Alyuminiy gidroksidini olinishi va xossalari

Olinish usullari.
Alyuminiyni birinchi marta 1887 yilda Ersted va Vyoler AlCl3 ni K metali bilan qaytarib olishgan:
AICl3 +3K=3KCl+Al
Keyinchalik Devi Al qo’shaloq tuzlarini AlCl3*NaCl Na metali bilan qaytarib toza Al olishga erishgan.
Sanoatda aluminiyning olinishi 9500 C da Al2O3 (8%) suyuqlanmasini elektroliz qilishga asoslangan.Bunda erituvchi sifatida Na3[AlF6] (92%)-kriolit ishlatiladi. Elektrolizyor katod vazifasini,anod sifatida ko’mir ishlatiladi. Aluminiyning zichligi kichik bo’lgani uchun u idish tubiga yig’iladi:
Al2O3 =Al3++AlO33- 2Al2O3=4Al+3O2
A(+)4 AlO33—12e=2 Al2O3+3O2
K(-)Al3++3e=Al0
Elektroliz paytida anchagina miqdor uglerod sarf bo’ladi.
Agar boksitlar yuqori haroratda temir (III) oksidi bilan aralashtirilganda ham, avval Al2O3 eritmaga o’tadi:
Al2O3+3H20+6NaOH=2Na3[Al(OH)6]
Temir oksidi va boshqa aralashmalar cho’kmada qoladi,eritmadan karbonat angidrid o’tkazilib Al(OH)3 olinadi:
2Na3[AlF6]+6CO2= Al(OH)3+3CO2+3Na2CO3+3H2O
Olingan gidroksid quritilib suvdan ajratiladi:
2Al(OH)3 = Al2O3+3H2O
Tozalangan oksid vannaga solinadi va toza aluminiy olinadi.
Quruq usul:
Al2O3+2Cr(OH)3+2Na2CO3=2AL+2Na2CrO4+3H2O+2CO2
Fizik xossalari:
Aluminiy- oq kumushrang, yaltiroq, yengil, plastik, elektr va issiqlikni yaxshi o’tkazadigan kuchsiz paramagnet xossasiga ega bo’lgan amfoter metall [123]
4Al + 3O2 = 2Al2O3 +Q (3351kJ)
Aluminiy amfoter xossaga ega bo’lgani uchun kislotalar va ishqorlar bilan reaksiyaga kirishadi:
2 Al +6HCl= 2AlCL3 +3H2
2 Al + 5NaOH +6H2O =2Na3[Al(OH)6] + 3H2 [1,2,3]
Kimyoviy xossalari:
Aluminiyning yuqori temperaturada d-oilasi elementlari bilan issiqlikka chidamli qotishmalari qizdirilganda galogenidlar bilan birikib
AlG3 tarkibli galogenidlar hosil qiladi.[1.289-b]
Aluminiyning bu galogenidlari yaxshi gidrolizga uchraydi va ishqoriy metallarning gidridlari bilan birikib kompleks birikmalar hosil qiladi.
AlCl3 + 4LiH = Li[AlH4] + LiCl
Aluminiy vodorod bilan to’g’ridan-to’g’ri birikmaydi. Uning vodorodli birikmalari bilvosita usul bilan hosil qilinadi. LiH ko’proq
Miqdorda olinsa u AlCl3 bilan reaksiyaga kirishib litiy alyuminogidrid hosil qiladi:
Li[AlH4] + AlCl3 = 4AlH3 + 3LiCl [1,2]
Aluminiy oddiy sharoitda xlor va brom bilan yod bilan esa qizdirilganda yoki katalizator suv ishtirokida reaksiyaga kirishadi. Aluminiy yuqori temperaturada S, N2, C bilan reaksiyaga kirishadi.
Aluminiy sirtida oksid parda bo’lganligidan u suvda erimaydi. Ishqorlarda erib aluminatlar hosil qiladi:
2Al + 2NaOH + 2H2O = 2NaAlO2 + 3H2 [2,3]
Aluminiy suyultirilgan HCl va H2SO4 kislotada eriydi. Konsentrlangan HNO3
ta’sir ettirilganda aluminiy passiv bo’lib qoladi va suyultirilgan kislotalarda erimaydi, chunki aluminiy sirtida juda zich oksid parda hosil bo’lib qoladi.
[3.135-b]
Aluminiy 8000C da azot bilan birikib aluminiy nitrid, 10000C da oltingugrt bilan birikib aluminiy sulfide, 20000C da esa uglerod bilan birikib aluminiy karbid hosil qiladi.
2Al + 3J2 = 2A