Амалий машғулот мавзу: мушаклар хоссаларини ўрганиш усуллари. Силлиқ ва тишли тетанус

Одамларда ва умуртқали ҳайвонларда мушакларни 3 тури бор.

• 
  Кўндаланг тарғил скелет.
  
• 
  Кўндаланг тарғил юрак.
  
• 
  Силлиқ.
  

Мушакларнинг ахамияти

а)организмниҳаракатида,

б)тананингқисмларинибир – бириганисбатанҳаракатқилишга,

в)маълумҳолатнисақлабтуришда,

г)иссиқликҳосилқилишдаиштирокэтадилар.

Танатемпературасиниушлабтуришдамускулларнингаҳамиятижудакатта, мўшакникимёвийэнергиянимеханиқэнергиягаваиссиқликка алмаштирадиган машина дебайтишади.

Мушаклар бундан ташқари қуйидаги вазифаларни бажарадилар:

Рецептор функцияни (проприо, хемо, терморецепторлар жойлашган).Сув ва минерал тузлар депоси ва сув тузлар алмашинувини бошқаришида иштирок этадилар.Мушаклар – гликоген ва кислород депоси ҳисобланади.Скелет мушаклари одам вазнининг 40% ташқилэтади, чақалоқларнинг 20-25%ни. Кариган сари мускулларнинг массаси камаяди 25-30%гача. Одам организмида ҳаммаси бўлиб 600 та скелет мускули борлиги аниқланган. Скелет мушаклари кундаланг – тарғил толалардан тузилган. Толалар оқ ва қизил бўлади, бу толалар физиологик хоссалари жиҳатидан фарқ қилади.

Одам организмидамускулларқизилваоқтолалардантузилаган. Қуёнда қизил мускул – яримпай мускули, оқ - болдир мускули.

Мушакларнинг физиологик хоссалари:
1. Қўзғалувчанлик

2. Ўтказувчанлик

3. Қисқарувчанлик

4. Автоматия (юрак, силлиқ мушаклар)

5. Рефрактерлик

6. Лабиллик

7. Регенерациягамойиллиги

8. Чарчашқобилияти.

Физикавийхоссалари:

1. 
   Чузилувчанлик.
   

2. Эластиклик.

3. Пластиклик.

Мушакларнинг қисқариш турлари.

Изотоник. Изометрик. Ауксотоник (концентрик, эксцентрик). Якка. Суммация (тўла ва чала). Тетаниқ (тишли ва силлиқ). Контрактура (туғма ва оттирилган).

Скелет мушакларининг ўзоқ вақт қўшилиб қисқаришлари тетаниқ қисқариш дейилади.

Мушак кучи:“Умумий” кучи – у қилограммда ривожлантира оладиган максимал таранглик билан аниқланади.“Солиштирма” кучи – мушакнинг умумий кучини қилограммда мушакнинг физиологик кундаланг кесимига нисбати (кг/см²).Уч бошли елка мушак кучи – 16,8 кг/см² .Икки бошли елка мушак кучи – 14,4 кг/см² .Болдир мушак кучи – 5,9 кг/см². Елканинг букувчи мушаклар кучи – 8,1 кг/см². Орқа миянинг олдинги шохларидаги ҳаракатлантирувчи ҳар бир мотор нерв толаси мускулнинг битта толасини эмас, балки мускул толаларининг бутун бир гуруҳини иннервация қилади. Мускул толаларини бир гуруҳини иннервация қиладиган мотонейронлар комплексини ҳаракатлантирувчи (нейроматор) бирлик деб аталади.

Мотор бирликлардаги мускул толалар сони: 10 – 3000 гача:кўз ва қўл бармоқлиларида 10 – 25 та. Елканинг 2 бошли мўшагида 750 та. Болдир мушакларида - 2000 та. Секин мотор бирликларда – мускулнинг қисқариш давомийлиги 100м.сек ва ундан кўп. Тез мотор бирликларда 10 – 30 м/сек.Мускулларнинг тинчлик ҳолатида батамом бўшашмасдан, бир қадар тарангликни сақлаб қолиш ҳолати тонус дейилади.

Қисқарувчан оқсиллар турлари:

• 
  Актин – 42000 Д (1942, Штраубе) – 20%
  
• 
  Миозин – 500000 Д (Энгельгард) – 50%
  
• 
  Тропонин – (Эбаси, 1963) – 20%
  
• 
  Тропомиозин–(Бейли,1946)–4-7
  

Толанинг сирпаниш механизми. Саркомернинг ҳар бир участкасидаги ингичка толалар қисқариш вақтида стационар қўзғалмас йўғон толаларнинг устидан А чизиқ йўналиши томон сирпаниб ўтадилар (8-7-расм). Ичкарига сирпангани сари ингичка толалар ўзи ёпишиб турган Z чизиқларни тортиб, бу орқали саркомер қисқаради. Мушак толаси бўйлаб барча саркомерлар бир вақтнинг ўзида қисқарганлиги ҳисобига тола учунлиги ҳам ўз навбатида қисқаради. Бу мушак қисқаришининг толали сирпаниш механизмидир.