Amaliy yadro fiziкasi

1.9-rasm. Yadmda mdialsion о'Jishlar.

Multipolliklar elektr va magnit multipolliklarga bo'linadi. Mazkur mul­ tipollikka ega Ьо·(gап kvaпt tomonidaп olib ketiladigan lнн·akat miq­ dori 1110111enti //1 ga teng bo'ladi. lt va /" kat1alikla1·11i11g qabt1I qilishi mшnkin Ьо·(gап qiymatlar to·plami liarakat miqdo1· momenti va jt1fl­ liklar bo'yicha ta11lasl1 qoidalari ш-qali aniqlшшdi. Harakat miqdor mo­ шenti bo'yicha Laпlash qoidasi quyidagiclш:

1 J, - J r 1 ¹ 1 J, + J rl (1.47)
lkki11cl1i taпlasl1 qoidasiga asosan IE elektr g-11urlanisl1lш· mo111e11- ti va !,, 111ag11it g-11urla11isl1lш· n10111entlari yadroning boshlang'icl1 va

'
oxiгgi l10latlari11i11gjt1ftliklari. уа'нi Р; va Р₁ lar bilan qt1yidagi шunosa­ batda bog·langan:

Р, ! Р₁
= (- 1)¹
Р, / Р₁
= (- Ii "+ ¹ (1.48)

Usl1l,u 11ш11osabatlaпlan Е l-o'tisl1 faqat turli juftlikka ega bo'lgan yadro lюlatlari oгasida. М l-o'tisl1 esa bir xil jt1ftliklarga ega bo'lga11 yadro lюlatlari orasida sodir bo•\ishi mшпkiп ekan. Bu ikkala holda
\ш111 yadro 1110111enti Ы = О, ± l 111unosabatni qшюatlantirishi loziш
( О О o'tis'11a1·da11 tashqaгi).
Ga1111ш1-nшla11ishlar xust1siyatlaridan keliЬ chiqqaп holda qt1yidagi x11losani qilisl1 mшпkin: Р; . Р; va DI kattaliklarga ega bo'lgan ikkita lюlat orasidagi yadro radiatsioп o'tisl1ida bosl1 rolni quyidagi nюment va jt11i.lik bo·yiclш tanlash qoidasiпi qшюatla11ti1·uvchi va eng kicl1ik lн v_a !.., qiyшatli cga bo·lgan, elektr va (yoki) magnit multipollш· bajaradi:
l =IЫI va / =IЫI+ l , ( 1.49)
bt1lardз11 Ьittasi elektr ikkiпc\1isi шagпit шt1ltipol bo'lishi kerak.
Gan1111a-11urlanishlar statistik xarakterga egadir, ya'ni har Ьir yadro t1chш1 ga111111a-kvant nurlaпishining 1ш1'lшп Ьir ehtimolligi mavjud. Bu
25

ehtimollik yadro11ing 11yg'ongan holati11ing o'r1acha bo'lis\1 vaqtiga qн­
yidagicha ifoda bilan bog' laпgan, ya'ni: W"" 1т1 , (odatdaт, _ ,., 1о- з с).
Ayrim hollarda radioaktiv parcl1alanisl1lar yoki yadro rcaksiyalari natijasida yadrolar11ing izoшer holatlari deb 110mlaпgar1 uzoq yashovchi holatlaгi нyg'onisl1i nшmki11. Izomer l1olatga ega Ьо' lgan yadrolarga izomerlar dey ilad i. lzomer bt1 neytron va proto11lar soni bir xil, amnю yarim parchalanisl1 davri har xil bo" lg a n atom yad1·osidir. lzo1ш:r lюlat­ larning yasliasl1 vaqti lшr xil bo'lib, ular soпiyalarпing t1lнsl1la1·iclan Ьir necha yillargaclia bo'lishi mt1mki11.
Hozirgi ktinda уагiш parcl1alaпisl1 dav1·i 1 s dап ortiq Ьо·lgш1 yuz­ dan ortiq 11yg'ongan izomer lюlatlar n1a' lt1m. lzo111e1·iya yoki izoп1e1· holatlar hosil bo'lishiga asosiy sabab. нyg ' oпgan va asosiy holatlar­ ning spiпlar farqiпing kallaligidir (/ З). Bнnday izome1·lar proton yoki neytronlar soпlari 50, 82 yoki 126 bo·tgan yadrolar yaqiпida joylasl1gan bo'ladi va izo me1· «yadrolarini>> tasl1kil q iladilar . Uyg'o11ga11 izoшc1· lю­ lat melastaЬil holat deb ham aytiladi va t1lar ko'pcl1ilik lюllarda <"'"'•&Sc yadroda _{111 -} 111etastaЬil lю lat, g - asosiy lюlat (I. m-ra.\'m).
◄4i¹jSc {58.6 soal)
+

Са (turg·un)

т,,,- sк.6 _{so, a} Parchalan,sh usuli : 7.F., IP