Aloqalarini va o‘zaro bog‘liq1igini ilmiy o‘rganishdir

Kichik biznes va tadbirkorlikni moliyaviy rejalash- tirishning mohiyati, maqsadi va asosiy ko‘rsatkichlari

Qishloq xo‘jaligida islohotlarni jadallashtirish va chtiqurlaslitirish, qishloq xo‘jaligi korxonalari faoliyatini bozor sliaroitlariga yanada moslashtirish, ularning tadbirkorlik lasliabbuslarini qo‘llab-quvvatlash, zarur moddiy, huquQis va i....rik..iy sharoitlarni yaratib berish mamlakatimiz ichki xc «i... ivosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biri bo‘lgani sababli ushbu

22fi
tarnioqda tub qayta qurishlarni amalga oshirishga qaratilgan “plab qonun hujjatlari qabul qilindi. ' Ushbu tadbirlardan ko‘zlangan asosiy maqsad — respublika iqtisodiyotining yetakchi sohasi bo‘1gan qishloq xo‘ja1igini rivojlantirish. mahsulot mikdori va sifatini keskin oshirish, mehnat, moddiy hamda boshqa xarajatlarni kamaytirish hisobiga qishloq xo‘jalik korxonalari faoliyatini bozor munosabatlari talablariga muvofiqlashtirish, ularning bozor va erkin raqobat sharoitida yashovchanligini

ta’ininlashdan iborat.

Ma’lumki, har qanday korxonani, shu jumladan, qishloq xo‘jalik korxonasining ham asosiy faoliyat ko‘rsatkichi bo‘lib, u oladigan foyda xizmat qiladi. Korxona foydasi sotilgan mahsulot uchun tushgan pu1 hisobidan tashkil topadi. Korxona tomonidan soliqlar va boshqa nosoliq to‘1ovlar to‘1anguniga qadar olingan foyda yalpi foyda deb ataladi. Korxona yalpi foydasi, uning taqsimlanishi bilan bog‘1iq qoidalar O‘zbekiston Respublikasining Soliq kodeksida, boshqa qonun hujjatlarida nazarda tutilgan.
Korxona yangi daromadining manbai bo‘lib mahsulot realizatsiyasi natijasida, asosiy fondlar va boshqa mol-mulklami sotish, realizatsiyaga oid bo‘1magan operatsiyalari amalga oshirish (xo‘jalik shartnomalarini tuzish, moliya bozorida qamashish va boshqalar) tufayli olinadigan tushumlar xizmat qiladi.
Korxona daromadlarini belgilashda mahsulot tannarxi, ya’ni qishloq xo‘jalik korxonasi tomonidan mahsulot ish- lab chiqarish va uni realizatsiya qilish xarajatlari muhim ro1 o‘ynaydi.
Mahsulot tannarxini aniqlash yuzasidan yagona qoidalar O‘zbekiston Respublikasining Soliq kodeksida, boshqa qonun hujjatlarida belgilab qo‘yilgan.
Qishloq xo‘jalik korxonasi moliyaviy faoliyatining barcha qirralari uning moliyaviy rejasida o‘z aksini topadi.
Qarang: «Qishloq, xo‘jalik ishlab chiqarishni davlat yo‘li bilan qo‘llab- quvvatlash chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi 1996-yil 3-apre1dagi Farmon; «Dehqon va fermer xo‘jaliklari faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida»gi hamda «Qishloq xojaligining isloh qilinishiga oid qonun hujjatlariga muvofiq qishloq xojaligi kooperativlari (shirkat xo‘jalik1ari) tuzish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari va boshqalar.

Nodavlat mulkchiligiga asoslangan qishloq xo‘jalik korxonalarida moliyaviy rejalashtirish korxonalar ustavlari va boshqa ta’sis hujjatlarida belgilangan tartibda ularning oliy organlari — umumiy yig‘i1ish (konferensiya) tomonidan ishlab chiqarish xususiyatlari, iqtisodiy maqsad va boshqa xususiyatlar hisobga olingan holda mustaqil ravishda amalga oshiriladi. Bunda iqtisodiy rivojlanish va moliyaviy ko‘rsatkichlarni belgilashda qishloq xo‘jalik korxonasi qonunlar doirasida to‘la erkindir.

Davlat mulkchiligiga asoslanuvchi qishloq xo‘jalik korxonala- rining moliyaviy rejalarini tuzishda tegishli direktiv organlar ttimonidan beriladigan ko‘rsatkichlar ham muhim ahamiyatga ega bo‘ladi.
Qishloq xo‘jalik korxonasi moliyaviy rejalari ishlati chiqilayotganida mahsulot yetishtirish, uni sotish, kapital qt›‘yi1ma1arni joylashtirish, xomashyo va materiallar sotib olish hamda boshqa yo‘nalishlar bo‘yicha qilingan hisob-kitoblar asos
_‹ ib olinadi.
Qishloq xo‘jalik korxonasining moliyaviy rejasi loyihasi
ktirxona iqtisodiy xizmat bo‘linmasi tomonidan tayyorlanadi va ko‘rib chiqish hamda tasdiqlash uchun tegishli organga (umumiy
•ii'‘ilish (konferensiya), boshqaruv va hokazo) taqdim etiladi. Bu i cja quyidagi bo‘limlarni o‘z ichiga oladi: daromadlar va iiiablag‘larning tushishi; xarajatlar va mablag‘larning o‘tkazilishi; kredit olish yoki berish; budjet bilan o‘zaro munosabatlar.
Moliya rejasining birinchi bo‘limida korxona oladigan foyda, i t›siy vositalarni tiklash uchun qilinadigan amortizatsiya iii.itmalari, boshqa daromadlar ifoda etiladi; ikkinchi bo‘limda l‹•••daning taqsimlanishi, kapital qo‘yilmalar uchun xarajatlar va
hqalar ko‘rsatiladi; uchinchi bo‘limda banklardan o! _ i_k .
r› dit summasi, ularni uzish yuzasidan va bank foizlarini to‘lash

• ‹›' viclia xarajatlar nazarda tutiladi; to‘rtinchi bo‘limda esa

  
  

›ii‹ljt:tt•a to‘lanadigan soliqlar, nosoliq to‘lov1ar, budjetdan

• 'ii.uligan mablag‘lar aks ettiriladi.

  
  

(Qishloq xo‘jalik korxonalari moliyaviy rejalarini ishlab

••‹}i htla hozirgi sharoitda quyidagi usullardan foydalanilatl i :
I ) 1."ks’trupolyatsiya usuli — bu usulda moliyaviy rejalashtirish
avxalgi davrdagi rivojlanish dinamikasiga, rejalashtirilayotgan d avrgacha tuzilgan moliyaviy-iqtisodiy hisobot ko‘rsatkichlariga asoslanilgan holda, konkret iqtisodiy sharoit xususiyatlari hisobga olinib amalga oshiriladi. Bu usulda rejalashtirish korxona barqaror taraqqiyotini, foyda (daromad)ning bir me’yorda bo‘1ishini ta’minlashga yordam beradi.

2. 
   
   Me’yoriy non/ — budjetga soliqlar va boshqa nosoliq to‘lovlami to‘lash, budjetdan tashqari jamg‘armalar (fondlar) ga to‘1ov1ar. amortizasiya ajratmalari summalari moliyaviy jihatdan ushbu usulda rejalashtiriladi.
   
3. 
   
   Matematik modellashtirish usuli — qishloq xo‘jalik korxonasining xo‘jalik faoliyati ushbu usulda moliyaviy rejalash- tirilganda real iqtisodiy va ijtimoiy jarayonlarning oldindan modellari tuziladi, ushbu modellarda bu jarayonlarning borishi, iqtisodiy, moliyaviy, ijtimoiy oqibatlari qanday bo‘lishi ilmiy asosda oldindan taxmin qilinadi. Uzoq istiqbolli rejalar va taxminlar ishlab chiqilishida ushbu usuldan keng foydalaniladi.
   

Qishloq xo‘jalik korxonasi moliyaviy rejasi tegishli vakolatli organ tomonidan tasdiqlanganidan keyin bajarilishi shart bo‘lgan yuridik hujjatga aylanadi va korxona moliyaviy faoliyatining huquqiy jihatir.i o‘zida aks ettiradi.

Qishloq xo‘jalik korxonasining moliyaviy rejasi korxonaning bir maromda rivojlanishini ta’minlash, iqtisodiy jihatdan barqarorligiga erishish, iqtisodiy salbiy jarayonlarning oldini olish vositasi bo‘1ib xizmat qiladi.

5.