Amaliy yadro fiziкasi

-§. Instruшcntal aktivatsion tahlilning spcktromctrik mctotllari

Tahli\ qilinayotgan namunalarпi neylro nlar, gam nia -kvan1la1· yoki zaryadlangan zarralar Ьi)an nшlanlirish, ikkilamchi (oniy yoki kechik­ kan) nurlanisblarning murakkab spektrini kelli1·ib chiqaradi. Ushbu ik­ kilamchi nurlanishlar11ing xususiyatlarini o'rga11ish уаdго reaksiyalarini yoki radioizoloplarini indentif\katsiya qilishga imkun yaratadi. Лklivat-

218
sion tablilda ikkilamchi nurlanishlaг eпergetik speklriпi tablil qilish or­ qali, sifal va miqtloriy natijalar olish mumkiп.

Nurlantirilgan elemeпllarпi, ikkilamcl1i пurlaпisi1 bo'yicha diskri­ minatsiya, identifikatsiya va miqdoriy aпiqlash fizikaviy usullarga to'Jiq asoslaпgan tablil metodi umumlashtiгililJ, inst1·шnental aktivalsion taЬ­ lil deb пomlangan. lnslrumenlal aktivatsion tahlil metodi o'z пavbati­ da уапа ikkiga bo'liпadi, уа'пi spektrometrik instrumental aktivalsion tahlil va akti,,atsion tahlilпing maxsus metodlari. Aktivalsioп tahlilniпg maxsus mctodlari yordamida Ьir yoki ikki elemeпtпi aпiqlashda yoki speklrometrik iпstrumental aktivatsion tal1lilga qo's11imcl1a sifatida qo'llaпilisl1i mwnkiп. Zamoпaviy aktivatsion tablilda asosan spektro­ metrik insli-шnental aktivatsio11 lahlil keпg qo'llaпiladi.
lonlovcbl пui-laпisblaг va Ьirinchi пavbatda y-nurlanisblar spektro­ metriyasi, inslrumental aklivatsion lahlilniпg епg universal va imkoni­ yatlari kalta bo'lgaп metodlaridandir. Spektrometrik metudпiпg imko­ пiyatlaгi ioпluvchi пurlaпishlar xususiyali va qayd qiluvchi quгilmaning ko'rsatkicblari bo'yicha belgilanadi.
Aklivatsiuп tahlilda ionlovchi пurlaпishlar spektrumetriyasiпing juda ko'p Lurli melodlaridan blttasi, )'a'ni tadqiq qilinayotgaп nurlaпish eпeгgiyasiпi, elektrik impulsla1· ketma-ketligiga aylanlirib, amplitudalar taqisimoliпi tahlil qilishga asoslangan Lamoyil bo'yicha ishlovcbl tizim mublm al1amiyal kasb etadi.
Aktivatsioп tablilda asosan quyidagi ionlovchi nurlaпisblar spekt­ romelriyasi qo'llaniladi: og'ir zarralar, 13-nuгlanishlar va y-nurlanisblar speklюmetriyasi. Hozirgi kuпda aktivatsiun tahlilda blrincbl va ik­ kinchi luпlagi spektrometriya deyaгli qu'llanilmaydi (ayrim tadqi­ qotla1·da qo'llaпilishi mшnkiп), amalda asosan y-nurlaпishlar spekl­ romelriyasi keпg qo'llaпiladi. ХХ asшiпg 60-yillarida ssiпtillatsion y-speklrometгlar, 70- va 80-yillarda asusaп Ce(Li) tletektordaп iborat bu'lgan y-speklrometrlar qo'llanilgan. 90-yillarning oxiri va XXl asr­ пiпg busblaгidan boshlab, asosaп loza geгmaniydaп (HPGe) ibo1·at bo'lgaп va kompyuter tizimiga нlangaп zaшonaviy dastur ta'minoliga ega bo'lgan y-spektrometrlar qo'llanilmoqda.

219

5.