Amaliy mashg’ulot №1 Eritib qoplash uchun qoplamali elektrodlarni turini va rusumini tanlash Qisqacha nazariy ma’lumot

Elektrod simini chiqishi uning diametriga bog‘liqligi

de, mm	0,5	0,8	1,2	1,6	2,0	2,5	3,0
le ,mm	5÷7	6÷8	8÷12	14÷16	15÷18	18÷20	20÷25

l_e =20mm qabul qilamiz

Gazli eritib qoplash rejimini hisoblang

9.4-jadval
Topshiriq variantlari

№	Eritib qoplangan yuza balandligi h, mm	№	Eritib qoplangan yuza balandligi h, mm
1	2,0	1	4,0
2	2,2	2	4,2
3	2,4	3	4,4
4	2,5	4	4,5
5	2,6	5	4,8
6	2,8	6	5,0
7	3,0	7	6,0
8	3,2	8	7,0
9	3,4	9	8,0
10	3,5	10	9,0
11	3,6	11	10,0
12	3,7	12	12,0
13	3,8	13	2,0
14	4,0	14	2,2
15	4,2	15	2,4
16	4,4	16	2,5
17	4,5	17	2,6
18	4,8	18	2,8
19	5,0	19	3,0
20	6,0	20	3,2
21	7,0	21	3,4
22	8,0	22	3,5
23	9,0	23	3,6
24	10,0	24	3,7
25	12,0	25	3,8

Nazorat savollari

1. Payvandlash rejimi deb nimaga aytiladi?

2. Flyus ostida eritib qoplashning rejim parametrlariga nimalar kiradi?
3. Payvandlash toki kuchi qanday hisoblanadi?
4. Payvandlash simini uzatish tezligini qanday aniqlaymiz?
Amaliy mashg’ulot №8
Elektrshlakli eritib qoplash parametrlarini hisoblash

Elektrshlakli eritib qoplash rejimi asosiy parametrlariga quyidagilar kiradi: payvandlash toki, yoydagi kuchlanish, payvandlash tezligi, payvandlash simini uzatish tezligi.

1. Payvandlash toki kuchini quyidagi formula bilan aniqlanadi:
I_PAY = (80 - 100)h₁
Bu yerda h₁ — erish chuqurligi, mm.
Bir o‘tishli bir tomonli payvandlashda h₁ = s qabul qilinadi, ikki tomonli payvandlashda h₁ = (0,6 — 0,7)s (tirqishsiz yig‘ish, payvandlash chetlarini tayyorlab), bu yerda s — payvandlanayotgn detal qalinligi. Burchak choklarni payvandlashda uchma-uch birikmalarni payvandlashdagi hisob-kitoblar bajariladi, payvandlash qirralarini 90° ga ochish bilan.
2. Elektrod simi diametri, mm

Bu yerda j — tok zichligi chegarasi, A/mm².
Tok zichligi chegarasi turli diametrli elektrodlar uchun diametr elektrodiga bog‘lik (7.1- jadval).

7.1-jadval

Elektrod diametriga nisbatan tok zichligi chegarasiga bog‘liqligi

dE, mm	2	3	4	5	6
j, A/mm^2	65-200	45-90	35-60	30-50	25-45

3. Payvandlash tezligi:

v_pay = A/I_pay, m/soat
A koeffitsienti bu yerda elektrod diametriga nisbatan tanlanadi (7.2 - jadval):

7.2-jadval

A koeffitsientini elektrod diametriga nisbatan bog‘liqlik chegarasi

dE, mm	2	3	4	5	6
	8-12	12-16	16-20	20-25	25-30

4. Yoydagi kuchlanish:

, V


Misol. Payvand buyumni qalinligi s=16,0 mm ni tashkil etadi. Bir tarafining erish chuqurligi 0,5s dan 0,5 mm ga ko‘p bo‘lishi kerak, chunki chok o‘zagi yaxshi payvandlanishi uchun, ikkinchi tomondan esa 0,75s ga kam, chunki erigan metalni oqib ketishini bartaraf etish uchun. Ya‘ni erish chuqurligi 8,5...12 mm diapazonida bo‘lishi kerak. Shartlarga ko‘ra erish chuqurligini h=10 mm deb qabul qilamiz.
1. Payvandlash toki kuchini formula bo‘yicha aniqlaymiz
, A
Bu yerda k – proporsionallik koeffitsienti, bu tok turi va qutbiga, elektrod diametriga, flyus markasiga bog‘liq. Flyus markasi AN-348A va elektrod simining diametri 4 mm bo ‘lsa k=1,15 teng bo ‘ladi.

qabul qilamiz.
2. Yoy kuchlanishini aniqlash U_d = 20 + ± 1

U_d =20 + ±1=30÷32V

3. Erish chuqurligi ψ_er koeffitsientini. Grafigi bo‘yicha, ψ_er=2,85 ni qabul qilamiz.

4. ψ_er bilgan xolda, chok eni b ni aniqlaymiz:
b=ψ_erh=2,85·10=28,5 mm
b=28 mm qabul qilamiz
5. Valik shakli koeffitsientini bilgan holda ya ‘ni ψ_v=b/c=5÷8, chokni bo‘rtib chiqanligini aniqlaymiz; ψ_b=5 deb qabul qilamiz, u holda s=b/ ψ_b=28,5/5=5,7 mm tashkil etadi.
6. Qoplangan metall kesim yuzasini aniqlaymiz: F_n:
F_n=0,75bc=0,75·28·5,7=119,7 mm²
7. Eritib qoplash koeffitsientini aniqlaymiz α_ek=A+B·I_pay/d_el
AN-348A flyus uchun, A=7,0 va V=0,04 O‘zgaruvchan tok uchun
α_n=7+0,04·870/4=15,7g/A·soat
8. Payvandlash tezligini aniqlaylamiz:

9. Payvandlash simini uzatish tezligini aniqlaymiz

10. Elektrod chiqishini aniqlaymiz:

Elektrod chiqish qiymatini 7.3 – jadvaldan olamiz

7.3-jadval
Elektrod simini chiqishi uning diametriga bog‘liqligi

de, mm	0,5	0,8	1,2	1,6	2,0	2,5	3,0	4,0
le,mm	5÷7	6÷8	8÷12	14÷16	15÷18	18÷20	20÷25	25-30

l_e =25 mm qabul qilamiz
Flyus ostida payvandlashning payvandlash rejimini hisoblang

7.4-jadval

Topshiriq variantlari

№	Payvandlanadigan metall qalinligi s, mm	№	Payvandlanadigan metall qalinligi s, mm
1	0,5	1	3,0
2	1,0	2	3,2
3	1,2	3	3,4
4	1,4	4	3,5
5	1,5	5	3,6
6	1,8	6	3,7
7	2,0	7	3,8
8	2,2	8	4,0
9	2,4	9	4,2
10	2,5	10	4,4
11	2,6	11	4,5
12	2,8	12	4,8
13	3,0	13	5,0
14	3,2	14	0,5
15	3,4	15	1,0
16	3,5	16	1,2
17	3,6	17	1,4
18	3,7	18	1,5
19	3,8	19	1,8
20	4,0	20	2,0
21	4,2	21	2,2
22	4,4	22	2,4
23	4,5	23	2,5
24	4,8	24	2,6
25	5,0	25	2,8

Nazorat savollari

1. Payvandlash rejimi deb nimaga aytiladi?

2. Flyus ostida payvandlashning rejim parametrlariga nimalar kiradi?
3. Payvandlash toki kuchi qanday hisoblanadi?


Amaliy mashg’ulot №9
Himoya gazlari muhitida eritib qoplash uchun ishlatiladigan payvandlash
simlarini tanlash


Qisqacha nazariy ma’lumot

Himoya gazlari muhitida payvandlashda payvand sim eriydigan qoplamsiz elektrod sifatida ishlatiladi. Payvanllash simidan qoplamli elektrodlarning eriydigan o‘zaklari yasaladi.

GOST 2246-70 "Payvandlash po‘lat simi" ga ko‘ra payvand sim 0,3; 0,5; 0,8; 1; 1,2; 1,4; 1,6; 2; 2,5; 3,0; 4; 5; 6; 8; 10 va 12 mm diametrda ishlab chiqariladi. Birinchi yetti diametrli simlar asosan himoya gazlari muxitida yarim avtomatik va avtomatik payvandlashga mo‘ljallangan. Flyus ostida yarim avtomatik va avtomatik payvandlash uchun 2-6 mm diametrli sim ishlatiladi. Diametri 1,6 - 12,0 mm bo‘lgan simdan elektrodlarning o‘zaklari tayyorlanadi. Sim og‘irligi ko‘pi bilan 40 kg ga boradigan buxta-o‘ram tariqasida ishlab chiqariladi.
GOST 2246-70 kimyoviy tarkibi turlicha bo‘lgan po‘lat simlarning quyidagi 77 ta markasini ishlab chiqishni nazarda tutadi:
a) tarkibida 0,12% gacha uglerod bo‘lgan va oz hamda o‘rtacha uglerodli, shuningdek ba‘zi bir kam legirlangan po‘latlarni payvandlashga mo‘ljallangan kam uglerodli simlar, ular jumlasiga, Sv-08, Sv-08A, Sv-08AA Sv-08GA, Sv-10GA, Sv-10G2 lar kiradi;
b) tegishli markalardagi kam legirlangan po‘latlarni payvandlashda ishlatiladigan marganes, kremniy, xrom, nikel, molibden va titan bilan legirlangan simlar; bunday simlarga jami 30 marka sim, shu jumladan Sv-08GS, Sv -08G2S, Sv -12GS va boshqalar kiradi;
v) maxsus po‘latlarni payvandlash va eritib yopishtirish uchun mo‘ljallangan ko‘p legirlangan Sv-12X11NMF, Sv-12X13, Sv-08X14GNT va boshqa markadagi simlar; jami 41 ta marka.
Payvandlash simining belgisi Sv (payvandlash) xarfi bilan va uning tarkibini bildiruvchi harfiy-raqamli belgi bilan belgilanadi. Birinchi ikki raqam simda uglerodning foizining yuzdan bir ulushlaridagi miqdorini ko ‘rsatadi. So‘ngra harf va raqam (raqamlar) bilan navbati bilan legirlovchi elementlarning nomi va foizlardagi miqdori ko ‘rsatilgan bo‘ladi. Legirlovchi element miqdori 1 % dan kam bo‘lsa, bu elementning nomini bildiruvchi xarfning o‘zigina qo‘yiladi. Legirlovchi elementlarning shartli harfiy belgilari 2.1 - jadvalda ko‘rsatilgan.
2.1-jadval
Legirlovchi elementlarning belgilanishi

Nomi	Elementning Mendeleyev davriy sistemasidagi shartli belgisi	Metallni rusumdagi belgisi
Azot	N	A*
Niobiy	Nb	B
Volfram	W	V
Marganes	Mn	G
Mis	Cu	D
Selen	Se	Ye
Kobalt	Co	K
Molibden	Mo	M
Nikel	Ni	N
Bor	B	R
Kremniy	Si	S
Titan	Ti	T
Vanadiy	V	F
Xrom	Cr	X
Alyuminiy	Al	Yu

* Yuqori legirlangan po‘latlarda belgi oxirgi markasini qo‘yish mumkin emas.

Po‘lat markasi oxiridagi A xarfi uning juda yuqori sifatli ekanini va unda oltingugurt va fosfor miqdori juda kam ekanligini bildiradi.
Payvandlash simlarining diametrlari esa raqam bilan, ularning markalari oldiga yozib ko‘rsatiladi:
Misol: 3-Cv10G2SMA GOST 2246-70
Bu quyidagicha o‘qiladi: simning diametri - 3 mm, payvandlash uchun mo‘ljallangan, uglerod – 0,10%, marganes - 2%, kremniy va molibden 1% atrofida, oltingugurt va fosforlarning miqdori 0,01%dan kamaytirilgan.
Ko‘pgina hollarda payvandlash simlarining markalar oxirida quyidagi xarflarni uchratishimiz mumkin:
"O" - simning sirti mis qatlami bilan qoplanganini bilidiradi.
"E" - ushbu sim qoplamali elektrod tayyorlashga ishlatilishini bildiradi.
"Sh" - bu sim elektr-shlak usulida eritilgan po‘latdan tayyorganligini bildiradi.
"VD" - bu sim vakuum-yoyli usulida eritilgan po‘latdan tayyorganligini bildiradi.
"VI" - bu sim vakuum-induksion usulida eritilgan po‘latdan tayyorlanganligini bildiradi.
Simning sirti toza va silliq, kuyindisiz, zanglamagan va moysiz bo‘lishi kerak. Payvandlashning mexanizatsiyalashtirilgan usullarida ishlatiladigan sim sirtiga mis qoplab chiqarilishi mumkin. Chiqarilgan har qaysi sim partiyasida sertifikat bo‘lishi kerak. Unda sim qaysi zavodda ishlab chiqarilgani, simning nomi va po‘lat markasi, pulatning kimyoviy tarkibi, sinash natijalari, vazni va boshqa zarur ma‘lumotlar ko‘rsatiladi.
GOST 7871-75 «Alyumin va alyumin qotishmalaridan tayyorlangan payvandlash simi» alyuminiy va uning qotishmalarini payvandlash uchun ishlatiladigan 14 xil simlarini namoish etadi, bulardan:
- toza alyuminiylar uchun SvA97, SvA85T, SvA5;
- ayuminiy-marganes qotishmalari uchun SvAms;
- alyuminiy-magniy qotishmalari uchun SvAMg3; SvAmg4; SvAMg5; SvAMg 6; Sv1557; SvAMg61; SvAMg63;
- alyuminiy-kremniy qotishmalari uchun SvAK5; SvAK10; Sv1201.
Payvand sim 0,8 mm dan 12,5 mm gacha diamatrda ishlab chiqariladi.
GOST 16130-90 «Mis va asosi mis qotishmalaridan tashkil topgan payvandlash uchun simlar va chiviqlar» mis va uning qotishmalarini payvandlash uchun qo‘llaniladigan 17 xil payvandlash simlari (M1; M1r; MSr1; MNJ5-1; MNJKT5-1-0,2-0,2; BrKMs3-1; BrAMs9-2; BrX0,7; BrXNT; BrNSr; BrAJMs10-3-1,5; BrOS4-3; BrOF6,5-0,15; L63; LO60-1; LKBO62-0,2-0,04-0,5; LK62-0,5) va 5 xil chiviqlar (M1r; M2r; LMs58-2; LJMs59-1-1; LOK59-1-0,3) turlarini namoyish etadi. Simlar diametri 0,8 mm dan 8 mm gacha bulib 14 turdagi diametrlardan iborat. 6 va 8 mm li chiviqlar mavjud.
Payvandlash simlari mis va uning qotishmalari singari belgilanadi, ya‘ni raqamlar va harflar shunday belgilanadi.
Mis aralashmali qotishmalar quyidagicha belgilanadi M – mis-nikelli qotishmalar; Br – bronza; L – latun. Qolgan harflar legirlovchi elementlarning xarfli belgilaridan iborat bo‘ladi.


2.2-jadval
Legirlovchi elementlarni belgilash

Nomi	Elementning Mendeleyev davriy sistemasidagi shartli belgisi	Metallni rusumdagi belgisi
Alyuminiy	Al	A
Beriliy	Be	B
Vol‘fram	W	V
Temir	Fe	J
Magniy	Mg	Mg
Marganes	Mn	Ms
Kremniy	Si	K
Kalay	Sn	O
Titan	Ti	T
Sink	Zn	S
Fosfor	P	F
Xrom	Cr	X

Mis – nikelli qotishmalar va bronzalar uchun raqamli belgilanishlar legirlovchi elementlarning foiz miqdorida tashkil etishini belgilaydi qolgani esa misni miqdori bo‘ladi.

Latunlar uchun birinchi raqam misning miqdorini belgilaydi, keyngi raqamlar mos ravishda legirlangan elementlarning foizdagi miqdorini belgilaydi qolgani esa sinkni tashkil etadi.

Payvandlash simlarining rusumlarini tarjimasini aytib bering

2.3-jadval
Topshiriq variantlari

№	Legirlangan simlar	Yuqori legirlangan simlar	Alyuminiy va mis qotishmalaridan tayorlangan simlar
1	Sv-08GS	Sv-12X11NMF	Sv A97
2	Sv-12 GS	Sv-10X11NVMF	Sv A85T
3	Sv-08 G2S	Sv-12X13	Sv A5
4	Sv-10 GN	Sv-20X13	Sv AMs
5	Sv-08GSMT	Sv-06X14	Sv AMg3
6	Sv-15GSMTYuSA	Sv-08X14GNT	Sv AMg4
7	Sv-20GSTYuA	Sv-10X17T	Sv AMg5
8	Sv-18XGS	Sv-13X25T	Sv 1557
9	Sv-10NMA	Sv-01X19N9	Sv AMg6
10	Sv-08MX	Sv-04X19N9	Sv AMg63
11	Sv-08XM	Sv-08X16N8M2	Sv AMg61
12	Sv-18XMA	Sv-08X18N8G2B	Sv AK5
13	Sv-08XNM	Sv-07X18N9TYu	Sv AK10
14	Sv-08XMFA	Sv-06X19N9T	MNJKT5-1-0,2-0,2
15	Sv-10XMFT	Sv-04X19N9S2	MNJ5-1
16	Sv-08G2S	Sv-08X19N9F2S2	BrKMs3-1
17	Sv-08XGSMA	Sv-05X19N9F3S2	BrAMs9-2
18	Sv-10XG2SMA	Sv-07X19N10B	BrXNT
19	Sv-08XGSMFA	Sv-08X19N10G2B	BrNSr
20	Sv-04X2MA	Sv-06X19N10M3T	BrAJMs10-3-1,5
21	Sv-13X2MFT	Sv-08X19N10M3B	BrOS4-3
22	Sv-08X3G2SM	Sv-04X19N11M3	BrOF6,5-0,15
23	Sv-08XMNFBA	Sv-05X20N9FMBS	LO60-1
24	Sv-08XN2M	Sv-06X20N11M3TB	LKBO62-0,2-0,04-0,5
25	Sv-10XN2GMT	Sv-10X20N15	LK62-0,5