Amaliy mashg’ulot maqsadi

“SI”sistemasining asosiy birliklari.
1.1-jadval

Kattalik nomi	Birlik
	Nomi	Belgisi
Tekis burchak hajmiy (fazoviy) burchak	radian steradian	rad sr

1.2-jadval
“SI”sistemasining hosil qilingan birliklari.
1.3-jadval

Kattaliklar		Birliklar
Nomi	O’lchami	Nomi	Belgi
Yuza Hajm Tezlik Tezlanish Aylanish chastotasi Burchak tezligi Zichlik Kesim yuzasining inersiya momenti Harakat miqdori Harakat miqdori moment (impuls moment) Kuch, og’irlik, og’irlik kuchi, yuk ko’tarish kuchi Solishtirma og’irlik Kuch moment, juft kuchlar moment Bosim kuchlanish elastiklik moduli Energiya, ish Quvvat Dinamik qovushoqlik Kinetik qovushoqlik	L2 L3 LT-1 LT-2 T-1 T-1 L-3M L4 LMT-1 L2MT-1 LMT-2 L-2MT-2 L2MT-2 L-2MT-2 L2MT-2 L2MT-3 L-1MT-1 L2T-1	kvadrat metr kub metr metr sekund kvadrat metr sekund sekund minus bir darajasida radian sekundda kilogram kub metrda metr to’rtinchi darajada kilogram-metr sekundda kilogram metr kvadrat sekundda nyuton nyuton metr kubda nyuton metr Paskal joul vatt paskal sekundda metr kvadrat sekundda	m2 m3 m/s m2/s c-1 rad/c kg/m3 m4 kg · m/s kg · m2/s N N/m3 N·m Pa j Vt Pa·c m2/c

Fizik kattaliklar katta va kichik qiymatlarini ifodalash uchun pristavka va ko’paytmalar yordamida o’n karrali va ulushli birliklar hosil bo’ladi
1.4-jadval

Nomi	Belgi	Ko’paytma	Misol
Mega Kilo Gekto Detsi Santi Milli Mikro	M k g d s m mk	106 103 102 10-1 10-2 10-3 10-6	MPa (megapaskal) kN (kilonyuton) gPa (gektopaskal) dm (detsimetr) sm (santimetr) mm (millimeter) mkm (mikrometr)

Fizik kattaliklarni belgilash davlat standarti va boshqa normativ-texnik adabiyotlarda keltirilgan belgilashlarga mos bo’lishi kerak. Olimlar familayasiga ko’ra hosil bo’lgan birliklarni belgilashda yozma katta harf bilan yoziladi. Masalan, N’yuton kuch birligi - N ─ kuch ta’siri yo’nalishida 1kg massa hajmini 1m/s2 tezlanishi bilan bog’lovchi kuch; bosim birligi Paskal - Pa ─ 1m2 yuza sirti bo’yicha 1N kuch ta’sirida taqsimlangan bosim.
SI sistema birliklaridan, hamda “SI” sistemasiga kirmaydigan birliklar o’rtasidagi munosabat.
1.5-jadval

Kattaliklar	Nomi		SI birliklar bilan bog’lanishi
	Nomi	Belgi
Og’irlik,og’irlik kuchi Og’irlik ko’taruvchi kuch, og’irlik Bosim, kuchlanish, elastiklik moduli Kuch moment, juft kuchlar moment; aylantiruvchi moment Energiya, ish Quvvat Dinamik qovushoqlik Kinetik qovuhoqlik Aylanish chastotasi	gramm-kuch kilogram-kuch tonna-kuch kilogram-kuch kvadrat santimetrda metr suv ustuni millimeter suv ust. millimeter simob ustuni bar kilogram-kuch-metr tonna-kuch-metr kilogram-kuch-metr tonna-kuch-metr kilogram-kuch-metr sekundda ot kuchi puaz kilogram-kuch-sekund kvadrat metrda stokc aylanish sekundda aylanish minutda	gk kgk tk kgk/sm2 m.suv.ust mm.suv.ust mm.sim.ust bar kgs·m ts·m kgs·m ts·m kgs·m/s o.k. P kgs·s/m2 st ayl/s ayl/min	1gk=9,8·10-3N≈10mN 1kgk=9,8N≈10N 1tk=9,8·103N≈10kN 1kgk/sm2=9,8·104Paz≈ ≈105Pa=0,1 MPa 1m.suv.ust=9,8kPa≈10kPa 1mm.suv.ust=9,8Pa≈10Pa 1mm.sim.ust=133,3 Pa 1 bar=105 Pa 1kgs·m=9,8N·m≈10 N·m 1ts·m=9,8·103N·m≈10kNm 1kgs·m=9,8J≈10J 1ts·m=10 kJ 1kgs·m/s=9,8Vt≈10 Vt 1o.k=735,5 Vt 1 P=0,1 Pa·s 1 kgs·s/m2=9,8Pa·s ≈ ≈10 Pa·s 1 st=10-4 m2/s 1ayl/s=1 s-1 1 s-1=60 ayl/min.

Suyuqlikning аsosiy fizik xossаlаri
Birlik hajmdagi bir xil tarkibli suyuqlikning massasiga suyuqlikning zichligi deb ataladi va quyidagi formula bilan hisoblanadi:
[kg/m3]; [g/sm3].
bu yerda M- suyuqlik massasi;
W - suyuqlik hajmi.
Birlik hajmdagi bir xil tarkibli suyuqlikning og’irligiga suyuqlikning solishtirma og’irligi deb ataladi va quyidagi formula bilan hisoblanadi:
[N/\m3]; [kgk/m3]; [tk/m3]
og'irlik kuchi.
og'irlik kuchi.
bu yerda
Siqilish. Suyuqlikning bosim o’zgarganda hajmini o’zgartirish xossasi hajmiy siqilish koeffisienti bilan xarakaterlanadi. Hajmiy siqilish koeffisienti birligi yoki Siqilish koeffisienti bosim o’zgarish birligiga to’g’ri keladigan suyuqlikning nisbiy hajm o’zgarishini ko’rsatadi:
Formuladagi manfiy ishora bosim ortishi bilan suyuqlik hajminig kamayishini ko’rsatadi.
O’zgarmas massada
ekanligini nazarga olib,
ifodaga ega bo’lamiz
Ba’zi suyuqliklarning siqilish koeffisienti

Suyuqlik		Suyuqlik
Suv Neft Efir	4,75 7,40 11,0	Simob Benzin Glitserin	0,30 9,20 2,50

Siqilish koeffisientiga teskari kattalik, hajmiy elastiklik moduli deyiladi:
Hajmiy elastiklik modul, siqilish koeffisienti singari o’zgaruvchan. U bosim va haroratga bog’liq ravishda o’zgaradi.
1.6-jadval
Suv uchun hajmiy elastiklik moduli

Harorat 0C	Bosim, MPa
	0,5	1	2	4	8
0 5 10 15 20	1,89 1,93 1,95 1,97 1,98	1,90 1,95 1,97 2,00 2,02	1,92 1,97 2,01 2,03 2,12	1,95 2,01 2,05 2,09 2,12	1,98 2,07 2,12 2,17 2,22

Suyuqliklarning issiqlikdan kengayishi:
temperaturaning o'zgarishi
hajmning o'zgarishi;
O’lchov birliklari:
suv uchun
Normal atmosfera bosimidagi va har xil temperaturalardagi suvning temperatura kengayishi koeffitsiyenti.
1.1-jadval
тemperaturada suv uchun hajm kengayishi koeffitsiyentining o’rtacha qiymati βt =0,000208 ga teng
Qovushqoqlik, bu suyuqlik bir qatlamining boshqa qatlamga ko’rsatadigan qarshilik xossasi bo’lib hisoblanadi. Dinamik qovushqoqlik koeffitsiyenti μ tezlik gradienti du/dn=1 (bu yerda dn-qatlam qalinligi) bo’lgan 1м2 sirtda bir-biriga nisbatan siljiydigan qatlamlar orasida hosil bo’lgan kuchni ifodalaydi.
µ=τ/du/dn, Pa*s
bu yerda τ - urinma kuchlanish.
Xar xil temperaturadagi suvning dinamik qovushqoqligi koeffitsiyenti ( μ ) qiymatlari
Dinamik qovushqoqlikning suyuqlik zichligiga nisbati kinematik qovushqoqlik deyiladi.
Xar xil temperaturalardagi suvning kinematik qovushqoqligi koeffitsiyenti ( ) qiymatlari.

№	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17	18	19	20
W, l	9	11	14	10	13	15	16	17	18	10	12	15	16	18	14	13	11	12	14	17
G,kg	85	84	86	87	88	89	90	91	92	93	94	95	96	97	98	80	83	81	82	88

Viskozometr moslamasi
OgirligiG (kg) bo‘lgan suyuqlik xajmi Wbo‘lgan idishda tinch holatda turibdi. Shusuyuqlikning zichligini va solishtirma og‘irliginianiqlang va javobni xalqaro va texnik birliklartizimida ifodalang? (bu yerda Gismingizdagi W familiyangizdagiharflar soni)

ETIBORINGIZ UCHUN RAXMAT