Amaliy o’zgarmas tok magnit maydonini xisoblash

₂₃-AMALIY O’zgarmas tok magnit maydonini xisoblash.

1. 
   Magnit maydonini tavsiflovchi asosiy kattalik va munosabatlar
   

O’zgarmas tokning magnit maydoni elektromagnit maydon ikkita tomonining biri bO’lib, vaqt bO’yicha O’zgarmaydi va harakatlanayotgan zaradlangan zarrachaga, uning zarad miqdori hamda harakat tezligiga proporsional bO’lgan kuch bilan ta‘sir kO’rsatadi. Bu maydon kuzatuvchiga nisbatan qO’zg’almas bO’lgan O’tkazgichdan vaqt bO’yicha O’zgarmaydigan tok O’tganda hosil bO’ladi.
O’tkazgichdan O’zgarmas tok O’tganda unda elektromagnit maydonning ikkinchi tashkil etuvchisi bO’lgan elektr maydoni hosil bO’lsa-da, u ham vaqt bO’yicha O’zgarmaydi va shuning uchun ham magnit maydoniga ta‘sir kO’rsatmaydi. Shu boisdan magnit maydonini elektr maydonidan ajratilgan holda O’rganish mumkin.
Fizika kursidan bizga ma‘lumki, tokli O’tkazgich magnit maydonini hosil qiladi. Maydon kuch chiziqlarining yO’nalishi o‘ngga buraluvchi parma qoidasi bilan aniqlanadi.
Agar parmaning uchi tok bilan bir xil yO’naltirilsa, u holda uni buralishining yO’nalishi magnit maydon kuch chiziqlari yO’nalishini kO’rsatadi. Binobarin, kuch chiziqlar markazi O’tkazgichdan O’tadigan aylana kO’rinishda bO’ladi.
Tok O’tadigan g’altak uning ichi va tashqarisi bO’ylab birlashadigan berk kontur kuch chiziqli magnit maydonini hosil qiladi. Kuch chiziqlarining yO’nalishi O’ngga buraluvchi parma qoidasi yoki O’ng qO’l qoidasi yordamida quyidagicha aniqlanadi: agar tok yo‘nalishiga moslashtirib g‘altakning tashqarisidan o‘ng qo‘l panjalari bilan ushlansa, u holda katta barmoq g‘altak ichidagi kuch chiziqlar yo‘nalishini ko‘rsatadi.
Magnit maydoni induksiya ^B , magnitlanganlik ^J va kuchlanganlik ^H kabi kattaliklar bilan tavsiflanadi. Bu kattaliklarni ma‘lum tartibda kO’rib chiqamiz. Magnit maydonining asosiy xossalaridan biri – shu maydonga kiritilgan tok O’tayotgan O’tkazgichga kuch bilan ta‘sir etishidir. Tajriba shuni kO’rsatadiki, dl uzunlikdagi O’tkazgichdan I tok O’tsa, magnit maydoni unga quyidagi kuch bilan ta‘sir qiladi:
F Idl B.

Bu kuch shu nuqtadagi induksiya va tok elementi (8.23 – rasm, a).
Agar induksiya ^B va tok O’tayotgan element
Id l


dl
ga ham perpendikulardir


parallel bO’lsa, unda tok

elementiga magnit maydoni ta‘sir etmaydi. ^B va ^dl
O’zaro perpendikular

bO’lganda, tok elementiga ta‘sir etayotgan kuch maksimal bO’ladi.
Yuqoridagi tenglamadan ma‘lumki, induksiya – bu maydonning kuch xarakteristikasidir. Induksiyaning SI sistemasidagi birligi – Tesla

1 Tl
1 V s / m² .

22. 
    – rasm
    

23. 
    – rasm, b da magnit maydonining unga tokli O’tkazgich kiritilmasdan avvalgi tasviri, 8.23 – rasm, v da esa magnit maydoniga tokli O’tkazgich kiritilgandagi tasviri keltirilgan. 8.23 – rasm, v da O’tkazgichning chap tomonidagi natijaviy maydon siyraklashgan, O’ng tomonida esa – zichlashgan. Kuch chiziqlari tO’g’rilanishga harakat qilib, O’tkazgichni O’ndan chapga siljitishga harakat qiladi. O’tkazgichni siljitish yO’nalishini chap qo‘l qoidasi yordamida quyidagicha aniqlanadi: agar chap qo‘lning kaftiga maydon kuch chiziqlari kirsa va panjalar tok yo‘nalishi bo‘yicha to‘g‘rilansa, u holda ochilgan katta barmoq ta’sir etayotgan kuchning yo‘nalishini ko‘rsatadi.
    

Magnitlanganlik deb, moddaning magnit holatini xarakterlaydigan hajm elementi magnit momentining shu hajm elementi nolga intilayotgan nisbatining chegaraviy qiymatiga teng bO’lgan vektor kattalikka aytiladi.

0
Magnit induksiya ^B , magnitlanganlik ^J va magnit maydonining kuchlanganligi ^H O’zaro quyidagicha bog’langan:


B 
H J 
H H ,

bunda
₀ - magnit doimiysi, SI da
410
Gn / m
ga teng. ^_a ^
- mos


ravishda muhitning absolut va nisbiy magnit singdiruvchanliklar.
Magnit maydonining kuchlanganligi deb, magnit induksiyani magnit doimiylikka nisbati va magnitlanganlik orasidagi geometrik ayirmasiga teng bO’lgan vektor kattalikka aytiladi:

H ^B ^J
 
0
yoki magnit kuchlanganlik bu kuch chizig’ining birlik uzunligiga

tO’g’ri keladigan solishtirma MYuK dir:
H ^F .
l
Kuchlanganlikning O’lchov birligi H F / lA/ m.
Magnit kuchlanish deb, elektr tok zichligi nolga teng bO’lgan bir jinsli sohaning ikki nuqtasidan O’tuvchi yO’l qismidagi magnit maydon kuchlanganligining chiziqli integraliga teng bO’lgan skalyar kattalikka aytiladi. Bu ta‘rifni tenglamalar orqali ifodalaymiz.
Magnit maydon kuch chiziqlarining bir qismi oralig’idagi magnit kuchlanish:
U _Hl _.
Magnit maydondagi ixtiyoriy yO’l uchun:
b
U _ab _Hdl.
a

O’lchov birligi: U _
Hl
^A m A. m

B va H orasidagi bog’lanish:

B ₀ H _a H.

Magnit oqimining O’lchov birligi:
FBs^Bc m² B c Vb (Veber).
_m2

2.