aтифбей ҳар ҳафта камида икки марта
фермага келиб,
Юсуф билан суҳбатлашиб кетадиган бўлиб қолди. Ҳатто бир куни ўғлини ҳам
олиб келди. Ўшанда Юсуфга ўғлини:
– Бу бизнинг тойчоқ Карим бўлади, – деб таништирди.
Юсуф дарров қизишиб кетиб:

---

– Ундай деманг! Карим фақатгина Aллоҳга хос исм. Бизлар эса Aбдулкарим,
яъни Aллоҳнинг қули бўла оламиз. Шунинг учун ҳам ўғлингизнинг исми
Aбдулкарим бўлиши керак!..
Aтифбей ўзини бошқаларга кўз-кўз қилишни яхши кўрадиган одам эди.
Aтрофидагиларга ўзини худди тўғри йўлдан кетаётгандек кўрсатишга
уринарди. Aлбатта, бу билан у ўз манфаатини кўзларди. Дин, имон деган
тушунчадан узоқ эди-ю, лекин узоқ бир таниши вафот этиб қолса ҳам, жаноза
учун шошилинч гулчамбар тайёрлаттириб, масжидга югурар, масжид
ташқарисида гулчамбарлар билан тўпланиб турганлар орасига қўшилиб
оларди…
Юсуфнинг гапларига ҳам қаршилик кўрсатмоқчи бўлди:
– Менга қара, Юсуф! Динимиз жуда бағрикенг. Аммо сен ва сенга ўхшаганлар
динни қийинлаштириб юборяпсизлар.
Ундай қилсанг гуноҳ, бу ерга қарасанг тақиқланган, бунақа исм қўйиш
мумкинмас… Худо – раҳмдил зот, кечир гувчидир
дейсиз-у, арзимаган нарсаларга ҳам одамнинг эсини чиқариб юборасизлар-а.
Унақамас-да энди!
Aтифбей яна бир нималар демоқчи эди, Юсуф гапни илиб кетди:
– Тўғри айтасиз, динимиз ҳақиқатан ҳам бағрикенг дин. Аммо диннинг осон
жиҳатларини олиб, оғир кўрсатмаларидан қочиш тўғри деб ўйлайсизми?
Динимиз асосида Аллоҳ томонидан белгилаб қўйилган илоҳий низомлари
борлигини эсдан чиқармаслигимиз керак. Инсон динга на бир янгилик қилиб
кирита олади ва на уни ўзгартира олади. “Униқил, буни қилма!” деган
гапларингиз билан нима демоқчилигингизни билмадим. Сиз тижорат билан
шуғулланасиз, фоиз нималигини жуда яхши тушунасиз... Бечора қарздорнинг
бўйнига сиртмоқ бўлган бу иллат динимизда бутунлай тақиқланган. Сизга
насиҳат қилиб бошингизни қотириш ниятим йўқ, агар қаттиқ гапириб юборган
бўлсам, мени маъзур тутинг, афандим. Фақат шуни билиб қўйингки, агар
динимиз ниманидир тақиқлаган бўлса, албатта, бунинг кўплаб сабаблари ва
чексиз ҳикмати бор. Мен бутун коинотни йўқдан бор қилган Aллоҳ кимнинг
гуноҳларини кечириш-кечирмаслигини билмайман. Биз қанчалар гуноҳ кор
бўлсак ҳам, албатта, Aллоҳ истаса кечиради. Ҳа, У Ғофурдир, Роҳиймдир.
Аммо нима бўлгандаям, У кечириб юборади, деган хаёл билан бизга омонат
топширилган қисқа умрни қовоқхоналарда, қиморхоналарда, фоизга қурилган
тўкин ҳаёт ичида ўтказиш қанчалар тўғри бўларкин, билмадим!

---

Aтифбей Юсуфни жим тинглади. У гапини тугатгач:
– Ҳақсиз. Ростини айтсам, бугун менга умримнинг сўнгигача унутилмайдиган
дарс бердингиз. Гапларингиз юз фоиз тўғри. Aфсуски, бу масалада фақат
бизнинг эмас, оталаримизнинг ҳам айби бор, деб ўйлайман. Зеро, мен
шунақанги бир муҳит, оилада улғайдимки, ҳеч ким оғиз жуфтлаб бу масалани
менга тушунтирмаган.
– Ундай бўлса, сиз энди хатоларни такрорлашдан эҳтиёт бўлинг. Инсон ўз
хатоларини англаб етиши – энг ката неъматлардан бири. Сиз ҳозир отангиз
ҳақида нима деган бўлсангиз, бир кун келиб ўғлингиз ҳам сиз тўғрингизда
шундай демаслиги учун ҳушёр бўлинг.
Aтифбей бошини қуйи солди.
Юсуф Атифбейнинг ҳали учга ҳам тўлмаган ўғлига тикилди. Бунчалар
чиройли бўлмаса бу маъсум гўдак...
Юсуф ўша кеча Мурод ҳожи билан суҳбатда Aтифбей келганини, бўлиб ўтган
мулоқотни айтиб берди. Мурод ҳожи Юсуфни тинглаб бўлгач:
– Қўявер, ҳамма одам бир хил эмас. Нима бўлгандаям, Aтифбей хушфеъл ва
яхши томонлари кўп одам. Бева-бечорага ёрдам беради. Калондимоғ эмас.
Кўнгил олишни билади, кичикка кичик, каттага каттадек муносабатда бўлади.
Яхшиси, Худодан унга ҳидоят сўрайлик.
Юсуф билан Aтифбейнинг дунёқарашлари ва ҳаёт тарзлари бир-бирларига
тескари эди. Аммо Aтифбейнинг ўғли Карим Юсуфни шундай яхши кўриб
қолгандики, фермага келган кунлари қайтиб кетгиси келмасди:
– Уйга кетмайман, мен шу ерда қоламан, – деб қайсарлик қиларди.