Amaliy mashg`ulot Monoduragay, diduragay va poliduragay chatishtirishni o`rganish. Maqsad

Amaliy mashg`ulot
Monoduragay, diduragay va poliduragay chatishtirishni o`rganish.
Maqsad: Belgilarning irsiylanish qonuniyatlarini o`rganish.
Jihozlar:
Tarqatmalar, lug`at, darslik va ishlanmalar.
Mahg`ulotning borishi:
1. Genetik diktant:
Allel, allel genlar, autosomalar, gameta, gen, genetika, genom, genotip, geterozigota, gibrid, gomozigota, dominant belgi, Mendelning 1-qonuni, Mendelning 2-qonuni, Mendelning 3-qonuni, kariotip, jinsiy xromasomalar, retsessiv belgi, fenotip, xromasomalar.
2. Mendelning 1, 2 va 3-qonunlarining izohini misollarda asosalang. Organizmlarning dominant va retsessiv belgilariga misollar keltiring.
1-masala.
Sebarga o’simligida mevasining tuxumsimon shakli uzunchoq shakliga nisbatan chala dominantlik qiladi. Geterozigotalilarda meva shakli yumaloq shaklga ega bo’ladi. Ikkinchi juftning allell D geni meva shakliga ta’sir ko’rsatib, mevalarni uchburchaksimon shaklga olib, keladi. Degeterozigotali o’simliklar o’zaro chatishtrilishi natijasida, olingan o’simliklar orasida uchburchaksimon mevaga ega o’simliklarni necha foizi degeterozigotali?
2-masala.
Drozofila pashshasining tanasining kulrangligi (A), qoraligiga (a) nisbatan dominantlik qiladi. Geterozigotali pashshalar o’zaro chatishtirilganda F1 da 312 ta organizm hosil bo’ldi hosil bo’lgan organizmlardan nechtasi kulrang tanali pashshalar hisoblanadi?
3-masala.
G’o’zada tolasining qo’ng’ir rangi gomozigota holatdagi gen bilan ifodalanadi. Ushbu genning retsessiv alleli oq rangni yuzaga keltiradi. Geterozigota holdagi individlarda tolasi novvot rangda bo’ladi. Qo’ng’ir tolali bilan oq tolali g’o’za navlari chatishtirilganda F1 da 1800 ta o’simlik olingan. Shundan nechtasining tolasi novvot rangda bo’ladi?
4-masala.
Alternativ belgilari soni noma’lum (barcha belgilari bir-biridan keskin farq qilishi nazarda tutilgan) 2 ta genotip chatishtirilganda 729 ta genotipik sinflar xosil qilgan organizmlarning fenotipik guruxlari soni, 32 ta fenotipik gurux xosil qilgan organizmlarning genotipik guruxlar sonidan qanchaga farq qiladi?


Mustaqil bajarish uchun masalalar.
1. Maymunjon gulkosachasining shakli normal bo’lishi chala dominant gen, bargsimon shakli esa genning retsessiv alleli bilan ifodalanadi. Geterozigotalarda kosachalar shakli o’rtacha bo’ladi. Maymunjon poyasining tukli bo’lishi tuksiz ustidan dominantlik qiladi. Bu belgilar birikmagan holda irsiylanadi. Ikki belgi bo’yicha geterozigotalilar o’zaro chatish-tirilganda fenotip bo’yicha qanday nisbatda ajralish namoyon bo’ladi?
2. Qovoq o’simligida mevasi etining oq rangi (A), sariq rangi (a) ustidan, mevasining disksimon shakli (B), yumaloq (b) shakli ustidan dominantlik qiladi. Quyidagi genotipli o’simliklarning qaysi biri chatishtirilganda oq disksimon, oq yumaloq, sariq disksimon, sariq yumaloq shakllari hosil bo’ladi?
3. Guli qizil, baland bo’yli, yashil donli o’simliklar guli oq, past bo’yli, sariq donli o’simliklar bilan chatishtirildi. F1 da guli qizil, baland bo’yli, sariq donli o’simliklar olingan. Agar F2 da jami 960 ta o’simlik olingan bo’lsa, ulardan nechtasi genotip jihatdan eng dastlabki ota-ona formalarga o’xshash bo’ladi?
4. Sulida poyaning balandligi, kechpisharligi va zang zamburug’iga chidamsizligi poyaning nonnalligi, ertapisharligi, zang zamburug’iga chidamlilik belgilariga nisbatan retsessivdir.Baland poyali, kechpishar va zang zamburug’iga chidamsiz suli navi barcha belgilari bo’yicha gomozigotali bo’yi normal, ertapishar, zang zamburug’iga chidamli navi bilan chatishtirilishi natijasida olingan F1 duragaylarini barcha belgilari dominant gomozigotali bo’lgan ota forma bilan chatishtirish natijasida avlodda 472 ta o’simlik olingan. Olingan o’simliklar orasida fenotipi F1 ga o’xshash o’simlik qancha bo’lishi mumkin?
5. . Xushbo’y no’xatning qizil gulli va changchining shakli tik formasi bilan oq gulli va changchi shakli egilgan formasi o’zaro chatishtirilganda F1 da 150 ta o’simlikning barchasi qizil gulli va changchisi tikka shaklga ega bo’ldi. F1 avlod o’zaro chatishtirilganda 2400 ta o’simlik olindi. F2 olingan o’simliklarning genotipik nisbatini aniqlang.
Manbalar:

1. Асанов А.Ю. Основы генетики. Глава V. С. 78–89.

2. Мастюкова Е.М., Московкина А.Г. Основы генетики. Глава IV. С. 9499.