Amaliy mashg‘ulot №16 mavzu: noan`anaviy uglevodorodlar resurslari

 
16.1-rasm.Uglevodorodlar uyumlarini paydo bo‘lish tarxi 
Qazib olish imkoniyatlari 
Mutaxassislar, qoida tariqasida, yer osti boyliklarida katta miqdordagi noan'anaviy 
resurslar mavjudligi haqida bahslashmaydi, eng katta tortishuv va shubha ularni qazib 
olish imkoniyatidir. Darhaqiqat, loydan qazib olish, ular katta hajmga ega bo'lsada, ammo 
deyarli nolga teng samarali g'ovaklik va o'tkazuvchanlikka ega bo'lsada, filtrlash 
nazariyasiga biroz zid keladi. Kollektor bosimining g‘ayritabiiy darajada yuqori bo‘lishi 
va u bilan bog‘liq bo‘lgan yorilish vertikal quduqqa bir oz oqib tushishiga imkon berishi 
mumkin, biroq u qatlam bosimining pasayishi tufayli yoriqlar yopilishi tufayli tezda o‘chib 
ketadi.
Amerika Qo'shma Shtatlarida ko'p yillar davomida ular loy manbali jinslardan 
noan'anaviy uglevodorodlarni olish muammosini hal qilishning yo‘lini topishga harakat 
qilmoqdalar. Maqsadli ishlar natijasida 1990-2000-yillarda xarajatlar qoplanishini 
ta'minlash imkonini beruvchi texnologiya ishlab chiqildi. Uning mohiyati gorizontal 
uchastkasi 1-3 km gacha bo'lgan quduqni burg'ilash va unda ko'p bosqichli gidravlik 
yorilish (10-30 bosqich) o'tkazish orqali katta miqdordagi gil jinslarni drenaj qilish 
imkonini beruvchi sun'iy kollektor yaratishdan iborat.
Yoriqlar quduqning gorizontal kesimining o‘qiga perpendikulyar bo‘lishi uchun 
uning yo‘nalishi burg‘ilanayotgan tog‘ jinslari massasida maksimal kuchlanish o‘qiga 
perpendikulyar tanlanadi. Gidravlik yorilish texnologiyasi standartdan farq qiladi, chunki 
vazifa nafaqat ma'lum uzunlikdagi va balandlikdagi asosiy yoriqni yaratish, balki 
qo'shimcha kichik yoriqlar tarmog'ini yaratish orqali gil jinslarning yaxlitligini maksimal 
darajada buzishdir. Bunga gidravlik yorish suyuqligini quyishning juda katta hajmi tufayli 
erishiladi, uning hajmi bosqichda 500-1000 m
3
bo'lishi mumkin - bu standart gidravlik 
yorilishga qaraganda bir necha marta kattaroq.

---

Natijada, katta hajmdagi suyuqlikni quyish paytida hosil bo'lgan propant va kichik 
tukli yoriqlar bilan to'ldirilgan asosiy gidravlik yoriqlardan bog'langan kanallar tarmog'i 
yaratiladi. Ushbu tarmoq qabul qilinadigan boshlang'ich oqim stavkalari va quduqqa 
to'plangan ishlab chiqarishni ta'minlab, rezervuarning muhim hajmini drenajlash imkonini 
beradi (16.2-rasm). 
Natijada paydo bo'lgan texnologiya noan'anaviy uglevodorod konlarini burg'ulash 
hajmini keskin oshirishga va shunga mos ravishda AQShda slanets gazi va slanets neftini 
ishlab chiqarishni ko'paytirishga olib keldi. Shunday qilib, slanets gazini qazib olish 2005 
yildagi 25 mlrd. m
3
2010 yilda 140 mlrd. m
3
2012 yilda esa 200 mlrd. m
3
darajasida 
kutilmoqda.
16.2-rasm. An’anaviy kollektorlarda va neft manbali jinslarda ko‘p bosqichli QGY 
(qatlamni gidravlik yorish) da yoriqlar geometriyasi. 
Slanets neftini qazib olish bo'yicha ma'lumotlar ham hayratlanarli: agar 2005 yilda 
bu ko'rsatkich yiliga 5 million tonnani tashkil etgan bo'lsa, 2012 yilda bu ko'rsatkich 50 
million tonnaga yetishi kutilmoqda.Shunday qilib, so'nggi yetti yilda noan'anaviy 
manbalardan uglevodorodlar qazib olish darajasi Qo'shma Shtatlar taxminan o'n baravar 
ko'paydi - va buni haqiqatan ham inqilob deb atash mumkin. Noan'anaviy 
uglevodorodlarni qazib olish sohasidagi yutuqlar ularning qayta tiklanadigan resurslarini 
baholashning sezilarli darajada oshishiga olib keldi.
2005 yilga nisbatan AQSHning oʻrganilayotgan havzalarida slanets gazining 
olinadigan resurslari sakkiz baravarga oshib, 13,5 trillion m
3 
gacha, neftniki esa oʻn 
baravarga oshib, 4,5 milliard tonnani tashkil etgan. Shuni ta’kidlash lozimki, qazib 
olinadigan resurslarni baholash yetarli darajada konservativ holda yondashilgan, chunki 
ular quduqlar to‘rini zichlashtirish va noan'anaviy uglevodorodlarni qazib olish 
texnologiyalarini yanada rivojlantirish imkoniyatini hisobga olmagan holda, etalon 
zonalarida yig‘ilgan mahsulotlar orqali amalga oshiriladi.
Ammo resurslarni va shunga mos ravishda bashorat qilingan ishlab chiqarish 
darajasini baholashga bunday konservativ yondashuv ham noan'anaviy uglevodorodlar 
salohiyati Qo'shma Shtatlarga 2020 yilgacha tabiiy gaz eksportchisiga aylanish imkonini 
berishi mumkin, shuningdek, bu neft importini 450 milliondan 350 million tonna/yilgacha 
qisqartiradi.

---