Amaliy yadro fiziкasi

N_с
i- =-- L-- --' L-- --' L-- --' '- ---'c:,::a,-! :....:._ Те, МэВ
^O 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 1.2
J.6-rasm. ² Bi "'JPo + е- + v. parcha(anis/1da l10sil bu'lшligun elektron
,•а neylrino/ami11g en<'rgetik spektrlari (ney//·ino spektri /1is0Ыasl1 уа ' /i 01-qali o/inga11).

Beta-spektrlaming нzluksizligi 1930-yilda Pauliвi шassasi jt1da hаш kicl1ik va yariш bнtun spinga ega Ьо'\gап пeylral noшa'lum zапа niavjнdligi g'oyasiga tш1ki be1·di. Ushbu g'oyaga asosan f3=­ parcl1alanishda energiyaniнg Ьir qisn1ini niazkllГ zaгra olib ketadi. Вн zaпaga, 1932-yilda neytron kashf etilga11dan keyiп Е. Ferшi «11eytrino>> («neytro11clia») deb nom be1·adi.

Ne)1rino modda Ьilan jнda kвcl1siz ta'si1·lasl1ga11ligi sabaЬli ш1i tajribada kt1zatisl1 jвda qiyiп. U11i11g qattiq mнl1itdagi yugнrish yo'li ,::J О" km ga teng. Faqat 1956-yildagiпa Rayпes ...-а КоL1е11\аг to­ monidan neytri110ni11g mavjнdligi tajriba orqali tasdiqla11di va 1111i11g modda Ьilan о·zаю ta' sir kesiшi а ,:;\ ³ sшJ atrolida ekaпligi balю­ land i.
So'11ggi paytlaгda tadqiqotchilar astrotizik kelib cl1iqishiga ega bo'lgan neytrinolariga alol1ida e' tibo 1· berishnюqda, clш11ki L1la1· nюdda bilan o'za1·0 kвchsiz ta'sirlas\1ganligi tufay li, astrofizik kelib cl1iq;idi­ ga11 bosl1qa zaгralar Ьilan solisl1tirga11da eng yuqori kirisl1 qoЬiliyatiga ega bo'lib, ular uzoч kosmik obyektlar haqida 111a'\шnot olisl1ga imkoп beradi.
22

5. 
   -§. Ganшia-nuгlanish
   

Gшnma nurlanishlar deb yadro-

11ing o'z-o•zidan g-k\'antlar chiqarish
EJ ---,-----, _,,,---

jnrayo11iga ayt ila d i. Bu jarayonda yad- Е₁ ---+----+--­

ro uyg ·onga 11 energetik sathdan belgi­ langan quyi energetik satl1larga o' tad i.
_Ун ,,.

Ma'lumki, btinda yadro11ing А va Z Ео--- --- --­

ka tta li k lai·i o·zgarmaydi. Garnma-nur­ lanish yadroni11g uyg·o11gan holatidagi holatlar e11ergiyalarini11g ayirmasiga
/. 7-,11s11L Gamma-o 'tishlar sxemasi.

te11g bo·lgai1 diskret e11ergiyali 11urla n is hla ridi r. Ga nнna-kvan tla rning 11t1rl,шishi yad1·odagi ortiqcha e11ergiyani cl1iqarisl1ning asosiy jarayoni­ lari(lan Ьi1·i(li1·. Вш1dа shtinday shaгt bajarilishi ke1·a kk i, usl1bt1 energiya nttklonlar11i11g bog'lanisl1 e11ergiyasidan osh111asligi lozim.
Ga111111a-kva11tlar cl1iqisl1i Ьila11 sodir bo'ladigan o'tishla1·ga radiat­ sion o'tisl1la1· ham dey il ad i. Radiatsion o'tishlar Ьir karrali, ya"ni уаd­ го Ьirdaniga asosiy holatga o·tadi (/. 7-rasm) yoki kaskad (ketщa-ket) o"tisblar sodi1· bo·tadi, natijada yadJ"odan Ьir neclJta g-kvantlar cl1iqa d i.
Yadro energctik satl1larining diskret bo'lganligi sabaЫi g-kvant­ larning spekt1·i han1 diskret bo'ladi.
Gш11111a-kvant energiyasi radiatsioп o'tish sodi1· bo'layotgan ener­ getik satl1lar energiyalar fa1-qi orqali aniqlaniladi:

Е = /1 V = Е, - Ej
( 1.44)

Energiya va i111pнls11i11g saqla11ish qonLtnlariga asosaп (bosl1lang'ich lюlatda yadro tinch holda turibdi deb faп1z qili11sa):
Е = Е? + ,., ; O =p r + P> .,d' (1.45)

1
bu ye1·da т, .i va Р,.,. _- nюs holda tepki yadroni11g kinetik energiyasi va impLtlsi. R - g-kvant ini pLtls i. Yuqoridagi (1.45) tenglanialar sistcmasi
va Т = р¹ / 2111 roгпшladan quyidagi ifodani olamiz:
gz_ Е'

. ,,,
^{Т,.., • 2М}_,,1_.^с_, 2 ^{2М с} 2 ^{• ( 1 .4б)}
Bu foПJшla yordamida T_{, .J} qiyniati11i baholash mumkin. Agar mas­
1
sa s011i A=IOO bo'lgan yadroning ttyg'onish energiyasi Е"" 0,1-1 МеУ 23

/;на (1 S soat)
4.'
Рз
^{n• ,"'11 n т}1^{.'%• 15 soat}