Амалий mashg’ulot № mavzu: Hazm tizimi faoliyatini o’rganish usullari. Og’iz bo’shlig’ida va me’dada ovqat hazm bo’lishi. Ta’lim berish texnologiyasining modeli

Surunkali tajriba usullari. Buusulda hayvon jarrohlik yo’li bilan tayyorlanadi, ayrim sohaga naychalar o’tkazish, hazm bezlarning yo’llarini tashqariga chiqarib qo’yish va x.k. Hayvonlar sog’aygandan so’ng ularda tajriba o’tkaziladi.
V.A.Basov (1842) itlar me’dasiga fistula qo’ygan. I.P.Pavlov laboratoriyasida V.Basov fistulasi qo’yilgan itlarda ezofagotamiya usuli qo’llanilgan va ularda «yolg’on ovqatlantirish» tajribalari o’tkazilgan va toza shira yig’ib olingan. Me’dasidan me’dacha ajratib olingan itlarda ham toza shira ajratib olingan. I.Pavlov usuli bo’yicha me’dacha ajratib olish Gaydengayn usulidan innervastiyasi saqlanganligi bilan farqlanadi. Jarroxlik yo’li bilan ichakning bir qismini ajratib olish va uning bir uchi
(Tiri usuli) yoki har ikkala uchi (Tiri-Velle usuli) tashqariga chiqarilib teriga tiqib qo’yiladi.
So’lak va me’da osti bezlari chiqaruv yo’llarini, o’t yo’llarini tashqariga chiqarib teriga tiqib qo’yish holatlari keng qo’llaniladi.

Odamlarda hazm faoliyatini o’rganish. Sekretor jarayonini o’rganish.So’lak ajralishini bir necha usulda o’rganish mumkin.
Og’iz chayqab yuborilgandan so’ng tupukni yig’ib olish. Bunda har xil bezlardan ajralgan aralash so’lak, ovqat qoldig’i yig’iladi va bunda so’lakning hajmini tug’ri aniqlab bo’lmaydi. Shuning uchun ham ikkinchi usul Leshli-Krasnogorskiy kapsulasi yordamida toza so’lak yig’ib olinadi.
Odamlarda me’da, me’da osti bezi, ingichka ichaklar shira ajratish va o’t ajralish faoliyatini zondli va zondsiz usullarda o’rganish mumkin.
Zondli usulda shira miqdorini, uning tarkibidagi elektrolitlar, fermentlar miqdorini va rN kattaligini aniqlash mumkin. Sekrestiya stimulyatorlari hazm yo’liga yoki parenteral yuboriladi. Ularning ta’sir mexanizmini bilgan holda shira ajralish o’zgarishi sababini aniqlash mumkin.
Zondsiz usulda iste’mol qilingan moddalarga ta’sir kilish natijasida hosil bo’lgan moddalarni qon va siydikdagi miqdorini aniqlash. Masalan, me’dada kislota meyorda ajralayotganida indikator qonda va siydikda tezda paydo bo’ladi, aks holda indikator qon va siydikda umuman bo’lmasligi yoki sekin paydo bo’lishi mumkin.
Zondsiz usulda shuningdek hazm bezlarining funkstional holatini qon va siydikdagi gidrolitik fermentlar miqdorini aniqlash orqali ham o’rganish mumkin.
Qondagi gidrolizga uchramagan oziqli moddalar miqdoriga qarab ham hazm bezlarining shira ajratish holati haqida xulosa qilish mumkin.
Rediotelemetrik usulda hazm yo’lidagi har xil axborotlarni (m: rN) o’rganish mumkin.
Motor faoliyatni o’rganish.Chaynashni (mastikastiografiya - chaynash jarayonini yozib olish), yutishni (rentgenografik va ballonografik usullarda) o’rganish mumkin. Me’da va ichakning motor faoliyatini zondli va zondsiz usullarda o’rganish mumkin.
Zondli usulda rezinali balloncha va yozib oluvchi moslama yordamida o’rganiladi. Zondsiz usulda radiotelemetrik bosimni sezuvchi radiopilyula yordamida o’rganiladi. Me’daning motor faoliyatini elektrogastrografik usulda ham o’rganish mumkin. Bunda me’daning qisqarayotgan silliq muskulidagi sekin potenstiallari qorinning oldingi devoridan yozib olinadi. Bu usuldan ingichka va yo’g’on ichaklar motor faoliyatini o’rganishda ham foydalanish mumkin.
Qizilo’ngach, me’da, ichak, o’t pufagi va o’t yo’llari harakati rentgenkontrast moddadan foydalanib rentgenografik o’rganish amaliyotida keng qo’llaniladi.
Hazm a’zolari motor faoliyatini oziqli moddani me’dadan ichakka evakuastiya qilish tezligini va ichakdagi harakat tezligini o’rganish orqali ham aniqlash mumkin.


Hazm jarayoni boshqarilishining umumiy tarzi. Hazm tizimi jarayonlari (shira ajralishi, motorikasi va so’rilishi) murakkab nerv va gumoral mexanizmlar yordamida boshqarilib turiladi. Hazm tizimi boshkarilishi markaziy reflektor, gumoral va mahalliy mexanizmlardan iborat. Hazm tizimining yuqori qismi asosan markaziy reflektor mexanizmlari yordamida boshqariladi. Og’iz bo’shlig’idan uzoqlashgan sari bu mexanizmning ta’siri kamayib gumoral mexanizmlar salmog’i ortib boradi. Me’da, me’da osti bezi, o’t hosil bo’lish va chiqarilish faoliyatlariga gumoral boshqarilish mexanizmlarinng ta’siri kuchli bo’ladi. Ingichka va yo’gon ichaklar faoliyatini boshkarilishida mahalliy (mexanik va kimyoviy ta’sirlar) mexanizmlarning ahamiyati kattadir.
Oziqli modda turgan sohasiga va undan quyi qismiga hazmning sekretor va motor faoliyatini kuchaytiradi. Oral sohaga (yuqoriga yo’nalishda) esa u tormozlovchi ta’sir qiladi.