Amaliy mashg‘ulot №1 Neft va tabiiy gazning fizik-kimyoviy xossalarini o‘rganish Ishdan maqsad

Tabiiy gazlar – uglevodorodlar va uglevodorod bo‘lmagan birikmalardan tashkil topgan aralashmadir. Ular qatlamlarda gaz yoki neft va suvda erigan holda uchraydi.
Merkaptanlar (ba’zan tiospirtlar deyiladi) juda o‘tkir, o‘ziga xos xidi bilan ajralib turadi.
Gazlar tarkibidagi metan va og‘ir uglevodorodlarga qarab quruq (qashshoq) va moyli (boy)larga bo‘linadilar. Agar gazlar tarkibida metan ko‘p bo‘lsa quruq va aksincha kam bo‘lsa, moyli deyiladi.
Tabiiy gazlar qanday uyumlardan olinayotganiga qarab quyidagicha tavsiflanadi:
1. Sof gaz konlaridan olinadigan tabiiy gazlar. Bu gazlarda xech qanday suyuq holatdagi uglevodorod bo‘lmaydi va ular quruq gaz hisoblanadi.
2. Neft bilan birga olinadigan yo‘ldosh gazlar. Yo‘ldosh gazlar tarkibida metan kamroq miqdorda, lekin etan, propan, butan va yuqori uglevodorodlar ko‘p bo‘ladi.
3. Gaz – kondensat konlaridan olinadigan gazlar. Bu gazlar quruq gazlar bilan suyuq holatdagi kondensatlar aralashmasidan iborat bo‘ladi.
Gazlar tarkibida vodorod sulfid bo‘ladi. Vodorod sulfid (H₂S)- palag‘da tuhum hidi keladigan juda zaxarli gazdir.
Tabiiy gazlar vodorod sulfid bo‘yicha ham o‘z tasnifiga egadir. Faqat bu tasnif vodorod sulfid bo‘yicha aytilmasdan, balki oltingugurt miqdori bo‘yicha yoritiladi:
1. Oltingugurtsiz tabiiy gazlar, bunda vodorod sulfid 0,001% hajmgacha bo‘lishi mumkin.
2. Kam oltingugurtli gazlar, tarkibida 0,001 dan 0,3 % gacha vodorod sulfid bo‘lishi mumkin;
3. O‘rtacha miqdordagi oltingugurtli gazlar, bunda vodorod sulfid 0,3% dan 1,0 % gacha bo‘lishi mumkin;
4. Yuqori miqdordagi oltingugurtli gazlar, bunda vodorod sulfid 1,00 % dan ko‘proq bo‘lishi mumkin.
Tabiiy gazlar tarkibida 0,05 % dan yuqori geliy bo‘lsa u ham ajratib olinishi shart. Chunki geliy xalq ho‘jaligining ko‘p tarmoqlari uchun xomashyo sifatida ishlatiladi.
Tabiiy gazlarning asosiy fizik xossalari
Turli gazlarning fizik xususiyatlari 1-jadvalda keltirilgan. Gazning holati uch parametr  bosim (r), temperatura (T) va solishtirma hajm (V) (yoki zichlik ) bilan tavsiflanadi. Parametrlar oralig’idagi bog’lanishlar gazning harakatlanishini ifodalaydi. Bularni aniqlash gaz sanoatida turli amaliy masalalarni hal etishda asosiy rol o’ynaydi.
Termodinamik hisoblashlarda standart sharoit sifatida t=0⁰C, r=0,1 MPa qabul qilingan. Gaz sanoatida turli hisoblash ishlarida esa t=20⁰C va r=0,1 MPa (GOST 2939-63) qabul qilingan.
Uglevodorod gazlarining zichligi va qovushqoqligi ularning asosiy xususiyatlari hisoblanadi.