Amaliy ekologiyaning ilmiy-nazarir asoslari

Amaliy ekologiyaning ilmiy-nazarir asoslari
Reja

1. 
   Ekologiya fani tarixi
   
2. 
   Ekologiya fanining asosiy vazifalari
   

3. Ekologiyaning nazariy asoslari, tabiat bilan jamiyat o’rtasidagi uzaro munosabatlar
4. Biosfera va ekologik omillar
5. Ekologiya va iqtisodiyot: uzaro bogliklik va taʼsir
6. Tabiat bilan jamiyat urtasidagi uzaro munosabatlar, uning keskinlashuv sabablari va okibatlari
1. Ekologiya fani tarixi
Ekologiya bo’yicha turli tushunchalar mavjud. Ekologiya tirik organizmlarning ular yashab turgan muxit bilan uzaro munosabatlari to’g’risidagi fan sifatida ekanligi tan olinadi. »Ekologiya» atamasi (grekcha oykosuy, yashovchi, makon va logostaʼlimot ) ni ilmiy muomalaga birinchi marta nemis olimi Ernest Gekkel (1866) kiritgan. U»ekologiya bu tabiat iktisodiyotini bilish, bir vaktning uzida tarik organizmlarning muxitni organik va noorganik komponentlari bilan bulgar barcha munosabatlarni tadkikot kilishdir», deb taʼif bergan. Keyingi davrda ekologiya tushunchasi kengayib bordi. kologiya qonuniyatlarining organizmlar majmuasiga turlar, kup turli turkumlar, nixoyat tirik organizmlarning barchasi kiritildi. Ekologiya barcha daryolardagi biologik tizimlarni tashkil kilish va funktsional mavjud bulish tugrisidagi fan, degan makomni oldi. Keyingi.vaktlarda ekologiya tabiiy, texnika, qishloq ho’jalik va boshka fanlarga kirib bormokda. Boshqacha aytganda, bu xodisani ekologiyalashtirish, deb ataladi. Ekologiyalashtirish jamiyat extiyojlaridan kelib chikkan xolda ekologik xavf-xatarning oldini olish maksadida fan va amaliyotni birlashtirishga imkon beradi.
Endilikda ekologiya fani biologiyadan ajralgan xolda mustakil ravishda juda keng mikyosda rivojlanib borayotgan makroekologik fanga aylandi. Uning tarkibida bir necha mustakil bo’limlar yoki ilmiy yo’nalishlar mavjud. Bular barchasi ekologiyaning boshka fanlar bilan yakindan alokada bulishi, uz navbatida ularni ekologiyaning tadkikot usullaridan foydalanib, mavjud masalalarni muvaffakiyatli xal kilaetgani bilak boglik.
Makroekologiyaning tuzilishida kuyidagi asosiy bo’limlarni ajratish mumkin: umumiy ekologiya, bioekologiya, geoekologiya, inson ekologiyasi, ijtimoiy ekologiya, tabiatdan foydalanishning ekologik iktisodiyoti, amaliy ekologiya va boshkalar. Xar bir bulim, uz navbatida kichik bo’limlardan tashkil topgan, ular yunalishlari bo’yicha boshi fanlar va ekologiyaning boshqa bulimlari bilan alokada buladi.
Umumiy ekologiya yagona fundamental ilm asosida turli xil ekologik bilimlarni birlashtirishga bagishlangan. Uning negizi nazariy ekologiya bulib, ekologik tizimlarni mavjud bulishining umumiy konuniyatlarini aniklaydi. Ekologii jarayonlarni tajriba yuli bilan urganish ekologiyada kup kullaniladi. Eksperimental ekologiya yutuklaridan fanning boshka bo’limlarida keng mikyosda foydalaniladi. Shuningdek, baʼzi jarayonlar modellashtirish usulida urganiladi, masalan, sunʼiy laboratoriya ekologik tizim modeli, matematik model va boshkalar. Bu jixatdan.matematik modellashtirish keyingi vaktda amalda keng kullanilmokda va u nazariy ekologiyaning asosini tashkil kiladi.
Ekologiya fanining boshqa fanlar bilan o‘zaro bog‘liqligi 1 -jadvalda ko‘rsatilgan. Jadvaln ing o‘ng tomonidagi organizm, populyatsiya, tur, biotsenoz darajalari ekologiya fani tomonidan o‘rganiladi.
Ekologiya fanining asosiy vazifalariga quyidagilar kiradi:

1. 
   Har xil organizmlar guruhlarining atrof-muhit omillaribilan munosabati qonuniyatlarini o‘rganish.
   
2. 
   Organizmlarning yashash muhitiga ta’sirini aniqlash.
   
3. 
   Biologik resurslardan oqilona foydalanish, odam faoli- yati ta’sirida tabiat o‘zgarishlarini oldindan ko‘ra olish, tabiatda kechayotgan jarayonlarni boshqarish yo‘llarini o‘rganish.
   
4. 
   Zararkunandalarga qarshi kurashning biologik usullariniyaratish.
   
5. 
   Sanoat korxonalarida chiqindisiz texnologiyani ishlabchiqish va joriy etish.
   

Ekologiya genetika, evolutsiya ta’limoti, sistematika, fiziologiya, etiologiya kabi biologik fanlar bilan chambarchas bog‘langan.
Ekologiya fanining o‘rganish predmeti tiriklikning har xil tuzi lish darajalari — organizm, tur, biogeotsenoz, biosfera darajalaridir.
Ekologiya fani quyidagi asosiy bo‘limlardan tashkil topadi:

1. 
   Autekologiya.
   
2. 
   Sinekologiya.
   
3. 
   Evolutsion ekologiya.
   
4. 
   Tarixiy ekologiya.
   

1-jadval