Alternativ energiya manbalari fani haqida

1.2. Qayta tiklanadigan energiya manbalari. 
 
Qayta tiklanadigan energiya manbalari, "yashil" energiya deb - qayta 
tiklanadigan yoki tugamaydigan energiya manbalariga aytiladi. Qayta 
tiklanadigan energiyadan foydalanishning asosiy omili uni atrof muhitga zarar 
yetkazmasdan organik resurslarda doimiy ravishda sodir bo'ladigan 
jarayonlardan energiyani ajratib olish va texnik foydalanish uchun 
ta‘minlashdan iboratdir. Qayta tiklanadigan energiya manbalariga (tabiiy 
ravishda to'ldiriladigan) quyosh nuri, suv oqimi, shamol, suv to'lqinlari va 
geotermik issiqlik kabi tabiiy resurslar, shuningdek bioyoqilg'ilar (yog'och, 
o'simlik moyi va boshqalar) kiradi.
2006-yilda global energiya iste‘molining qariyb 18% qayta tiklanadigan 
energiya manbalaridan, 13% esa o'tin yoqish kabi an‘anaviy biomassadan 
ta‘minlandi 2010-yilda global energiya iste‘molining 16,7% qayta tiklanadigan 

---

manbalardan olingan. 2015-yilda bu ko'rsatkich 19,3% ni tashkil etdi. Hozirgi 
kunda an‘anaviy qayta tiklanmaydigan tabiiy yoqilg'i turlarining zaxiralari 
asta-sekin kamayib bormoqda, zamonaviy qayta tiklanadigan manbalardan 
energiya olish esa ortib bormoqda. 
2004-yildan 2013-yilgacha Yevropa Ittifoqida qayta tiklanadigan 
manbalardan ishlab chiqarilgan elektr energiyaning ulushi 14% dan 25% gacha 
o'sdi. 2018-yilda Germaniyada elektr energiyasining 38% qayta tiklanadigan 
manbalardan ishlab chiqarildi. 
Rossiya Fanlar akademiyasining (RFa) iqtisodiy izlanishlar va 
Moskvaning "Skolkovo" menejment maktabining Energetika markazini 
taxminlariga 
ko'ra, 
2040 
yilga 
qadar 
qayta 
tiklanuvchi 
energiya 
manbalaridunyoda ishlab chiqariladigan elektr energiyasining 35-50 % ini va 
umumiy energiya iste‘molining 19-25 % ini ta‘minlaydi. 
Gidroelektr energetika qayta tiklanadigan energiyaning eng yirik 
manbalaridan biri bo'lib, u 2010-yilda global energiya iste‘molining 3,3% va 
global elektr energiyasini ishlab chiqarishning 15,3% ini tashkil etdi. Shamol 
energiyasidan foydalanish har yili taxminan 30 % ga o'sib bormoqda, butun 
dunyoda 2013-yilda quvvati 318 gigavatt (GVt)ga yetdi, Yevropa, AQSh va 
Xitoyda qayta tiklanuvchi manbalardan keng qo'llanilmoqda. Fotovoltaik 
panellar ishlab chiqarish jadal sur‘atlar bilan o'sib bormoqda, 2008-yilda 
umumiy quvvati 6,9 GVt (6900 MVt) bo'lgan panellar ishlab chiqarildi, bu 
2004-yildagiga qaraganda deyarli olti baravar ko'p. Quyosh elektr 
stansiyalaridan foydalanish bo'yicha Germaniya va Ispaniya davlatlari 
birinchilardan hisoblanadi. Quyosh issiqlik elektr stantsiyalaridan foydalanish 
AQSh va Ispaniyada jadal sur‘at bilan o'sib bormoqda. Bu stansiyalardan eng 
kattasi Moxave cho'lidagi quvvati 354 MVt bo'lgan stansiya hisoblanadi. 
Dunyodagi eng yirik geotermik stansiya Kaliforniyadagi quvvati 750 MVt 
bo'lgan geyzer stansiyasidir. 
Braziliyada shakar qamishidan yoqilg'i ishlab chiqarish bilan bog'liq 
bo'lgan dunyodagi eng katta qayta tiklanadigan energiyadan foydalanishda 

---

dastur qabul qilingan. Ayni vaqtda etil spirti mamlakatning avtomobil 
yoqilg'isiga bo'lgan ehtiyojining 18 % ini ta‘minlaydi. Biogaz etanoldan 
foydalanish Amerika Qo'shma Shtatlarda ham keng yo'lga qo'yilgan. 
Dunyodagi yirik kompaniyalar qayta tiklanadigan energiya manbalaridan 
foydalanishni qo'llab-quvvatlamoqdalar. Shunday qilib, «Ingvar Kamprad 
Elmtaryd Agunnaryd» (IKEA) 2020-yilgacha energiyaga bo'lgan ehtiyojini 
qayta tiklanadigan energiya manbalari hisobiga to'liq ta‘minlamoqda. ―Apple‖ 
kompaniyasi quyosh elektr stansiyalarini yaratishda eng yiriklaridan hisoblanadi 
va kompaniyaning barcha asosiy markazlaridagi binolar qayta tiklanadigan 
energiya manbalaridan olingan elektr bilan ta‘minlangan. Qayta tiklanadigan 
manbalarning Google tomonidan iste‘mol qilinadigan energiyadagi ulushi 35%ni 
tashkil qiladi. Qayta tiklanadigan energetikaga kompaniyaning sarflagan 
sarmoyalari 2 milliard dollardan oshdi. 
Quyosh nuri ham qayta tiklanadigan energiya manbai bo'lib, geotermik va 
shamol energiyalari ham Quyosh ta‘sirida vujudga keladi. Astronomlarning 
hisob-kitoblariga ko'ra, Quyosh Yerni energiya bilan ta‘minlab turishi taxminan 
besh milliard yilni tashkil qiladi, shuning uchun insoniyat kelajagida Quyoshdan 
olinadigan qayta tiklanadigan energiyaning tugash xavfi bo'lmaydi. 
Energiyani olish usullari zamonaviy texnologiya hisobiga yangilanib 
boradi va yuqoridagi manbalardan doimiy ravishda olinadi. Yer sirtiga yetib 
kelgan quyosh energiyasining faqat juda kichik qismi energiyaning boshqa 
turlariga aylanadi va asosiy energiya issiqlik ko'rinishida namoyon bo'ladi. 
Qayta tiklanadigan energiya manbalaridan foydalanish ko'mir, neft, tabiiy 
gaz yoki torf kabi yoqilg'ini qazib olish bilan taqqoslanganda, ular qayta 
tiklanishi mumkin, ammo insoniyat ehtiyojiga ko'ra yetarli emas, chunki 
ularning shakllanishi uchun yuz million yildan ortiq vaqt kerak va bu ulardan 
foydalanish jarayonida ancha sekin sodir bo'ladi.