Amaliy mashgulot№2 Mavzu Qisman olib qo`yiluvchi plastinkali protezlar tayyorlashning labarotoriya bosqichlari. Sun`iy tishlar turlari va ularni terish. Qisman olib qo`yiluvchi plastinkasimon protezni klinikada tekshirish bosqichlari

Amaliy mashgulot№ 2

Mavzu Qisman olib qo`yiluvchi plastinkali protezlar tayyorlashning labarotoriya bosqichlari.Sun`iy tishlar turlari va ularni terish.Qisman olib qo`yiluvchi plastinkasimon protezni klinikada tekshirish bosqichlari.:

Mashgulot bayoni: okklyuzion bolishli mum asos.Xamma tish protezlari tish katorlarining markaziy okklyuziya xolatidagi anatomik munosabatlari asosida tayyorlanadi. YUkori va pastki jag modellarini markaziy okklyuziya xolatida bir-biriga nisbatan tugri kuyish uchun vrach avval klinikada markaziy okklyuziyann ogiz bushligida aniklab, klinik belgilarni modelga kuchirishi lozim. Okklyuznon bolishli mum asoslar shu maksad uchun xizmat kiladi. Model’ asosida tayyorlangan okklyuzion bolishli mum asosni vrach ogiz bushligiga kiritib kuyadi va bemordan jaglarni yumishni iltimos. kiladi. Okklyuzion bolishlarning yumshagan yuzasida karama-karshi tishlarning yoki karshi jagdagi okklyuzion bolishning izlari xosil buladi. Okklyuzion bolishlarda paydo bulgan kontakt punktlari, modellarni markaziy okklyuziya xolatida bir-biriga jinslashtirishga yordam beradi.

Okklyuzion bolish mum asosni tayyorlash uchun tish protezlash texnikasida kullaniladigan mumdan yasalgan plastinkani alanga ustida kizdirib, sungra bosh barmoklar bilan bosib, modelni tang¬lay satxiga yopishtiriladi, bunda plastinkani ezib va yupkalashtirib yubormaslikka xarakat kilinadi. Mumli modelga yopishib kolmasligi uchun, plastinkaniig bir tomoni kizdiriladi, ikkinchi tomoni esa modelga yopishtiriladi. SHpatelni kizdirib, yukorida kayd etilgan plastinkali protezlarning chegaralari buylab ortikcha mum plastinka kesib chikiladi (121-rasm. a, 6).-rasm. Okklyuzion bolishli mum asoslar tayyorlash.Mum asos ogiz bushligida uz shaklni uzgartirmasligi uchun sim bilan maxkamlanadi. Sim tanglay yuzasining rel’efiga moslab bukib chikiladi va kizdiriladi. Kizdiriltan xolda mum asos ichiga kiritib kuyiladi va shu yul bilan asos maxkamlanadi. Keyingi boskich — okklyuzion bolishlarni kuyib chikishdan iborat.Alangaga tutib kizdirilgan mum plastinkani yumaloklab, bolish shakliga keltiriladi va mum asosning tishsiz bush joyiga urnatiladi. Bolishlar al`veolyar usimta markazi buylab anik joylashtiriladi. Ular yaxlit, balandligi 1 — 1,5sm, eni 1 sm bulishi kerak. Tabiiy tishlar mavjud bulganda bolishlar tishlardan 2— 3— mm baland turishi lozim. Bolishning uzunligi al’veolyar usim¬ta tishsiz kismining uzunligiga karab belgilanadi. Bolishlar mum asosga zich kilib yopishtirib kuyilishi lozim. Buning uchun kuyi-dagicha ish tutish kerak: yaxshi kizdirilgan shpatelni bolishlarning ichki va tashki satxlari buylab yurgizib chikiladi, bunda mum erib, bolishlar bilan mum asosni bir-biriga yaxshilab yopishtiriladi. Bolishlar sirti silliklab chikiladi, ularning uchlari yuk ki¬lib yuboriladi, mum asosning chetlari tekislab chikiladi.Pastki jagning mum asosi ikki kavat mumdan yasaladi. YAxshilab kizdirilgan ikki kavat mum pastki jag modeli ustiga koplanadi va unga zich kilib yopishtiriladi, sungra ortikcha mum kiz¬dirilgan shpatel’ bilan olib tashlanadi. Ularni shunday kirkib chikiladiki, natijada asos old tishlarning kesuvchi kirraga yakin kismini koplab turadi, chaynov tishlarida esa chaynash satxi damiga etib turadi. Mum asos xuddi yukori jagdagi kabi, sim bilan max- kamlab kuyiladi.Tishlarni nukson tomonga karab kiyshayib turuvchi jaglarga protezlar tayyorlashda kiyshaygan tishlarni sindirib kuymaslik uchun bolishlar bunday tishlarga tegib turmasligi kerak. Buning uchun mum asos xali plastik xolatda bulgan vaktdayok uning ana shunday engashib turgan yoki yakka joylashgan tishlar yonidagi kismi bushatib kuyiladi, natijada asosning gips modeldan bemalol kuchirib olinishi ta`minlanadi. Vrach markaziy okklyuziyani aniklab bulgach, mum asosli modellar ishni davom ettirish uchun laboratoriyaga yuboriladi.

Modellarni okklyudatorga gipslash

Gips modellarni markaziy okklyuziya xolatida kotirib kuyish uchun ular bolishlardagi izlar buyicha ustma-ust jonlashtiriladi va yogoch tayokchalar xamda mum yordamida bir-biriga jipslashtirib kuyiladi. Keyin modellarni okklgodatorga gipslash uchun tayyorlanadi: modellardagi ortikcha gips shunday kesib tashlanadiki, na¬tijada okklyudator balandligida shtift maydonchaga kadalib turishi kerak, lekin shtift okklyudatorning ochilib-yopilishiga xalakit bermasligi va markaziy okklyuziya balandligini saklab koladigan bulishi lozim. Modellar tayyorlangandan sung gips koriladi, u sillik satx; ustiga kuyiladi va okklyudatorning pastki ramasi uning ichiga botiriladi (122-rasm). SHupdan sung unta ozrok gips kavati kushilib, jipslashtirilgan modellar shu kavatga urnatib kuyiladi. Modelning tevarak atrofidagi gips shpatel’ bilan tekislab chikiladi. Keyinchalik yukori jag modeli gips katlami bilan koplanadi va okklyudatorning ustki ramasi yopib kuyila¬di. Bunda balandlik shtifti okklyudator maydonchasiga zich yopishib turishi kerak. Gips okklyudator ramasi bilap modelni bir tekisda koplab turadigan kilib tekislab chikiladi.Gips kotgandan keyin uning ortnkchasi kesib tashlanadi, modelni jipslashtirib turuvchi tayokchalar olib kuyiladi va okklyu¬dator ochiladi. Prikus bolishli mum asoslar chikarib tashlanadi va sun`iy tishlarni terish uchun mumdan yangi asoslar tayyorlashga kirishiladi.Okklyudator nuksonlari va ularning okibatlari. Notugri foydalanish yoki uzok vakt ishlashi natijasida metall okklyudator ishga yaroksiz bulib koladi. Kundalang sterjenning diametri buyicha mos bulmasligi yukori va pastki ramalarni birlashtiruvchi kulf lyuftiga olib keladi. Balandlik tayanch shtiftining likildok bu¬lib kolishi modellarni yopib va ochib kuyish vaktida al’veolyar usimtalar urtasidagi balandlikning uzgarib kolishiga, bu esa uz navbatida tishlar terish vaktida okklyuziyaning noanik chikishiga sabab bulishi mumkin.Modellar kalin bulganda balandlik tayanchi shtifti kaltalik kilishi mumkin. Bunday xollarda balandlik tayanchi shtifti bi¬lan maydoncha urtasidagi tutash bushlik gips bilan tuldiriladi va gips koplagichda tayanch nukta xosil kilinadi. SHarnir xarakatlarni tez-tez bajarishga tugri keladigan okklyudatorda balandliktayanchi shtifti kup tega berishi tufayli gips koplagich eyilib ketadi, bu xol dastlabki balandlikning uzgarishiga olib kelishn mumkin. Bunday xollarda tishlarni terishda, tayanch maydonchalariga baland kilib turuvchi metall planka yopishtirilgan yoki kavsharlangan okklyudatordan foydalangan yaxshirok.Okklyudatorning turli nuksonlarini uz vaktida bartaraf etilmasa, ular ishda turli kiyinchiliklarga olib kelishi mumkin. Bunday nuksonlar tish terish vaktida, shuningdek, tishlar terilgan mum konstruktsiyani ogiz bushligida tekshirib kurishda apiklanib koladi.Tishlarni terishda kamchilik borligini aniklagan vrach mar¬kaziy okklyuziyani kayta aniklab chikadi, sungra yukori jag modelini okklyudatorning ustki ramasidan ajratib oladi, modellarga mum asoslarni urnatadi va ularni bir-biriga mum bilan jipslash¬tirib kuyadi. SHundan sung modellar okklyudatorga kayta giislanadi va tishlar kayta teriladi.Markaziy okklyuziya notugri aniklangan, bolishlar bir tekis urnatilmagan va ular uzaro zich jipslashtirilmagan xollarda xam yukorida aytilganidek, modellar okklyudatorga kayta gipslanadi.Plastinkali protezlarda klammerlarni joylashtirish va ularni egish texnikasiOlib kuyiladigan progezlar bilan protezlashda ularni ogiz bushligida fiksatsiya kilish (maxkamlab kuyish) va stabilizatsiya kilish (mustaxkamlash) masalasi xal kilinishi kerak.Fiksatsiya deganda protezni xarakatsiz, tinch turgan jagga urnatish, stabilizatsiya deganda esa vazifani bajarish (gapirish, chaynash) vaktida protezning mustaxkam bulshi tushuniladi.Olib kuyiladigan protezlarni tishlari bulgan jaglarga max¬kamlab kuyishning eng kup tarkalgan usullaridan biri klammerlardan foydalanishdir.K l a m mer — olib kuyiladigan protezning bir kismi bulib, u tabiiy tish aylanasining 2/3 kisminn kamrab oladi va shu tarika protezni jagda ushlab turadi. Klammerlar metall va plastmassadan tayyorlanadi. Klammerlar tayyorlash uchun 750-probali oltin, oltin-platinali kotishma, zanglamaydigan pulat va boshka )kotishmalar kullaniladi.Klammerlar kuyidagi gruppalarga (123-rasm): 1) shakliga ku¬ra — yumalok, yarim yumalok. va lentasimon; 2) tayyorlash usuliga ku¬ra — bukilgan va kuyma; 3) tabiiy tishning kanchasini kamrab turishiga karab — bir elkali,ikki elkali, kushalok, ajratilgan, osma, xalkasimon va kup kismli klammerlar; 4) funktsiyasiga ku¬ra — ushlab turuvchi, tish ekvatoridan past yoki balandda joylashgan xamda ushlab-tayanib turuvchi klammerlarga bulinadi; bularning ushlab turuvchi kismi tish ekvatoridan pastda yoki yukorida1—bir elkali; 2—ikki elkali; 3— ajralgan; 4—xalkastimonjoylashgan bulib, tayanch kismi esa tishning okklyuzion satxida joylashadi.Lentasimon klammerlar kamdan-kam kullaniladi, chunki ular yaxshi prujinalanmaydn, tnsh emalini edirib yuboradi va uning shikastlanishiga sabab buladi. Bu xil klammerlar tishlarni me¬tall koplamalar bilan koplangan xollarda kullanilishi mumkin. YUmalok bir elkali ushlab turuvchi klammerlar keng tarkalgan. Bir elkali klammerlarning kuyidagi kismlari: 1) tishni lunj (vestibulyar) tomondan kamrab turuvchi elka; 2) protez asosiga payvandlab yuboriladigan usik; 3) tanasi — klammer elkasini usik bilan birlashtiruvchi kismi fark kilinadi. Klammerning prujinalanuvchi kismi kanchalik katta bulsa, protez shupchalik elastik bu¬ladi va uning tayanch tishga kursatadigan zararli ta`siri shunchalik kamayadi.Klammerning protezda taksimlanishi. Tayanch tishlarni va klammerlarni tishda urnatish joylarini tanlang. Olib kuyiladigan protezlarni jaglarga maxkamlab kuyishda tayanch tishlarning soni, klammerlar chizigini tanlash va klammerlarni tayanch tishlarga taksimlash katta axamiyatga ega.Tish katoridagi nuksonning topografiyasiga karab klammerlar¬ni protezda diagonal buyicha yoki transversal chizik buylab joylashtirish maksadga muvofikdir. Bu - protezni eng kulay maxkamlashdir, chunki bunda uning kismlari klammer chiziklarining xar ikki tomonida joylashgan buladi. Bunday joylashgan klammerlarprotez richagsimon xarakatlanganda tayanch tpshlarni kimirlab kolishidan saklaydp. Tayanch tishlarni tanlashda aylanma xarakatga etarli darajada karshilik kursata oladigan kup ildizli tnshlardan foydalanishga xarakat kilinadi. Ba`zida sharoit klammerlarni sagittal yuza buylab taksimlashni ta kozo etadi. Bu xolat unchalik yaxshi emas va kupincha tayanch tishlarning kimirlab kolishiga va protezning uz urnidan surilib ketishiga sabab buladi. Agar ikkinchi tomonda yakkol kurinib turadigan al’veolyar usimta xamda al’veolyar dumboklar mavjud bulsa, bunday xodisa kamrok uchraydi. Klammerni tugri urnatish uchun protezni ushlab turishda foydalaniladigan tish koronkasining anatomik xususiyatlarini bilish zarur.Tishda klammerlar ekvatorga nisbatan kat`iy tartibda joylashtiriladi. YUkori jag tishlarida klammer elkasi ekvatordan yukorida, pastki jag tishlarida esa, undan pastda turadi.Plastinkali protezlar klammerlar bilan maxkamlab kuyishda koronkalarning kattaligi va shakli muxim rol’ uynaydp. Buyi past koronkalar klammer urnatish uchun yaramaydi, chunki bunday tishdan klammer osongina sirgalib tushadi va shu sababli protezni max¬kamlab bulmaydi. Bunday tishga metall koplama kiydiriladi va uning chaynash satxiga ikki joyida kontur ombir yordamida burtma chikariladi. Ana shu burtma klammerning tishdan sirgalib ketishi¬ga yul kuymaydi, natijada protez yaxshi maxkamlanadi.Bir elkali sim klammerni bukish texnikasi. Klammer sanoatda ishlab chikariladigan klammerbop standart simdan bukib tanyorlanadi. Klammerbop simning diametri xar xil: 0,5-1-1,5mm bulishi mumkin. Stapdart klammerbop simlar bulmaganda, ularni tegishli diametrdagi zanglamaydigan pulat simdan bukib tayyorlanadi.Klammer modeldagi gips tishga moslab bukiladi. Kup marta ulchab kurilganligi tufayli tishga shikast etkazilishi mumkin, shuning uchun modelni extiyotlik bilan ishlatish kerak. Klammerlarni bukishda yumalok jagli ombir yoki krampon ombirlardan foydalanish mumkin, ular yordamida simga kerakli shakl beriladi; klammer elkasi uchlarini yumaloklaydigan egov, klammer usigini yassilaydigan bolgacha va sandon kullaniladi.Klammerlar tapyorlashni sim-uchini egovlab utkirlashdan boshlanadi. Simni chap kulda ushlab turib, ombir bilan klammer elka¬si bukiladi va unn tishning vestpbulyar satxiga tugrilanadi. SHun¬dan sung tishning aproksimal satxida sim pastga karab tugri burchakli kilib yana bir marta bukiladi. Uchinchi bukish usikni tish ostiga protez asosi ichiga kaytarib kiritishdan iborat. Usik yassilanadi yoki plastmassada yaxshi urnashib turishi uchun unga egov yor¬damida uyiklar kilinadi (124-rasm).Lentasimon klammerlarni bukish texnikasi. Buyi 2sm, eni 4— 5mm, kalinligi 0,2mm bulgan zanglamaydigan kichikrok pulat plastinka olinadi (750-probali oltin kotishmasidan tayyorlangan plastiikaning kalinligi 0,3mm buladi). Ana shu plastinkaga bulgusi klammerning konturi tushiriladi. Klammer belgilab chikilgan chizik buyicha metall kirkadigan kaychi bilan kirkib olinadi. Sungra klammerning chetlari egov bilan egovlanadi. Klammer usigi krampon ombir yordamida kattik kisib kuyiladi va uyikcha xosil knlinadi.Plastinka egov bilan egovlab bulingandan keyin tumshuksimon ombir yordamida tishning butun vestibulyar satxini kamrab oluvchi elka shaklida bukiladi. Leptasimon klammerlarda tana xosil kilinmaydi.Ikki elkali klammernn bukish texnikasi. Ikki elkali klammer bir elkali klammerdan shu bilan fark kiladiki, u tishni vestibulyar va oral yuzalari tomonidan kamrab turadi. Uni bir bulak simdan bukib yoki ikkita bir elkali klammerlardan ulab yasash mumk'in. Vir bulak simdan tayyorlanganida avval vestibulyar tomondan elkasi, undan keyip tanasi bukiladi, klammer tanasn anrok- simal tomopdap tnsh ekvatori ustpda joplapshpsh kerak. Sungra tinni oral tomondan kamrab turgan elkasi bukiladi. (125-rasm. 1-6). Klammerga usik kavsharlanadi va uni asos tomonga sun’iy tishlar tagiga kiritib kuyiladi. Avval usik bolgacha bilan yasstilanadia va protez asosi bilan yaxshi yopishishi uchun uning sirtiga chukurchalar kilinadi.-Klammer uchun muljallangan ikkita simdan dastlab tishning vestibulyar satxini kamrab turadigan bitta klammer bukiladi, sungra oral satxini kamrab turadigan ikkinchi klammer bukib tayyordanadi. Klammerlar usiklari nukson tomonga kayirib kuyiladi va klammerlar shu usiklari soxasida kavsharlanadi.Ikki elkali klammerni okklyuzion koplagich (tayanch ekasi) bi¬lan tuldirish mumkin. Buning uchun avval uni tishning okklyuzion yuzasida shakllantiriladi, sungra metaldan kuyiladi va klammerga kavsharlab yuboriladi. SHunday kilib, ikki elkali klammer, ush¬lab turish funksiyasidan tashkari, tayanch funktsiyasini xam bajaradigan buladi.125-rasm. Ikki elkali klammernn bukish tartibi (izoxi tekstda).Qushalok klammerni bukish texnikasi. Nukson chegarasidagi tish kimirlab kolgan bulsa, qushalok klammerlarni kullanish mumkin, ya’ni klammer kushni SOG`LOM tishni xam qamrab turadigan bulishi uchun uzaytiriladi (126-rasm). Natijada kimirlab kolgan chetki tish guyo shina ichiga olinganday bulib, ovkat chaynash vaktida zararli ta`sirga uchramaydi. Bunday klammerni oson eriydigan metall yoki amal’gamadan yasalgan modelda bukib tayyorlash oson. Bunnng uchun 2—3 sm uzunlikda sim olib, dastlab uning uchi

egovlanib to`mtoq sim krampon ombirlar bilan avval soglom tishning, keyin kimir¬lab kolgan tishning gipgival kismi buyicha bukib chikiladi. Kimirlab kolgan tnshning aproksimal distal satxida klam¬merniig prujinasimon kismi bukiladi. Klammer usigi, odat- dagidek, sun`iy tish tagiga bu¬kib kuyiladi.Osma klammernn bukish texnikasi. Klammerniig bu tu¬ri bir tomondagi puksonlar uchun protezlar kuyilib, protezning ikkinchi tomoni unga yaxshi maxkamlanmaydigan xollarda, shuningdek, protezning yumshoq tukimaga botishining oldini olish uchun kullaniladi. Bunday klammerlar chaynash bosimini ta¬yanch tishlarga oshirib beruvchi tayanch elementlardai iborat bulgani uchun kombinatsiya kilingan klammer deb xam ataladi. Klammerni egish uchun uzunligi 5—6 sm va kalinligi 0,8—1mm bulgan sim olinadi. Simni shpil’ka shaklida bukiladi. Tayanch tnshning kundalang ulchamini aniklab, ?alqa kilib egiladi, bu xalka tishni vestibulyar tomonidan oral satxiga kadar kamrab oladi. Simning ikkala uchini tayanch tish bilan kushni tishning aproksimal satxlari urtasiga okklyuzion satxga joylashtiriladi. Simning til tomonga utuvchi uchlari protez asosiga payvandlab yuboriladi. Ba`zan buyi past koronkalar mavjud bulgan xollarda tayanch tish uchun me¬tall koplama tayyorlanadi va Gaffner ombiri yordamida klammer urnatiladigan joydan yukorirokda burtma xosil kilinadi, bu xol klammerniig surilib ketishiga yul kuymaydi va protezga yaxshi maxkamlashga yordam beradi. Sun`iy tishlarni tanlash: Sun`iy tishlar xar bir ayrim xollarda puksonning kattaligiga, saqlanib kolgan tishlarning rangi va shakliga karab vrach to¬monidap xar bir kishiga aloxida tanlanadi Nukson bilan chega radosh sun`iy tishlar kupi ncha shu nukson tomonga egilib, ikki tish urtasidagi joyning kengayishiga yoki torayishiga olib keladi. Bunday ?ollarda tushib ketgan uchta tabiiy tish urnigaikknta sun`ny tish yoki ikknta tabiiy tish urniga bitta sun`iy tish kuyi¬ladi.Sun`iy tishlarning katta-kichikligini aniqlashda al’veolyar usimtaning katta-kichnkligiga va shakliga axamnyat beriladi. Al’¬veolyar usimta baland bulsa, buyin kismi yassirok, ichki tomoni yassi kilib yasalgan tishlar tanlab olinadi. Al’veolyar usimta atrofiyaga uchragan bulsa, sun`iy tishlar ancha yugon va buyin kismi ancha burtib chiqqan bo`lishi kerak.Xamma tishlar tushib ketgan takdirda al’veolyar usimtaning kurinishiga va jagning katta-kichikligiga karab sun`iy tishlar tanlanadi. Al’veolyar usimta kuprok atrofiyaga uchragan bulsa. kishi jilmaygan yoki kulgan vaktida sun`iy milk kurinib kolmasligi uchun uzunrok sun`iy tishlar tanlab olinadi. Aksincha, al’veolyar usimta burtib turgan xollarda esa, kichikrok va buyin kismi ingichkarok sun`iy tishlar tanlab olinadi. Al’veolyar usimta tor va jag xajmi kichik bulsa, sun`iy tishlar kichikrok va buyip kismi torrok bulishi kerak. Al’veolyar usimta keng va jag xajmi katta bulsa, sup`iy tishlar katta xamda buyii kismi keng bulmogi lozim. Sun`iy tishlar katta-kichikligi, rangi va shakliga ka¬rab tanlab olingandan keyin ularni modellarga terishga kirishiladi.Sun`iy tishlarni terish. Sun`iy tishlar pritochkaga yoki sup`iy milkka urnatiladi (127-rasm, a, b). Al’veolyar usimta yakqol kurinib turgan xollarda frontal tishlar pritochkaga urnatiladi. bunda xar bir sun`iy tishning buyin kismi al’veolyar usimtaning milk chetiga zich yopishib turishi uchun tishlar yaxshilab edirib moslanadi. Agar al’veolyar usimta anchagina atrofiyaga uchragan bulsa, frontal sun`iy tishlar sun`iy milkka urnatiladi, bu ancha oson buladi, chunki bunda sun`iy tishni al’veolyar kirraga moslab edirish shart emas.Sun`iy milk sun`iy tishlar bilan al’veolyar usimta urtasida turadigan asos plastinkadan iborat. Bunday plastinka yordamida protezga, jagning shakli uzgarganda. tabiiy milk shakli beriladi. Al’veolyar usimta atrofiyasi notekis bulsa, sun`iy tishlarning bir qismi bevosita modelga moslab edirilib, kolgan kismi esaSun`iy milkka o`rnatilishi mumkin .Sun`iy chaynov tishlar ,odatda,sun`iy milkka o`rnatiladi.Al’veolyar o`simta,uncha ko`p atrofiyaga uchramagan bo`lsa,kosmetik nuqtai nazardan yuqori jag` uchun tayyorlangan protezlarda birinchi premolyar tishlar milkka moslab ediriladi.Sun`iy tishlar tanlab bo`lingach,uncha baland va keng bo`lmagan bolishli mum asos tayyorlanadi va frontal sun`iy tishlar shu bolishga yopishtirilib joy-joyiga teriladi.keyin byugel’ ochiladi. Qoliplangan plastmassani kyuvetadan extiyotlik bilan, ma`lum qoidalarga rioya kilingan xolda chikarib olish kerak. Kyuvetaning protez gipslab kuyilgan qismidagi kopkogini ochib, shpatel’ bilan kyuvetaga devorchalari buylab kesiladi va plastmassa bilan polimerizatsiya qilingan gipsning ?ammasini chikarib olinadi. Sungra shpatel’ bilan sekin-asta sindira borib, protez gipsdan bushatib olinadi. Kyuvetadan gipsni sikib chiqarish uchun press bulnb, u plastmassadan tayyorlangan protezlarni ajratib olishni osonlashtiradi. Kyuvetani xavoda tuliq sovitish poli¬merizatsiya kilingan plastmassani deformatsiyadan saqlaydi, gipsning yumshashiga imkon beradi va protezlarni kyuvetadan chikarib olishni osonlashtiradi. Bu qoidalarga rioya kilmaslik protezlar- ning buzilishiga, ba`zan esa sinishiga xam sabab buladi. Gipsli asl nusxalarni markaziy jipslashuv ?olatida muayyan saqlash uchun ularning mum asosli tishlov yostiqchalaridagi izlar bo`yicha ustma-ust joylashtiriladi va gugurt cho`plari va mum yordamida bir-biriga ma?kamlab qo`yiladi. So`ngra asl nusxadan ortiqcha gipslar kesib tashlanadi. Bunda okklyudator balandligida o`zak maydonchaga qadalib turishi kerak. So`ngra gips qorigptirilib, stolning tekis yuzasiga qo`yiladi va unga okklyudatorning pastki rami botiriladi. YAna ozgina gips qo`yib bunga o`zaro biriktirilgan asl nusxalar mar-kazlashtirilib o`rnatiladi va ?amma tomondan silliqlab chi-qiladi. SHundan keyin yukrri asl nusxa ustiga gips quyiladi va okklyudatorning yukrri romi tushiriladi. So`ngra gips bi¬lan asl nusxa asosini va romini berkitguncha silliqlab chiqiladi. Bu vaqtda balandlik o`zagi doimo maydonchaga tiralib turishini va surilib ketmasligini kuzatib borish zarur. Gips qotgandan so`ng asl nusxalarni ma?kamlab turgan gugurt cho`plar olinadi. Gipsli tishlar sinib ketmasligi uchun e?tiyotlik bilan okklyudator ochiladi va mum asosli tishlov yostiqchasini asl nusxa ustidan olinadi. Ilgaklar (klammer) turlari va ularni tayyorlash.Ilgaklar og`iz bo`shlig`ida protezlarni muayyan ?olda musta?kam turishi uchun keng qo`llaniladigan moslamadir. Protezni muayyan ?olda saqlash (fiksatsiya) deganda uni og`iz bo`shlig`ida tinch ?olatida va so`zlashganda turishi, musta?kamlash (barqaror qilish) deganda esa protezning og`iz bo`shlig`ida chaynash vaqtida turg`unligi tushuniladi.Klammer - nemischa so`z bo`lib ilgak mazmunini anglatadi. Ilgaklarning quyidagi turlari tafovut qilinadi:Qanday xom ashyodan tayyorlanganiga qarab: metall, plastmassali, metallplastmassali.Turar joyiga nisbatan: tishlarga, milkka (pelotlar) va tish milkka.SHakliga qarab: dumaloq, yarim dumaloq, tasmasimon.Tayyorlash usuli bo`yicha: ezib tayyorlanadigan, egib tayyorlanadigan, to`la quyma.Vazifasiga qarab: ushlab turuvchi, tayanib turuvchi, tayanib ushlab turuvchi.Tish tojiga o`rnashib turishiga qarab: bir elkali, ikki elkali, ?alqasimon, oshib o`tuvchi, ko`p bug`imli (zvenoli). 7. Asos bilan birikish usuliga qarab: qattiq yoki turg`un,prujinasimon yoki yarim ?arakatchan va bo`g`im yoki ?arakatchan bo`lib birikadigan turlarga bo`linadi.Ilgaklar xrom-nikel, xrom-kobal’t va oltin krtishmalaridan egib yoki quyib tayyorlanadi. Tayanch tishga qoplama faqat u shikastlanganda, karies bilan buzilganda, anatomik shaklini yaxshi ifodalanmagan vaqtida, noto`g`ri joylashganda kiygiziladi. Boshqa vaqtlarda dumaloq va yarim dumaloq ilgaklar tayanch tishlarga qoplama kiygizmasdan ?am o`rnatilishi mumkin. ?alqasimon ilgaklar faqat tayanch tishda metalli qoplama bo`lgandagina qo`llaniladi. CHunki yaxshi prujinalanmaydi, tish emalini edirib yuboradi, uning shikastlanishiga sabab bo`ladi. Olib qo`yiladigan protezlarning muayyan ?olda saqlanishi, ayniqsa musta?kam tayanch tishlar soniga, ilgaklar joylashishiga, tish qatori nuqsoniga bog`liqdir. Protezda faqat bitta ilgak, faqat bittagina tishda joylashgan bo`lsa, bu tayanch fakat bir nuqta bo`ylab xizmat qiladi. Bunday ma?kamlash juda ?am maqsadga muvofiq bo`lmaydi. Uni nuqtali ma?kamlash deb yuritiladi.Protezda ikkita ilgak o`zaro chiziq bilan birlashtirilishi mumkin, uni chiziqli ma?kamlash deb yuritiladi. Bunda diagonal, transverzal va sagittal ilgak chiziqlari farqlanadi. Diagonal ilgak chizig`i protez asosini diagonal bo`yicha ikki teng bo`lakka bo`ladi. Masalan, bitta ilgak birinchi kichik oziq tishda joylashgan, ikkinchisi esa chapdan ikkinchi katta oziq tishda. Mana shunday ilgak chiziqlari yuqori jag` olib qo`yiladigan protezlari uchun eng qulay ?isoblanadi. Transverzal ilgak chizig`i esa pastki jag`da olib qo`yiladigan yassi parchali protezlarni muayyan ?olda saqlash uchun qulay ?isoblanadi. Masalan, ?ar ikkala birinchi kichik oziq tishlarda. Agar shunday bo`lsa protezning richagsimon ?arakatlarida tishlarning qimirlab qolishidan saqlaydi. Sagittal ilgak chizig`i esa bir tomonida faqat ikkita tish tayanch vazifasini o`tashi mumkin bo`lgan ?ollardagina qo`llaniladi va nuqtali ma?kam-lashdagi kabi foydalaniladi Ba`zi vaqtlarda protezda uchta va undan ko`proq ilgaklardan foydalaniladi. Bu turdagi ma?kamlash uchburchak ko`rinishida, trapetsiya ko`rinishida va o`zga ko`rinishlarda bo`ladi. Bunday turdagi ilgaklar joylanishi tish qatorlari nuqsonlarini yoyli protezlar bilan to`latishda qo`llaniladi. Pro¬tezda ilgaklarni taqsimlash vrach tomonidan tayanch tishlarni tanlash asosida bajariladi. Tayanch tish toji yaxshi ifodalangan anatomik shaklga ega, toji kerakli balandlikka ega bo`lishi kerak va ?. k. SHuning bilan birga tayanch tishlar tanlashda boshka tishlar bilan uning parallelligini va qarshi turgan tishlar bilan o`zaro munosabatlari a?amiyatga egadir.Bir elkali sim ilgakni bukish usuliDumaloq bir elkali ushlab turuvchi ilgaklar keng qo`lkaniladi. Ularning quyidagi qismlari:Tishni lunj (og`iz da?lizi) tomondan qamrab turuvchi elka.Protez asosida birlashtirilib yuboriladigan o`siq.3. Tanasi ilgak elkasini o`siq bilan biriktiruvchi qism farqlanadi. Ilgakning prujinaluvchi qismi qanchalik katta bo`lsa, protez shunchalik elastik bo`ladi va uning tayanch tishga ko`rsatadigan zararli ta`siri shunchalik kamayadi. Ilgak elkasi tishning nuqtaviy bog`lanish so?asining ostidan boshlanadi, u tishning eng ko`p nuqtalar bo`yicha tegib turishi, protez ?arakatlarida prujinasimon, tayanch ?olatda tishga bosim bermasligi, elka uchi qarama-qarshi tomon nuqtaviy bog`lanish da-rajasida bo`lishi, dumaloqlangan va pardozlangan bo`lishi ke¬rak. Ilgak tanasi tishning yon yuzasi ekvatorida tish katori nuqsoni tomonga yo`naladi. Ilgak tanasi qanchalik yaxshi bukilsa, u shunchalik elastik bo`ladi va tayanch tishga shuncha kam zararli ta`siri bo`ladi. Ilgak o`siqchasi protez asosi orasiga sun`iy tishlar ostiga kiradi, al’veolyar o`sig`i qirrasiga parallel ?olatda 1,0-1,5mm undan ichkarida joylashadi va il¬gakni asos bilan birlashtiradi Sanoatda simli ilgaklar uchun o`lchami 0,5-1,2 mm gacha bo`lgan va bir uchi pachoqlangan (plastmassa yaxshi tutib turishi uchun) va bu yuzada kesmachalar qilingan taxlitdagi ilgaklar yarim tayyor ?olda chiqariladi. Agar ular bo`lmasa o`lchovi to`g`ri keladigan barcha zanglamas po`latdan iborat simlardan ?am ilgak uchun foydalanish mumkin. Ilgakni bukishda yumaloq jag`li ombur yoki krampon omburlaridan foydalanish mumkin. Ular yordamida simga kerakli shakl beriladi. Ilgak elkasi uchlarini dumaloqlaydigan egov, ilgak o`sig`ini yassilaydigan bolg`acha va sandon qo`llaniladi. Ilgak tayyorlash sim uchini egovlab dumaloqlashdan boshlanadi. Ilgak asl nusxadagi gipsli tishga moslab bukiladi. Ilgak elkasini omburlar yordamida shunday egiladiki, u tish vestibulyar yuzasini ekvator ostidan o`rasin, tish bo`yni chizig`ini aks ettirgan ?olda milkka tegmasligi lozim. Bog`lanish nuqtada chaynov yuzada yoki kesuvchi qirraga deyarli etishi bilan ilgak tanasi boshlanishini ?osil qiladigan ikkinchi bukilma qilinadi, bu tishning yon yuzasida tish ekvatoriga zich tushadi Uchinchi bukish o`siqqacha ikkinchi bukishga to`g`ri burchak ?olida shakl beradi va uni al’veola o`siqchasining tishsiz qismi bo`ylab sun`iy tishlar ostida asos ichiga yo`naladi. Agar ilgak bir taxlitdagi yarim tayyor ilgaklardan bukilayotgan bo`lmasa, o`siqcha uchini bolg`a bilan yassilab, egov yordamida kesmachalar qilinadi

Ikki elkali sim ilgakni bukish usuli

Ikki elkali ilgaklar bir elkali ilgaklarga nisbatdan tayanch tishni kam shikastlantiradi va protezni ma?kamlanishiga, muayyan ?olda saqlashga yaxshi yordam beradi. Ikki elkali ilgaklar bir elkali ilgaklardan shu bilan farq qiladiki, u tishni og`iz bo`shlig`iga va og`iz da?liziga qaragan yuzalari tomonidan qamrab turadi.

Ilgakni bir bo`lak simdan bukib yoki ikkita bir elkali ilgaklardan ulab, yasash mumkin. Bir bo`lak simdan tayyorlashdan avval og`iz da?lizi tomondagi elkasi, undan keyin tanasi bukiladi. Ilgaklar tanasi aproksimal tomondan tish ekvato-ri ustida joylashishi kerak. So`ngra tishni og`iz bo`shlig`i to¬mondan qamrab turgan elkasi bukiladi. Ikki elkali ilgakka uchi ezilgan va plastmassa asosga yaxshi birikadigan kesmachalar qilingan o`siqcha kavsharlanadi. Biroq, sim kavsharlash natijasida o`zining taranglik xususiyatini yo`qotadi, bu esa uning salbiy tomoni ?isoblanadi.

Uzluksiz sim egish usuli

Uzaytirilgan elkali ilgak ikkita yonma-yon turgan tishni og`iz da?liziga qaragan yuzalarini o`rab turadi. Uzluksiz ilgakli protezlarning turg`unligi ortadi. SHuning bilan birga ko`p yuklanishdan saqlaydi. Uzunligi 3-4 sm va o`lchovi 0,6-1 mm gacha bo`lgan sim uchi dumaloqlanib, tayanch tish va nuqsonni chega¬ralab turgan ikkinchi tishga ?am og`iz da?liziga qaragan yuza-lariga ilgak elkasi egiladi. Uzaytirilgan elkali bunday il-gakning tanasi tish qatori nuqsonini chegaralab turgan tayanch tish yon yuzasiga egiladi va o`siqchasini asos ichiga sun`iy tish¬lar ostiga bukib yo`naltiriladi.

Milkka tiralib turadigan qanotsimon ilgaklar tayyorlash usuli

Oldingi guru? tishlarga o`rnatilgan metalli ilgaklar es¬tetik ji?atdan ko`pincha yaxshi natija bermaydi. SHuning bi¬lan birga tayanch tish turg`unligi ?am buzilishiga olib keladi. Bunday vaqtlarda va tishlar qimirla ganda olib qo`yiladigan plastinkali tish protezlarini ma?kamlash uchun milkka tira¬lib turgan kanotsimon ilgaklar (pelotlar) dan foydalanish mumkin. Ularni po`lat simdan va ko`pincha plastmassadan tayyorlanadi.

Simdan egib tayyorlanadigan ilgakning bir uchi protez asosi, sun`iy tishlar tagiga kiritiladi, bir uchiga esa milkka zarar etkazmaydigan qilib yassi oval shaklni mum yordamida beriladi va uni al’veolyar o`siqning milk ustiga chikariladi.

Plastmassali pelotlar tishlar terib bo`lingach va protez tuzilishi og`iz bo`shlig`ida tekshirilgandan keyin gipeli asl nusxada yon tishlar so?asida al’veola o`sig`ining og`iz da?liziga qaragan tomonida yaxshi bilinib turadigan chuqurchalar joylashgan joylarida mumdan milk ilgaklari shakllantiriladi. Ular sun`iy milk davomi ?isoblanib o`tish burmasiga borib va dumaloqlangan chetlari bilan markaziy va yon kesuvchi tishlar oralig`i ustida tomomlanadi. Polimerlashdan so`ng diqqat bilan pelot uchlari dumaloqlanadi va pardozlanadi

Kemeni bo`yicha tish-milk ilgaklarini tayyorlash usuli

Bunday ilgak ikki qismdan iborat bo`lib bir qismi al’veolyar o`siqning og`iz da?liziga qaragan tomonida, ikkinchi qismi qolgan tayanch tishlarning og`iz da?liziga qaragan tomoni bo`yin qismida joylashgan bo`ladi. Ilgak venger olimi nomi bilan ataladi. Bunday ilgaklar nuqson bilan chegaradosh 2-3 tishlarni o`rab turadi. Bu esa protezning jag`da yaxshi turishiga yordam beradi, tishlarni taxtakachlaydi, bu bilan yuklanishni oldini oladi. SHuning bilan birga bunday ilgaklar estetik yaxshi natija beradi. CHunki ilgakning o`zi plastmassadan iborat bo`lib, uning milkda joy oladigan qismi pushti milk rangida. Tish bo`yni oldidagi qismini esa tish emali rangiga mos plastmas¬sadan pishiriladi.

Tishlar terilib va ilgaklarsiz protez tuzilishi bemor og`iz bo`shlig`ida tekshirilgandan so`ng mum asosli tish protezi asl nusxaga o`rnatiladi, ilgak chegaralarini kalam bilan bel-gilab, ularni mumdan shakllantirishga o`tiladi. Ilgakning al’veolyar qismi o`tish burmasi bilan va ilgak uchun belgilangan tishlar bo`yni oralig`ida joylashadi, tish qismi esa milk chetidan tish ekvatoriga boradi. Ilgakning al’veola qismi kengligi 4-6mm, qalinligi 2mm, tish qismi kengligi 1,5-2,0mm, qalinligi 0,5-1,0mm dan iborat. Al’veola qismini o`tish burmasiga o`tish cheti dumaloqlashtiriladi, tish qismi chetiga tish ekvatori shakli beriladi va ilgakni surilishdan va shakl o`zgarishdan saqlash uchun asl nusxaga yopishtirib qo`yiladi. Asl nusxa teskari usulda kyuvetaga gipelanadi, mumli ilgak eritib chikariladi, uni tish bo`yni qismini emal rangida va al’veola qismi pushti plastmassa bilan qoplanadi.

So`ngra kyuveta iskanja ostida qisiladi va kayta ochilib plastmassaning joylanishi tekshiriladi. Agar ilgakning tish qismiga pushti plastmassa tushgan bo`lsa uni tish bo`ynigacha kesiladi, emal rangiga xos plastmassa bilan almashtiriladi va yangitdan iskanja ostiga olinib qisiladi, va ey (byugel’) romga ma?kamlanadi. So`ngra odatdagidek polimerlanadi, ishlov beriladi, pardozlanadi.

Ilgaklar quyish usulida ?am tayyorlanishi mumkin. Buning uchun asl nusxalarda bo`lajak ilgakning mum shakli yasa-ladi. Mumdan yasalgan ilgakning yaxshi krtishi uchun asl nus¬xa bilan birgalikda dar?ol sovuq suvga solib qo`yiladi. So`ngra quyish tsexida odatdagidek maxsus pechlarda ilgak quyiladi. Agar ilgak oltin qotishmasidan tayyorlanadigan bo`lsa, tish texnigining o`zi quyib tayyorlay olishi mumkin. Buning uchun 750-probali oltin qotishmasi ishlatiladi. Agar bu kotishma tarkibiga 8-10 foiz platina qo`shilgan bo`lsa, ilgakning musta?kamligi ?amda prujinasimon ?arakatlari ortadi.

Klinika. Texnik mumli asosga tishlarni terib, modelda turgan ?olda klinikaga beradi. Klinikada shifokor tayyorlangan asos bilan sun`iy tishlarni kasalning og`ziga qo`yib ko`radi. Og`iz ?aroratida mum o`z shaklini o`zgartirishi mumkin. Bunday bo`lmasligi uchun asosni og`izga qo`yishdan oldin sovuq, suvga solib olish kerak.

Protezni kasalning og`ziga qo`yib tekshirilganda terilgan sun`iy tishlarning rangi va shakli tabiiy tishlarga mos kelishi, yuqrri va pastki tabiiy ?amda sun`iy tishlar bir-biri bilan bir tekisda joylashishiga e`tibor berish lozim. Agar sun`iy tishlar o`z karshisidagi tishlar bilan jipelashib, yonidagi bosh?a tishlar bilan jipslashmasa, bu tegib ko`tarib turgan sun`iy tishlar chiqarib olinadi va ularning o`rniga mumdan yumshatib yostiqcha tayyorlanadi ?amda markaziy japslashish yangidan aniqlanadi.

Agar tabiiy tishlar karshisidagi tishlarga tegsayu, sun`iy tishlar o`z qarshisidag`i tishlarga tegmasa yoki oldindagi tishlar tegsayu, yon tishlar tegmasa, tegmagan tishlarning chaynov yoki kesuv tarafiga plastinka mumdan yumshatib qo`yiladi va markaziy jipelashish ?olatini qaytadan aniqlanadi. Bu vaqtda bir-biriga jipelashmay qolgan sun`iy tishlar oralig`i mum bilan to`ladi.

YOn tishlar tegib, old tishlar bir-biriga tegmay qolish ?rllari ?am bo`lishi mumkin. Bunday ?ol markaziy jipe¬lashish aniqlanayotgan paytda kasalning pastki jag`ini oldinga surib yuborishi tufayli yuz berishi mumkin. Bunda ?am yon tyshlarni olib, markaziy jipelashish ?olati qaytadan aniqlanadi. Markaziy jipelashish ?olati qaytadan aniqlangach, yuqorida ko`rsatilgan xatolarni tuzatish uchun protez yana laboratoriyaga topshiriladi. Laboratoriyaga topshirishdan oldin klinikada shifokor okklyudatorga asta-sekin urish bilan unga gipslangan modellarning yuqori qismini ajratadi. So`ng laboratoriyada qaytadan kasal og`zida aniqlangan marqaziy jipslashishga asoslanib modellar okklyudatorga gipelanadi. Gips qotgach, klinikada olingan sun`iy tishlar o`z joylariga to`g`rilab teriladi. Agar sun`iy tishlar bir-birlariga tegmay qolsa yoki yaxshi jipslashmasa-yu, aniqlangan nuqsonni tuzatishga shifokorning ko`zi etsa, klinikaning o`zida kasal og`zidagi sun`iy tishlarni asosdan qo`zg`atib to`g`rilaydi. Agar to`g`rilashning iloji bo`lmasa, yuqorida aytilganidek, bu tishlar orasiga yumshatilgan mum qo`yilib, markaziy jipelashish aniqlanadi va yana boshqatdan okklyudatordan yuqoridagi model’ chiqarib olinadi va qaytadan shu mum plastinkaga asosan yuqorida aytilganidek gipelanadi.

Protez tuzilishini tekshirishda yasalgan ilmoqlarga ?am e`tibor berish kerak. Ular belgilangan tishlarga yuqorida ko`rsatilgan munosabatda bo`lishini tekshirish lozim.

Sun`iy tishlar al’veolyar o`siq, tojiga terilgan bo`lishi zarur. Agar protez lunj yoki lab tomonga surilgan bo`lsa, ovqatni chaynash va kesib olish vaqtida old va yon tarafga surilib turadi.

Qolip olinganda tishlarning kesuv va chaynov taraflari aniq chiqmasa undan olinadigan modellarni og`izdagidek qilib okklyudatorga gipslash qiyin bo`ladi. Markaziy jipe¬lashish ?olatini qattiq bosib aniqlansa, mumli asos bilan prikus yostig`i uning tagidagi yumshoq shilliq pardani ezadi va bunday aniqlash to`g`ri chiqmaydi.

Bulardan tashqari, ko`p ildizli tishlar yo`q bo`lsa, al’veolyar o`siq yassilanib ketgan bo`lsa, markaziy jipslashishni aniqlash vaqtida acbest bilan prikus yostig`i orqa va boshqa tomonga surilib ketishi mumkin. Bunga yo`l qo`ymaslik uchun asosning oldingi tishlar turadigan qismini qo`l bilan yaxshilab (bosh barmoq va ko`rsatkich barmoq. bilan) ushlab turish kerak.

Agar tuzatishlar ko`p va murakkab bo`lsa, mumli asosga terilgan tishlarni boshqatdan yana og`izga qo`yib tekshirib ko`rish kerak. Tishning terilishi tekshirilganda ular qo`yilgan talablarga javob beradigan bo`lsa laboratoriyaga topshiriladi.

Agar protez yuqrri jag`niki bo`lsa, laboratoriyada uning lab va lunj tarafidagi mumli chegarasi eritilgan mum bilan modelga yupqa qilib elimlanadi. Old tishlar sun`iy milksiz modelning o`ziga o`rnatilgan bo`lsa, ular yonlarida turgan tabiiy tishlarga elimlanadi. Agar milk siyqalanib ketmagan bo`lsa, ayniqsa old tishlar sun`iy milksiz, tishlarning o`zi tabiiy milkka tegib turadigan qilib teriladi. Aks ?olda lab ko`tarshshb, xunuk bo`lib qoladi. Tanglay tarafdaga mumli asosga terilgan sun`iy tish¬larning bo`yin tomoni 3-4mm pastdan qizitilgan shpatel’ bilan qirqib olinadi. CHunki yasalgan mumli asos bilan prikus yostikchasi yordamida markaziy jipslashish va terilgan tishlarning tuzilishi aniqlanayotganda og`iz ?aroratida uning shakli o`zgarib ketmasligi uchun protez asosi qalin bo`ladi va ich tarafidan yoyga o`xshatib alyumin simdan egib elimlanadi. Asos tanglay tarafidan qesib olinganda so`ng 1,5—2 mm qalinlikdagi mum ilastinkasidan olib yumshatiladi va uning o`rniga qo`yib bosib elimlanadi. Asosning sun`iy tishlar qismi qalinroq. bo`lishi kerak. SHuning uchun bu erga mum shpa-telda zritib quyiladi.

Mum sun`iy tishlarning bo`yin tarafini 1—2 mm yopib turishi kerak. SHunda sun`iy tyshlar bo`lajak protezning plastinkasi bilan yaxshi yopishadi.

YUqorida aytilganidek, tishlar terilgan mumli asos¬ning tanglay tarafini kesib olmay, qo`yilgan alyumin simni (agar bo`lsa) chiqarib olib, bu sim o`rniga mum quyib, so`nt mumli asosga bo`lajak protez asosining shak-lini berish ?am mumkin.

Sun`iy tishlarning bir-biriga tegib turadigan tarafining lunj va lab qismida mum ko`p bo`lib, o`yiq ?osil bo`lmasligi kerak. Mumli asos plastmassaga almashtirilgandan so`ng mumga nisbatan uni tozalash-tekislash ancha qiyin bo`ladi.

Umuman mumli asosning ?amma tomonlarini bo`lajak protez asosida 0,2—0,5 mm qalyiroq qilib tekislash, silliklash kerak. SHunday qilinsa plastmassa bilan almashtirilgandan keyin jilvirlash, pardozlash uchun kam vaqt sarflanadi va bu ishni bajarish ancha engal bo`ladi.

Sun`iy tishlarning lab, lunj, chaynov va kesuv taraflari ayniqsa mumdan yaxshi tozalangan bo`lishi kerak. Aks ?olda plastmassa qo`yishdan oldin mumli asosni eritib chiqarilganda, tish yuziga yopishib qolgan mum ?am zrib chiqib ketadi va uning o`rniga oq tish ustidagi plastinkaga ishlatiladigai pushti rangli plastmassa joylashib qolishi mumkin.

YOpishgan plastmassani tishdan tozalash mumkin. Ammo sun`iy tishning zavodda berilgan shakli va pardozi buziladi. Bundan tashqari, sun`iy tish yaxshi tozalanmasa, plastmassani qo`yadigan paytda o`rnydan qo`zg`alib qolishi ?am mumkin.

Pastki jag` mumli asosini o`zgartirmay va qo`yilgan alyumin simni olmay (agar tekislashda xalaqit bermasa) pardozlasa bo`ladi. So`ngra mumni kyuvetada qaynatib chiqarilgach, alyumin sim ?am chiqarib olinadi.

Pastki jag` asosining sat?i yuqori jag` asosining sat?iga nisbatan kichik bo`lganligi uchun uni qalin ishlash kerak. Aks ?old u sinib ketishi mumkin. SHuning uchun ?am yuqori asosga o`xshash pastki asos ?am kesib olinmaydi va o`rniga boshqa yupqa mum plastinka qo`yilmay, uning o`zi tekislanib, so`ngra okklyudatorning tepa che¬modan pastki qismi ajratiladi. Uni modeldan ajratishda okklyudatorga asta-sekin bolg`a bilan urish kerak. SHunda u osongina ajraladi. Mumli asosni plastmassa bilan almashtirish maxsus kyuveta yordamida bajariladi.

TISH PROTEZIGA KUNIKISH PROTSESSLARI

Protez chaynash apparata organlariyaing fiziologiyasini butunlay o`zgartiradi. Birinchidan, uni bemor begona jismga o`xshash idrok etadi, protez urniniyg shilliq pardasiga nisbatan esa odatdan tashqari ta`sir-lovchi bo`lib ?isoblanadi.. Ikkinchidan, protez organlarning odatdagi o`zaro alokasini o`zgartiradi, chunki u og`iz bo`shlig`ining o`zini toraytiradi, shuning bilan bir vaqtning o`zida turli tovushlar xrsil bo`lishi uchun zarur bo`lgai artikulyatsian punktlari buzadi. Uchinchidan, sun`iy tishlar o`rtasidagi yangi okklyuzion aloqa pastki jag`ning chaynash xarakterini o`zgartirishi mumkin.

?ozirgina aytib o`tilganidek, tish protezi odatdan tashkari ta`sirlovchi bo`lib ?isoblanadi va bemor uni begona jism sifatida sezadi. Bemorning dikqat e`tibori ana shu sezgida bo`ladi va uning ishlashiga ?amda dam olishiga xalaqit beradi. SHuning Bilan bir vaqtda so`lak ajralishi kuchayadi, ba`zi bemorlarning qusgisi keladi. Protez qo`yilgandan. keyin oradan kup vakt o`tmay, so`lak ko`p ajralib chiqa boshlaydi. YUkorida aytib o`tilganidek, so`lak ajralib chiqishi bilan birga bemor¬ning qusgisi kelishi ?am mumkin, bular til ildizi va kattik tanglay retseptorlarining mexanik qo`zg`alishi tufayli sodir bo`ladi. Bu xususiyatlar ?imoya xaraktepistikasiga ega. Qusish bemor nafas olganda boshlanadi va kuchli nafas olish uni to`xtatishi mumkin. Vakt utishi bilan begona jism sezgasi yo`kola boradi, so`lak ajralishi kamayadi, qusish sezgisn yo`qoladi. Bemor protezni sezmay koladi, ?atto o`z og`zida protez borligini unutib ?am qo`yadi. Aksincha, agar pro¬tezni biroz vaqt og`izdan olib qo`ysa, o`zini o`ng`aysiz sezadi. Ta`rif etilgan ta`sirlanishlar to`liq olvb qo`yiladigan yoki qisman olib qo`yiladigan plastinka protezni qo`yishda ancha ro`y-rost, yoysimon protezni qo`yishda esa kamroq seziladi. Ko`priksiman protezlarni qo`yishda ?am ta`sirlashi kam bo`ladi. Protez qo`yish tovushlar ?osil bo`lishining va ular talaffuzi aniqligining deyarli ?amma vaqt buzilishi (diktsiya) bilan birga kuzatiladi. Bu ?ol odatdagi artikulyatsion punktlarning, ya`ni tovushlarniyag tuslanishida til tegadigan joylarning yo`qolishi bilan izoxlanadi. Bu kamchiliklar asta-sekiya yo`kola boradi va nutq normal ?olga qaytadi.

Protezning xarakteriga (ko`priksimoya yoki plastinka protezga), protez bazisining qalinligiga va bemorning shaxsiy xususiyatiga bog`liq ravishda nutq tez yoki sekin tiklana boradi. Nutqning ba`zi buzilishlari sun`iy Tish qatorlarining noto`g`ri tuzilishi tufayli kelib chiqishi mumkin va u sun`iy tish yoyi shaklini o`zgartirish bilan yo`qoladi. Protez qo`yishda paydo bo`ladigan okklyuziyalarning o`zaro yangi aloqalari chaynov muskullariga va chakka-pastki jag` bo`limlariga boshqacha talablar qo`yadi. Pastki jag` chaynash ?arakatining ritmikligi va maqsadga muvofiqligining buzilishi buning tashqi ifodasi ?isoblanadi. SHu tufayli protezga ko`nikish tushunchasiga ?arakat reflekslarining qayta qurilishi; ?am kiradi, bunda. Pastki jag` chaynash appapatining, funktsional e?tiyojlariga mos ?olda maqsadga muvofiq ?arakat qiladigan bo`lib qoladi

PROTEZ QO`YISHNING SAMARADORLIGINI BA?OLASH

Protez qo`yishning yaqin va uzoq keyingi natijasi bemorning sub`ektiv sezgisi, protez maydoni to`kimalari va tayanch tishlar parodontining ?olati, protezning jag`da mustaqkam turishi, bemorning turli ovqatni pro¬tez yordamida iste`mol qilishi mumkinligi, tashki ko`rinishnning va nutq aniqligining tiklanishiga asoslashib ba?olanadi.

Kyuveta metalldan yasalib asosan to`rt qismdan: ostki va unga kirib turadigan (ostkisidan pastroq.) ustki kism ?amda bu qismlarni yopib turuvchi ikkita qopqoqchadan iborat

Kyuvetalar katta va kichik o`lchamlarda bo`ladi. Kattasi butun modelda ishlanadigan sun`iy tishlarni, kichigi esa, kichik yarim modelda ishlanadigan ko`prikli va boshqa sun`iy tishlarni yasashda qo`llaniladi. Kyuveta asosining ikki yon qismida o`yiq bo`lib, tepa qismida unga kirib turadigan mos o`siq bor. SHuning uchun ?am bir-biriga qo`yilganda zich joylashadi va qimirlamaydi.

Tepa va pastki qrpqrqlarining ichida (to`rt tarafida tepa va ostki qismlarining ichiga kirib turadigan) 4 ta o`siqchasi bor. Bu o`syuugar ?am qopqoqlarning yon tarafga surilib ketmasligini ta`minlaydi. Kyuveta zanglamaydigan, protez bosilganda egilmaydigan bo`lishi kerak. Bu talabga javob beruvchi metall jezdir. SHu¬ning uchun ?am ?ozirgi vaqtda kyuvetani zavodda jezdan yasaladi. Kyuveta devor va qopqoqlarining qalinligi 3—4 mm dir.

Modellar kyuvetada to`g`ri va teskari usul bilan gipslanadi. Bundan tashqari, to`la bo`lmagan protezlarni yasashda to`g`ri va teskari usullar birga qo`llanadigan uchinchi — qo`shma usul ?am bor. To`g`ri usul bilan gips-langanda model’ bilan sun`iy tishlar kyuvetaning tag qismida qoladi. Teskari usul bilan gipelanganda esa, model’ kyuvetaning bir qismida qoladi, sun`iy tishlar ikkinchi qismiga o`tadi.

Ko`pincha teskari usul bilan gipslanadi. Sun`iy tish¬lar sun`iy milkka qo`yilmay, gips ustiga terilganda to`g`ri usul qo`llaniladi. CHunki, to`g`ri usul bilan gipslansa, presslanayotgan plastmassa tishlar orasidan lab va lunj tarafga o`tmaydi.

TO`G`RI USULDA GIPSLASH

Model’ okklyudatordan ajratilgandan keyin kyuveta¬ning tag qismiga bemalol tushadigan qilinadi, modelning atrofi va asosi sun`iy tishlar kyuveta devoridan 3—4 mm pastda turadigan bo`lgunicha maxsus gips kesadigan arra yoki nichoqcha bilan kesiladi. So`ng modeldagi sun`iy tish lar usti paxta yordamida spirt bilan artiladi. Bu ish sun`iy tishlarga yopishgan mumlardan tozalash uchun qilinadi. Model’ gipslash uchun tayyor bo`lgach, kyuvetaning pastki qopqog`i unga kiydiriladi, asosining yarmisiga qadar qaymoqsimon qilib qorilgan gips quyiladi va ketma-ket ustiga model’ bilan tishlar tepaga qaratib qo`yiladi. Qolgan gips oldingi tishlarning faqat kesuv, yon tishlarning esa chaynov tarafiga quyiladi tsamda kyuvetaning devor taraflariga ?am gips quyiladi na tishlarning ustidagi gips kyuveta devoridan 8—12 mm baland, ya`ni prikus yostig`iga o`xshatib, ustki tarafi bir 03 torroq konussimon qilinadi. So`ng shu gips bilan tish¬lar o`rab chiqiladi. Gipsli yostiq tishlarning kesuv va chaynov taraflaridan tanglay va til tomonlarga qarab I—2 mm pastga tushgan bo`lib, undan quyidagi qismi esa ochik qoladi. Gips kyuvetaning devori tomon pasaya borib, okiri kyuvetaning devori bilan bir tekislikda turishi kerak. Gips qotgach, u shpatel’ yordamida e?tiyotlik bilan pkislanadi.

Gips quyilgan kyuvetaning devori ustiga sira gips kuuiilmagan bo`lishi kerak. Aks ?olda uning ustiga kiydiriladigan kyuvetaning ikkinchi qismi zich joylashmaydi. Patijada kyuvetaning bu ikki qismining orasi ochik qoladi.

Ustiga ikkinchi bor quyiluvchi gips engil ajralishi uchuy unga vazelin moyi, sovun spirti surtish yoki 3—5 minut suvga solib qo`yish kerak. So`ng kyuvetaning usti olinib, shu qismiga asta-sekin kiydiriladi (ustini qopqoqsiz birlashtiriladi). YAna qaymoqsimon gips tayyorlanib, kyuvetaning ustki qismining ichiga quyiladi. Gips oz-ozdan quyiladi va ?ar gal stolga kyuvetaning asosi asta-sekin urib turiladi. Buning natijasida gips yaxshi joylashadi. SHu tarzda kyu¬vetaning tepa qismi ?am gips bilan to`ldiriladi. SHundan keyin kyuvetaning qopqog`i yopiladi va gips qotib qolmasdan, kyuvetaning tepa ?amda pastki qismining yaxshi yopishishini ta`minlash uchun maxsus press tagiga qo`yib siqiladi. Bunda ortiqcha gips chiqib ketib, kyuveta yaxshi yopiladi. Gips qotgach, (press tagida 15—20 minut turga-nidan so`ng), bolg`a bilan kyuvetaning bir-biriga jipslashadigan qismiga asta urilsa, ular bir-biridan bir oz ajraladi. So`ngra kyuveta ichidagi mumni eritib chiqarish uchun u qaynayotgan suvga 10—15 minut solib qo`yiladi. SHu muddat ichida mumning ?ammasi erib chiqadi. So`ng kyuveta suvdan olinadi va bir-biridan ajratiladi. Uni yaxshi tozalash uchun kyuvetaning bir-biriga tegib turadi¬gan tarafiga sun`iy tishlarga qaynoq suv quyiladi. Presslanganda ortiqcha plastmassa chiqib ketishi uchun kyu-vetaning tepa qismidagi gips o`rtasidan devor tomoniga qaratib ariqcha qilinadi. Agar quyilgan tishlar chinnidan bo`lsa, ulardagi kanalchalariga plastmassa kirish uchun issiq suv bilan mumdan yaxshilab tozadanishi kerak.

TESKARI USULDA GIPSLASH

Teskari usul bilan gipslaganda sun`iy tishlar bir tsmonda, model’ esa ikkinchi tomonda qoladi. Agar modelda gipsli tishlar bo`lsa, ularni model’ bilan qoldirish yoki ikkinchi tomonga (ustki qismiga) o`tkazish kerak.

Agar gipsli tishlar modelda qolsa, tishni mumli yostiqchaga qadar kesib, lab tarafini bir oz yasen qilish zarur. Aksincha, gipsli tish kyuvetaning tepa qismiga chiqarilsa, bo`yin qismining ikki tarafidan chuqur qilinadi. So`ng quyilgan gips uning orasiga kirib, shu erdan sinib ajraladi. Bu usulny gipsli tishlar qiyshiq yoki uzun bo`lib qolgan taqdirda qo`llash yaxshidir. Agar ilmoq qamrab turadigan tishlar bo`lsa, ularni konus shaklida qilib qirqish kerak. CHunki bu kyuveta engil chiqishini ta`minlaydi. Gipsli tishni ilmoqning elkasi joylashgan qismidan bir oz o`yib olish kerak. SHunday qilinsa, ilmoqning elka qismini kyuvetaning tepa qismiga ?o`yilgan gips o`rab olib, ochilganda o`zi bilan olib chiqadi. Teskari gipslangan modelning tag tarafidan to`g`ri gipslashdagi kabi ko`p olinmaydi. Bu usulda mumli asosning betaraf mintaqada (neytral zona) turadigan chegarasi kyuvetaning devori bilan barobar bo`lishi lozim. Bunda tishlar kyu¬veta devoridan balandda turgan bo`ladi. Buni xisobga olingan ?olda modelning tagidan kesiladi. Model’ gipslashga tayyorlangandan so`ng kyuvetaning bir qismiga gips quyilib, gaps qotmasdan model’ qo`yiladi. Quyilgan gips gir aylantirilib, model’ atrofidan mumli asosning be¬taraf mintaqada turadigan chegarasiga qadar tekislanadi. Gips sun`iy milk tarafga o`tib ketmasligi kerak. Gips qotgach, shpatel’ yordamida tekislanadi va 5—10 minut suvga solib qo`yiladi yoki sovun spirti qo`yilib, ichiga qaymoqsimon qilib qorilgan gips quyiladi. Keyingi ishlar xuddi to`gri usulda gipslash kabi davom ettiriladi

QO`SHMA USULDA GIPSLASH

Qo`shma usulda ?am to`g`ri, ?am teskari usullar qo`llanadi. Bu usul oldingi tishlar sun`iy milksiz mo¬delning o`ziga, yon tishlar sun`iy milkka terilganida yoki modelda bir qancha gipsli tishlar bo`lgan taqdirda qo`llanadi.

Qo`shma usulda so`n`iy milksiz terilgan old sun`iy va gipsli tishlar to`g`ri usul bilan, tabiiy milkka terilgan yon tishlar esa teskari usul bilan gipelanadi. Kyuvetaga qo`shma usulda gipslangan modelning gipsi 10—40 minutda qotgach, uni qaynoq suvga solib 10—15 minut qaynatish kerak. Bunda mum erib, kyuvetaning tepa va pastki kismini bir-biridan ajratish osonlashadi. Mum erib chiqarilgandan so`ng kyuvetaning tepa qismida yon tishlar va sun`iy milkning aksi, kyuvetaning pastki qismida sun`iy milksiz terilgan sun`iy va gipsli tishlar ?amda ilmoqlar qoladi. Bundan keyin sun`iy tishlarda, model’ va ilmoqlarda qolgan mumlar yuqorida aytilganidek, qaynoq suv quyish yo`li bilan yaxshilab tozalanadi. endigi qilinadigan ish eritib chiqarib yuborilgan mum o`rnini plastmassa bilan almashtirishdir.

PLASTMASSANI KYUVETAGA JOYLASH

Kyuvetaning tepa va pastki qismidagi mumlar qaynoq suv bilan yuvib chiqarilgach, yaxshilab tozalangach, uy ?aroratigacha sovutilishi kerak. Tepa va pastki kyuvetalar sovigach, undagi sun`iy tishlarning asosiga qaragan ?amda ilmoqning ko`rinib turgan dum taraflari ?ar e?timolga qarshi yog`sizlantirish — tozalash maqsadida toza paxtani manomerga botirib olinib, artiladi. Agar sun`iy tishda yoki ilmoqda ozgina mum qolgan bo`lsa ?am, plastmassa yaxshi birikmaydi. Manomer bilan artilgandan keyin ora-dan 15-20 minut o`tgach kyuvetadagi modelga albatta si¬likat elimidan (suyuq oyna) bir marta yaxshilab surtish zarur. SHunda tayyorlangan protezning shilliq pardaga qaragan (al’veolyar o`siqqa qaragan) tarafiga gips yopishib qolmaydi. Modelga elim surtilmasa, protezning ich tarafiga gips yopishib qolib, so`ng uni deyarli tozalab bo`lmaydn. Agar plastmassadan olinsa u ishga yaroqsiz bo`lib qolishi mumkin. SHuning uchun modelga elim surtipshi unutmaslik kerak.

Plastmassaning polimeri bilan monomerini aralashtirganda 3 qism og`irlik mshdordagi polimerga 1 kism og`irlik miqdordagi monomer qo`shish lozim. Aks ?olda (monomer ko`proq qo`shib yuborilsa) tayyorlangan protez asosi orasida pufakchalar ?osil bo`ladi. Agar bu plast¬massa fasetkalar tayyorlash uchun dorilsa, uning rangi klinikada tabiiy tishlarga moslab belgilangan tish rangiga to`g`ri kelmasligi mumkin. Bitta tuda olib qo`yiladigan tepa yoki pastki protez asosi uchun 12 g po¬limer, 4 g monomer olib aralashtirilsa etarli bo`ladi.

Agar to`la bo`lmagan olib qo`yiladigan protez bo`lsa, buning yarmi etarlidir. O`lchab olingan polimer va monomerni chinni yoki og`zi katta va quruq bo`lgan qalinroq shisha idishga solib, shisha yoki zanglamaydigan toza shpa¬tel’ bilan yaxshilab tez aralashtiriladi. Monomer ?avoda bug`lanuvchi bo`lganlygi uchun qorilgan plastmassaning ustini toza oyna yoki chinni qopqoq bilan berkitib qo`yish kerak. Plastmassa oradan 2—5 minut o`tgandan so`ng 1—2 marta toza shpatel’ bilan aralashtiriladi. Plastmassa shpatelga yopishmaydigan bo`lib, xamir ?olatiga kelmagunicha ishlatishga yaramaydi. YUmshoqroq xamir ?olatiga keltirilgach, asta-sekin sun`iy tishlarning ko`rinib turgan tarafiga (agar sun`iy tishlar aralash usul bilan terilgan bo`lsayu, oldingi sun`iy tishlar kyuvetaning bir kismida, yon chaynov tishlar esa ikkinchi bir qismida bo`lsa, ?ar ikki kismidagi sun`iy tishlarning ko`rinib turgan tarafiga) bosiladi, so`ngra qolgan plastmassaning 70—80 foizini olib jag`da bo`ladigan protez asosining shakli beriladi va protez asosining barcha sat?iga qo`yiladi. So`ng dar?ol tsellofan qog`ozdan protezning asos sat?ini qoplaydigan k.ilib olinadi va namlanadi (namlangan tsellofan yumshoq bo`ladi). TSellofandagi suv ar-tilib, plastmassa ustidan qo`yiladi va kyuvetaning pastki qismi ustkisi bilan birlashtiriladi. Presslanadigan kyuveta maxsus press ostiga qo`yilib, tepa va pastki qismlarining devorlari bir-biri bilan tutashishiga 1—2 mm qolguncha asta-sekin pressning ustidagi dastagi aylantirilib qisiladi.

Plastmassaning modelga yaxshi joylashgan joylashmaganligi tekshirib ko`riladi, ortiqchasi kesib tashlanadi

Buning uchun press tagidan kyuveta olinadi, uning bir-biriga jipslashadigan devorlari orasiga otvyortka yoki shpatelning orqa tarafi ozroq kiritilnb, tepa qismi pastki qismidan ajratiladi va protez asosining chegarasidan chetga ortiqcha bo`lib chiqdan plastmassa shpatel’ bi-lan kesib olinadi (shunday qilinmasa, polimerizatsiadan so`ng protezni kyuvetadan chikarish va uning ortikcha joylarini kesish qiyin bo`ladi).

Bundan tashqari, ba`zi bir kerakli joylari plast¬massa bilan yaxshi krplanmagan bo`lishi mumkin. Bu ?olda uning shu joyiga. idishda qolgan plastmassadan olib qo`shiladi. So`ng tsellofansiz kyuvetaning tepa qismi bi¬lan yana birlashtirilib, press tagiga qo`yiladi va kyuve¬taning devorlari bir-biriga yaxshi jipslashguncha asta-se¬kin presslanadi. Kyuveta press tagida 5—6 minut turgandan so`ng maxsus vintli rom orasiga olinib, press tagida turgandek ma?kamlanadi. Aks ?olda bo`lajak protez asosi sun`iy tishlar, ilmoqlar bilan bi-rikmaydi, asos oralarida pufakchalar ?osil bo`ladi va tayyorlangan protez sifatsiz chi?adi.

POLIMERLASH JARAYONI

Plastmassani polymerlash (qattiq ?olatga keltirish) o`chun presslangan kyuveta maxkamlangan rom bilan birga suvli idishga solinadi. Suv 18—20° li bo`lishi kerak. Suvli idish asta-sekin ilitiladi. Qaynaguncha 50—60 mi¬nut bir tekis isita boriladi, undan so`ng yana 50 minut qaynatish lozim. Qaynatish to`xtatilgandan keyin ?am i-siq suv ichida 20—30 minut turishi kerak. SHundan so`ng u idish ichidan olinib sovutish uchun ochiq ?avoga qo`yiladi.

Protez issiq vaqtida chiqariladigan bo`lsa, sinib k-tishi mumkin. Bundan tashqari, issiq gipsni kesish qiyin bo`ladi. Gips asta sovutilsa, po`k ?olga keladi va asta-sekin uni kesib kyuvetadan, prsgezdan ajratish kulay bo`ladi, Kyuvetaning bir-biri bilan birlashgan devorchalari orasiga otvyorka tiqib ochiladi, Bu ishni extiyotlik bilan bajarish kerak. Aks xolda otvyorka sun`iy tishlarga va protez sat?ining chet qismiga tegib, ularni ogdirib yuborishi mumkin. Kyuvetaning tepa qismi pastki qismidan ajratilgach, protez kyuvetadan olinadi. Bunda ikki xil usul qo`llaniladi: 1) kyuvetaning aylana devori bilan protez atrofidagi gips shpatel’ yordamida o`yib oli¬nadi; 2) kyuvetaning protezli qismining qopqokga otvyorka bilan ochiladi va protez pishiradigan pressga kyuvetaning qopqog`i olingan taraf tepaga qaratilgan xolda qo`yiladi. Pressning tepadagi dastasi aylantirilib, kyuvetadan pro¬tez bilan gips siqib chiqariladi.

Protez qaysi usul bilan kyuvetadan chiqarilmasin, unga gips yopishib koladi. Protezdagi gips extiyotlik bilan shpatel’ yordamida tozalanadi. extiyot bo`linmasa protez asosidan ajralib ketishi mumkin.

PROTEZNI PARDOZLASH

Protezdagi gipslarni shpatelda tozalangan bilan bari bir unda gips qoladi. SHuning uchun protezni iliq suvga solib turgan xrlda qattiq chutka yordamida qrlgan gipslardan yaxshilab tozalaniladi va latta bilan artib kuritiladi. Protez asosining chetlarida va boshka joylarida keraksiz plastmassa bo`ladi. Bu plastmassalarni oldin motorda metall ?amda karborund frezlar yordamida yirik tishli uch burchak, yassi egovlar, keyinroq mayda tishli egovlar bilan egovlanadi. egovlanadigan protez yotgan qismining tag tarafiga ko`rsatkich barmoq qo`yib turish ke¬rak. YOki stol oldidagi taxta o`siqchaga protez qo`yilib, qattiq siqmay egovlanadi. Agar motor yordamida charxlanadigan bo`lsa, barmoqni protezning shu kismiga qo`yib turish lozim. Aks xrlda protez (ayniqsa, to`la bo`lmagan) sinib ketishi mumkin. Protezning al’veolyar o`siqqa qaramagan sirtqi tomoni esa, ?ar xil shakldagi o`tkir pichoqlar (shaber, shtixel) yordamida tekislanadi. Ichki — al’veolyar o`siqqa qaragan tarafiga sira tegilmaydi (egov-lanmaydi, pardozlanmaydi). Biror erida ortiqcha plast¬massa bo`lsa, e?tiyotlik bilan yirik tishli egov yoki toshlar yordamida olib tashlanadi. Protezning asos chegarasidagi devor chetini yupqa qilib egovlash mumkin emas. 1,5—2 mm qalinlikda bo`lsa kifoya qiladi. YUpqa qilib yuborilsa, milkni ezib qo`yish e?timoli bor. Faqat aso¬sining tanglay tarafdagi chegarasini yupqa qilish mum¬kin. SHunda tilning erkin ?arakatlanishi uchun imkoniyat yaratiladi.

YUqori jag`dagi to`la bo`lmagan protezning oldingi chegarasi tabiiy tishlar bo`lsa, ularning bo`yin kismi oldida, yon chegarasi esa, agar yon tabiiy tishlar bo`lsa, ular¬ning ekvatoridan pastroqda bo`lishi kerak.

Pastki jag` uchun yasalgan to`la bo`lmagan protezning ichki chegarasi oldingi ?amda yon tabiiy tishlarning ek¬vatoridan bir oz balandroq turishi lozim. Protezda yonma-yon turuvchi ikki sun`iy tyud bo`yin qismining oralig`i tabiiy tishlar bo`yin qismining oldiga o`xshash uchburchak shaklida tabiiy milk singari silliq bo`lishi kerak. Buni uch burchakli o`tkir pichoqcha (shtixel) yordamida qilinadi. Protez egov va pichoqchalar yordamida tekislznganidan so`ng avval yirik qumli jilvir qog`oz bilan, keyin mayda qumli jilvir qog`oz bilan jilvirlanadi. Lekin sun`iy tishlarga tegilmaydi. Bu ishlar pardozlashda ishlatiladigan maxsus motor yordamida qilinsa, tez va sifatli bajariladi.

Motor yordamida protezning ortiqcha joylarini olish va silliqlash uchun ?ar xil shakldagi katta-kichik qumli toshlar, metalli frezlar ishlatiladi. Motorli jilvir qog`oz ishlatish uchun maxsus jilvir qog`oz ushlagich yoki jun va rezina aylanalarini motorga qo`yishda ishlatila¬digan motor o`qiga kiydirib qo`yiladigan burama izli asbobdan foydalaniladi.

Jilvir qog`oz ushlagachdan foydalanilsa, uning ichidagi kesiqqa jilvir qog`ozning bir chetki burchagi kirgizilib, so`ng motorni yurgiziladi. Burama izli konusdan foydalanilsa, oldin motor yurgizib qo`yilib, jilvir qog`ozning bir burchak tarafini ?o`llanadi va aylanayotgan konusga o`raladi. Bir qo`l aylanayotgan konusga yaqin turishi kerak. SHunda jilvir qog`oz konusdan chiqib ketmaydi. Ikkinchi qo`l bilan protezni ushlab, kerakli joyi jilvirlanadi.

Protezning notekis joylari silliqlanayotganda jil¬vir qogozni vaqti-vaqti bilan almashtirib turish kerak. CHunki uning qumi to`kilib ketsa, protez yaxshi silliqlanmay koladi. Motorga o`rnatilgan frezlar, jilvirlar yor¬damida protezga ishlov berishda, pardozlashda e?tiyot bo`lish kerak. Aks ?olda sun`iy tishlar shaklini buzib qo`yish mumkin.

Pardozlanayotgan protezning oynadek silliq, chiqishiga e`tibor berish zarur. Aks ?olda ovqat qoldiqlari protezga yopishib qolaveradi. Bu zsa tilning, lunjning erkin ?arakat qilishiga xalaqit beradi va so`lakni o`ziga ko`proq singdiradigan bo`lib qoladi. Buning natijasida og`iz ?ndlanadi. Protezning lab, lunj va til tomonlari tez ifloslanadi va uni tozalash uchun ko`p vaqt talab qidadi, shuningdek protez tez sinadi. SHunday xedisalar yuz bermasligi uchun protezni yaxshilab tekislash va sifatli iar-dozlash lozim.

Protezni oldin mayda qumli jilvir kog`oz bilan jilvirlash kerak, so`ng uni maxsus motor yordamida pardozlanadi. Silliqlashda ishlatiladigan turli xil shakldagi junli aylanalar bor. Lotokka silliqlash va pardozlashda ishlatiladigan pemzadan solinadi. Pemza - vulkon otilganda er yuziga chiqib, oldin ko`piksimon, so`ng qrtib, shakli xarsangga o`xshab qoladigan mineraldir. Bu modda zavodda un shaklida ishlab chiqariladi. Pemzani ishlatish yo`li quyidagicha u suvga qorilib, atalasimon qilib tayyorlanadi. Motor o`qidagi konusga kiydirilgan junli aylananing protezga tegadigan tarafiga tayyorlangan pem¬zani suriladi va motor ishga tushiriladi. Pardozlash vaqtida junli aylanaga tagida turgan lotokdagi pemza aralashmasidan surtib turish kerak. Aks ?olda protezda turli xil chiziqchalar xrsil bo`lib, u yaxshi silliqlanmay, yaraqlamay qoladi.

Protezdagi ikki tysh oralig`i va uning bo`yin kismi junli aylanaga yaxshi tegmay, silliqlanmasdan qolishi mumkin. SHuning uchun motorni to`xtatib, maxsus cho`tkali aylanani junli aylana o`rniga qo`yib, unga ?am xar doim pemza aralashmasidan surtib silliqlash lozim.

So`ngra boshqa yumshoq aylanali chutka motorga o`rnatiladi va unga paxta yoki kungaboqar moyidan ozrok, surtib pardozlanadi. YAna uning ustiga juda mayda bor upasidan sepiladi. SHundan so`ng motor ishga tushirilib protez pardozlanadi. Protez pardozlanayotganda sun`iy tishlarning chaynov, kesuv, lab va lunj tarafdariga jun¬li aylana gildirak, jilvir tegib ketishidan saqlash ke¬rak. CHunki motor tez aylanadi. Agar pardozlanayotganda ularning biror eriga tegib ketsa, protez sinadi yoki shu joyning shakli buziladi (108-rasm). Paxta yoki kungabokar moyi va bor upasi surtilgan yumshoq g`ildiraksimon chutka yordamida protezga ishlov berilganda uni sun`iy tishlarning barcha tarafiga tekkizib yaraqlatish mumkin, Ammo protezning al’veolyar o`siqka, tanglayga, milkka te¬gib turadigan tarafi sira jilvirlanmaydi, yaraklatilmaydi. Aks ?rlda protezning shu tarafi o`z qarshisidagi shilliq parda bilan jipslashib turmaydi. Protezni polimerizatsiya qilishdan oldin plastmassa bosishda mo¬del’ bilan plastmassa o`rtasiga tsellyuloid qo`yib modelga elim surtib presslanganligi sababli protezning shilliq pardaga yopishib turadigan tarafiga tegash kerak emas. Protezdagi metall tishlar va ilmoklar ?am yu?orida aytilgan usul bilan yaraqlatiladi. Pardozlab bo`lgach, I ilik, suv bilan cho`tkaga sovun surtib protez yuviladi. So`ngra paxta bilan artilib, klinikaga toshpiriladi