Amaliy mashg`ulot №4

Amaliy mashg`ulot № 4

Mavzu: Kompyuterlarni tashkil qilishning raqamli-mantiqiy asoslari


Mashg`ulotdan maqsad: ЕНMda sonli axborotlarni ifodalanishining asosiy usullar va shakillari bilan tanishish, sonlarni to`g`ri, teskari va qo`shimcha kodlarga o`tkazishni o`rganish.

1. 
   Sonli axborotlarni EXMda ifodalash usullari.
   

Axborot tashqi muxitga nisbatan EXMda uzluksiz yoki diskret ko`rinishda ifodalanadi. EXMning ichida axborot xar doim sonlar ko`rinishida,u yoki bu sanoq sistema asosida yoziladi.

Soni chegaralangan raqamlar yordamida ixtiyoriy sonlarning ifodalash usuli sanoq sistemasi deyiladi.
Hisoblash mashinalarda ikkili sanoq sistema ishlatiladi. Bu asosan hisoblash mashinalarning qurishda ishlatiladigan elektron sxemalarning ko`p komponentlari ikki pozitsionligi bo`lganligi uchun dir. Ammo bu xolatda kiritiluvchi axborotni ikkilik sanoq sistemaga va ikkilik axborotni chiqariluvchi axborotga o`tkazishda ba’zi qo`shimcha kiyinchiliklarga duch kelinishini aytib o`tish joiz.
O`nlik sanoq sistemadan ikkilikga , sakkizlikga, o`n oltilikga o`tkazish.
Butun o`nlik sonni ikkilik sanoq sistemaga o`tkazish uchun berlgan soni ikkiga bo`lib birinchi qoldiq topiladi.qeyin bo`linmani yana ikkiga bo`lib ikkinchi qoldiq vash u tariqa bo`lish jarayoni ikkidan kichik bo`lgan birinchi qoldikgacha davom etadi va bu qoldiq sonning ikkilik sanoq sistemaga o`tgan eng kata raqamini aniqlaydi, teskari tartibda yozilgan qoldiqlar esa ikkilik sonning qolgan razryadlarini aniqlaydi. Shu tartibda butun sonni sakkizlikga,o`n oltilikga o`tkaziladi. Bu xolatlarda sonni sakkiz va o`n oltiga bo`lish zarur bo`ladi.
To`g`ri kasrni boshqa sanoq sistemaga o`tkazish quydagicha amalga oshiriladi:
Sonning kasr qismini yangi sanoq sistema asosiga ko`paytiriladi, Hosil bo`lgan kasr qismining katta xonasini beradi, ko`paytmaning kasr qismini yana yangi sanoq sistema asosiga ko`paytirish kerak. Hosil bo`lgan ko`paytmaning butun qismi qidirilayotgan son kasr qismining keyingi xonasini beradi. Shu tariqa jarayon kasr sonning butun qismining p

1. 
   Misol: 98₁₀ sonni ikkili sanoq sistemasiga quydagicha o`tkaziladi.
   

_	9	8		2
	9	8	_	4	9		2
		0		4	8	_	2	4		2
					1		2	4	_	1	2		2
								0		1	2	_	6		2
											0		6	_	3	2
													0		2	1	<q
															1

98₁₀ = 1100010₂

2. Misol : 0,41 o`nli soni ikkili sanoq sistemasiga quydagicha o`tkaziladi.

0,41
^x 2

0,82
^x __2
1,64
^x 2
1,28
^x 2
0,56
^x_ 2
1,12
^x 2
0,24
^x 2
0,48 0,41₁₀ =0,0110100₂

3. Misol: 118 o`nlik soni sakkizli sanoq sistemasiga quydagicha o`tkaziladi.

_	1	1	8		8
	1	1	2	_	1		4		8
			6					8		1<q
								6

2. 
   Sonli axborotni ifodalash shakllari.
   

Sonlar hisoblash mashinalarda ikta shaklda ifodalanadi: tabiiy va normal. Sonlarning tabiiyi shakl deb tabiiyi natural shaklida yozilishi tushuniladi: 25-butun son; 0,044 – to`g`ri kasr; 4,32 – noto`g`ri kasr. Sonlarning normal. shaklida yozilishi esa uning shakliga qo`yilgan chegaralariga ko`ra turli ko`rinishga ega bo`lishi mumkin.

1. 
   Sonlarni qo`zg`almas vergul shaklida (tabiiy shakl) ifodalanishi.
   

Mashinada sonlarni tabiiy shaklda ifodalanishi deb son qiymatidan qat’iy nazar, uning avtonom tasvirlanishidagi (razryad to`ri) razryadlar xolati o`zgarmay qolishi bilan xarakterlanadi. Butun sonlarni va kasirlarni ifodalash uchun formatlar mavjud. Sonlar musbat va manfiy bo`lishligi tufayli razryad turidagi bita razryad son ishorasiga ajratilib, qolgan razryadlar esa son maydonini xosil qiladi. Butun son formatida vergul, sonning kichik razryadidan keyin belgilangan deb ko`zda tutilgan. To`g`ri kasrning formatida esa vergul xolati ishora razryadi va son maydonining oralig`ida belgilangan deb hisoblanadi. Nulinchi razryad sonning ishorasi uchun ajratilgan va u musbat bo`lsa 0, manfiy bo`lsa 1 yoziladi. Razryad to`ridagi to`lmagan kataklarni nullar bilan to`latiladi.

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

-25 (-11001) butun son qo`zg`almas vergulli formatda quyidagi ko`rinishga ega.

1

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

1

1

0

0

1

+0,110001101 to`g`ri kassir bu formatda quyidagicha tasvirlanadi

0

1

1

0

0

0

1

1

0

1

0

0

0

0

0

0

Ko`zg`almas vergulli sonlar ustida oddiy amallar bajarilishi jarayonini o`rganish


Mashg`ulotdan maqsad: HMda qo`zg`almas vergulli sonlarni algebraik qo`shish (ayrish)
amallarining mashina (to`g`ri, teskari, qo`shimcha ) qodlaridan bajarilish qoidalarini o`rganish.Ikkili-o`nli sanoq sistemasida qo`shish (ayrish) amallarining qoidalarini o`rganish.

Qo`zg`almas vergulli sonlarni algebraik qo`shish shaxsiy Kompyuterlarda quyidagi mashina qodlaridan birida amalga oshirilishi mumkin: to`g`ri, teskari, qo`shimcha. Tabiiyki, yig`indi xam shu kodlarning birida xosil bo`ladi. Ko`pincha teskari yoki qo`shimcha kodlar ishlatiladi.

Bunda operandlarning barcha xonalari (ishora va raqam xonalari) qo`shish amalida ishtirok etadi. Yig`indi ishorasi operandlar ishora raqamlarini xamda qo`shni kichik xonadan ko`chirish qiymati raqamini jamlash jarayonida avtomatik tarzda xosil qilinadi. Yig`indi ishora xonasidan ko`chirish qiymatining birlik raqami paydo bo`lsa uni yig`indi kichik xonasiga qo`shish (teskari kodda qo`shganda) yoki tashlab yuborish (qo`shimcha kodda qo`shganda) lozim.
Bunda qo`shiluvchilarning ishoralariga bog`lik quyidagi to`rtta xol ro`y berishi mumkin:

1. 
   X₁ > 0 , X₂ > 0 , X₃ = X₁ + X₂ > 0;
   
2. 
   X₁ > 0 , X₂ < 0 , X₃ = X₁ + X₂ < 0;
   
3. 
   X₁ < 0 , X₂ > 0 , X₃ = X₁ + X₂ > 0;
   
4. 
   X₁ < 0 , X₂ < 0 , X₃ = X₁ + X₂ < 0.
   

To`rtta xol uchun to`g`ri, teskari va qo`shimcha kodlarda misollar orqali ko`rib chiqamiz. Solishtirishga qulay bo`lganligi tufayli xamma xisoblarni jadvalga kiritamiz (1- jadvalga qara).