Amaliy mashg’ulot №20 Mavzu: Detallarga termik ishlov berish texnologiyasi Ishdan maqsad

AMALIY MASHG’ULOT № 20
Mavzu: Detallarga termik ishlov berish texnologiyasi
Ishdan maqsad. Mashina, mexanizm, asbob va boshqa buyumlar uchun detallar tayyorlashda turli usullar qatori kesib ishlov berishni hamda ishlov berishda asosiy vazifani bajaruvchi asbob kesgich haqida tushunchalarga ega bo’lish.
Zaruriy jihozlar: Plakatlar, tokarlik ishlov berish olingan detallar asli keskichlar, TV-6 stanogi.
Tayanch so’z va iboralar. Tokorlik stanogi, keskichlar, dastgoh karetkasi, patron, yuzalarni obkatkalash, faska olish monipulyator, freza, zagatovka, randa, kesish tezligi, tokorlik vintqirqar stanogi, support, shtangensirkul, mikrometr, pog’onali val, parma.
Umumiy ma’lumotlar.
Tokarlik stanogining asosiy qism va uzellari
Rezba qirqish uchun maxsus qurilma bilan jixozlangan tokarlik stanogiga tokarlik-vint qirqish stanogi deyiladi.
1K62 tokarlik-vintqirqish stanogining umumiy ko’rinishi tasvirlangan.
Stanina 4 yaxlit cho’yan asos bo’lib, unga stanokning asosiy mexanizmlari montaj qilinadi. Staninaning yuqori qismida ikkita yassi va ikkita prizmatik yo’naltiruvchi bo’lib, ular bo'ylab support va ketingi babka suriladi. Staninaga ikkita tumbaga o’rnatilgan.
Oldingi babka 1 cho’yan quti bo’lib, ichiga stanokning asosiy ish organi – shpindel va tezliklar qutisi joylashgan. Shpindel ichi xavol valdan iborat. Shpindelning ung uchiga zagotovkani qisuvchi moslama mahkamlangan.
Shpindel aylanma xarakatni chap tumba ichiga joylashgan elektrik dvigateldan oldingi babkadagi ponasimon tasmali uzatma xamda tishli gildiraklar va muftalar sistemasi orkali oladi. Bu mexanizm tezliklar qutisi deb ataladi. Shpindelning bir minutdagi aylanishlar sonini (tezligini) uzgartirish imkonini beradi.
Support 6 keskichni mahkamlashva surish xarakatini ta’minlash, ya’ni keskichni turli yunalishlarda surish uchun muljallangan qurilmadir. Surish kul bilan yoki mexanikaviy usulda amalga oshiriladi. Supportni mexanikaviy surishda xarakat surish vali yoki surish vintidan (rezba qirqishda) olinadi.
Support stanina yunaltiruvchilari buylab suriladigan karetka va farukdan iborat, fartukda surish vali va surish vintining aylanma xarakatini support, kundalang salazkalar mexanizmi, keskich tutkich mexanizmining tugri chizikli xarakatiga aylantirib beruvchi mexanizm joylashgan.
Surish qutisi 3 shpindeldan surish vali va surish vintiga aylanma xarakat uzatuvchi mexanizmdan iborat. Bu mexanizm support surilishi tezligini uzgartirish imkonini beradi. Uzatmalar qutisida aylanma xarakat shpindeldan reversiv mexanizm orkali almashtiriladigan shesternyalar gitarasiga uzatiladi.
Gitara 2 almashtiriladigan shesternyalardan kerakligini o’rnatish yo’li bilan uzatish nisbati yoki qirqiladigan rezba kadamiga stanokni sozlash uchun muljallangan.
Ketingi babka 7 ishlov berish jarayonida uzun zagotovkalarning uchini tutib turish, shuningdek, sterjen ko’rinishidagi asboblar (parmalar)ni mahkamlash uchun xizmat kiladi.
Stanokning elektrik jixozlari shkaf 8 ga joylashtirilgan. Boshkarish organlari (dastalar, knopkalar, maxovikchalar) bilan elektrik dvigatel va stanok ishga tushiriladi va tuxtatiladi, tezliklar qutisi va surishlar qutisi, shuningdek, fartuk mexanizm iva x.k.lar boshkariladi.
Kirindi xosil bulish jarayoni hakida tushuncha
Zagotovkaning aylanma xarakati asosiy xarakat bo’lib, unga stanok kuvvatining kup qismi sarf buladi. Agar aylanayotgan zagotovkaga keskich yakinlashtirilsa, u xalkasimon ariqcha uyadi; zagotovka butun silindrik yuzasi buylab ishlov berish uchun keskichni uning uki buylab surish lozim.
Surish xarakati keskichning metallning Yangi katlamlariga uzluksiz kirib borishini ta’minlaydigan ilgarilama xarakatidan iborat.
Ishlanayotgan zagotovkada kuyidagi sirtlar buladi: metall katlami kesib olinadigan, yangi ishlov beriladigan sirt; zagotovkadan metall katlami kesib olingandan sung xosil bulgan ishlangan sirt; ishlanayotgan zagotovkada bevosita kesish kirrasi bilan xosil kilinuvchi kesilish sirti.
Keskichning yanada xarakatlanishi metallning navbatdagi elementlarini sikadi, sindiradi va suradi, natijada kirindi xosil buladi.
Ishlov berish sharoiti xamda ishlanadigan materialga karab turli shakldagi kirindilar xosil buladi.
Sinik (elementlardan iborat) kirindi. Bunday kirindi kattik va kam kovushkok materiallarni, masalan, kattik pulatni kichik tezlik bilan kesishda xosil buladi. Bunday kirindining ayrim elementlari uzaro zaif boglangan yoki butunlay boglanmagan buladi.
Pogonasimon kirindi urtacha kattiklikdagi pulatni, alyuminiy va uning kotishmalarini urtacha tezlik bilan kesishda xosil buladi. Bu kirindi keskichga karagan tomoni sillik va teskari tomoni tishli lentadir.
Tutash kirindi yumshok pulat, mis, kurgoshin, kalday.va bazan plastmassa katta tezlik bilan kesishda xosil buladi. Bu kirindi spiral yoki uzun tasma ko’rinishda buladi.
Uvok kirindi . Plastikligi kichik bulgan materiallar (cho’yan, bronza)ni kesganda xosil buladi va u ayrim bulakchalardan tashkil topadi.
Keskichning qismlari, elementlari va bulakchalari.
Keskichning tana (tutkich yoki sterjen) va kallak qismi buladi. Tutkich qismi keskichni sanokning keskich tutkichiga mahkamlash uchun xizmat kiladi. Keskichning kallakgida kuyidagi elementlar buladi:
Oldingi yuza, undan kirindi tushadi;
Ketingi yuzalar (ishlanayotgan xagotovkaga ugirilgan asosiy va yordamchi yuzalar);
Kesuvchi kirralar: asosiy kesuvchi kirra, u oldingi va ketingi asosiy yuzalarning kesishuvidan xosil buladi; yordamchi kesuvchi kirra, oldingi va ketingi yordamchi yuzalarning kesishuvidan xosil buladi;
Keskichning uchi asosiy va yordamchi kesuvchi kirralarning tutashish joyidir. Keskichning uchi utkir, yumaloklangan yoki kertilgan bulishi mumkin.
Asbobning zarur kesuvchanligini ta’minlash, yuqori mexnat unumdorligida detalning yuzasiga anik va sifatli ishlov berish uchun keskichning geometriyasini, ya’ni keskich kallagidagi burchaklarning kiymatlarini tugri tanlash lozim. Keskichning plandagi va asosiy burchaklari (ish ponasining urchaklari) bir-biridan farklanadi.
Plandagi burchaklar deb keskichning kesuvchi kirralari bilan surish yunalishi orasidagi burchakka aytiladi: φ (fi) – plandagi yordamchi burchak.
Keskichning bosh burchaklari; oldingi burchak γ (gamma), asosiy ketingi burchak α (alfa), utkirlik burchagi β (beta), esish burchagi δ (delta). Kesuvchi kirrasining kiyalik burchagi λ (lambda) – bu keskchning kesuvchi kirrasi bilan tayanch tekisligi orasidagi burchakdir.
Keskich burchaklarining son kiymatlari ishlov berish sharoitiga karab «Tokar spravochnigi» jadvallaridan olinadi. Keskichning geometriyasi hakidagi batafsil ma’lumotlar XVINI bobda keltirilgan.
Tokarlik keskichlari
Tokarlik keskichining asosiy qismi va elementlari. Keskich ikkita asosiy qismdai — kallak va tanadap iborat. Keskich kal-lagi popaday iborat bo’lib, keskichning kesuvchi qismi xisoblana-di, keskichning tanasi keskichni tutqichga maxkamlash uchun xizmat qiladi.
Keskichning kallagi qupidagi elementlar: qirpndi tushadigap oldingi yuza va ishlanayotgan detalga qaratilgan ketingi yuzalar­dan iborat. Ketingi yuzalardan biri asosip yuza, ikkinchpsi esa yordamchi yuza deb ataladi.

Keyekichlar.bajaradigan

i





shiga qarab o’tuvchi, yo’nuvchi, kesib tushiruvchi, ariqcha yo’nuvchi, Yo’nib kengaytiruvchi, rezba qirquvchi, shakldor keskichlar, xomaki va toza ishlovchi keskichlarga bo’linadi. Konstruksiyasiga qa-rab bir xil materialdai yaxlit yasalgap va uchiga plastinka yopishtirilgyan keskichlar bo’ladi; ular o’z navbatiAa o’naqay, cha-paqay, to’gri va bukik xillarga bo’lnnadi. Kesish tezligiga qa-rab oddiy va tezqirqar keskichlar bo’ladi (2.28- rasm).

Tokarlik keskichlari:

a — yunib chikadigan, b — Yunpb boradigan, v — qprqib tushiradigan, g — teshik kon-gaytiradigan, d — rezba o’yadngaya keskichyaar.
Keskich burchaklari. Har qanday kesuvchi asbob ma’lum kesish burchagiga ega bo’ladi Tokarlik keskichining burchak­lari quyidagilar:
1) oldingi burchak; 2) o’tkirlash burchagn; 3) qirqish burchat; 4) plandagi burchak.
Keskich oldingi yuzasinipg uning uchidan fazoviy ravishda o’t-kazilgan tekislik bilan kesishuvidan hosil bo’lgan burchak oldin­gi burchak deb ataladi va uni T (gamma) harfi bilan belgilanadi.

Keskichnipg oldingi burchagi qiripdi olish uchuy sarflanadi-gan shiga ancha ta’sir qiladi. Oldingi burchak shplanayotgan ma-terialinig xususiyatlariga va ke-suvchi asbobping sifatiga ham bogliq. Masalan, oldingi burchak 45° bo’lgapda, qirindi olish uchun ish eng kam sarf bo’ladi. Lekin oldingi burchagi 45° bo’lgan kesish yaramaydi. Shuning uchun bu hollarda oldingi burchak 15° gacha kichraytiriladi. Buning ustiga kesuvchi qismi sattik. qo-tishmadan yasalgan bo’lsa, oldingi burchak yanada kamantiriladi, ya’ni 5° ga keltiriladi.

Keskichning oldingi yuzasi bilan asosiy orqa yuzasi urtasi­dagi burchak keskichning utkirlash burchagi deb ataladi va r (bet-ta) harfi bilan belgilapadi.
Keskichning kirqish burchagi deb, keskichning oldingi yuzasi bilan kesish tekneligi o’rtasidagi burchakka aytiladi
(delta) harfi bilan belgilanadi, yoki bu-ni boshqacha qilib aytsak, kesish burchagi orqa burchak bilan o’tkirlash burchagining yig’indisiga teng bo’ladi. Bunda keskichning asosiy kesuvchi qirrasi hosil qilgan sirt kesish sirti deb ataladi
Keskichning plandagi burchagi deb, ishlanadigan detal aylanish o’qi bilan kesishgan tekislik orasidagi burchakka aytiladi va f (fi) harfi bilan belgilanadi.
Tokarlik keskichlari bilan metallarni kesish sirti. qirqib ishlashda uidagi.burchaklar katta
a
hamiyatga ega. Bu keskichlarning burchaklari to’g’ri tanlangai bo’lsa, detallar tez va toza ishlanadi, shuningdek, elektr energiyasi kam sarflanadi.

Tores (ko’ndalang) keskichlarning kesuvchi uzun qirrasi va qnsqa qirrasi (yo’nish va qirqib tushirish uchun) bor. Kesuvchi uzun qirra zagotovkaning yo’niladigan sirtiga 5° burchak hosil qilib o’rnatiladi (-a, b rasm).