Amaliy yadro fiziкasi

1.5-jadval.
Ra,lioaкriv oilalar.

Oilala1·	Massa soni11i11g rormulasi	Епg uzoq yashovcl1i uuklid	E11g uzoq yasl10vcl1i 11uklid- ning yari111 раг- cl1al:шish da,тi	Parcl1alanisl1- 11ing oxirgi mal1s11loti
Toriy	411	232Th 90	1.39·1О'" yil	20 8РЬ 82
Neptu11iy	411+1	237 , , 93 'р	2.2· IO" yil	2098 . 83 ^1
Uпш-radiy	411+2	з2sи 92	4,5· IO''yil	206РЬ 82
Uran-ak1i110	4n-'-3	23us 92	7.8 - 10 ' yil	207РЬ 82

Uchta radioakriv oiladan tasliqari radioaktivlik xususiyatiga ega bo'lgan bcslнa tat,iiy radioaktiv yad.-olar l1a111 mavj11d bo'lib. 11laming parcliala11isl1i natijasida tllrg'un yadюlar lюsil bo' ladi. Bular quyidagi­ lar·:

57
i к ( /-3 , /3 +. & ), т,1 2 = 1, 28 . 1 о ⁹ yi/ ;

1
:; Rb ( /3 - ), Т₁ , ₂ = 4, 7 · 1 О ¹⁰ yil ;
: S111 (а). Т₁ , ₂ = 1,06 · 10 ¹¹ yil;
¹ Lu ( е; /-3 ), Т₁ , = 5 · 1О ¹⁰ yil ;
2

¹ Re(
-/3
), Т₁ , ₂ = 4 · 1 О ¹⁰ yil . _{( 1 .78)}

Bular ichida ko'p uclнaydigani o' sim li k lar tar·kiЬida, inson va l1ay­ vonlar organizmida 11chraydigani ka liy-4O ra,l io1ш k li, li hisoЫarшdi.
Tabiiy kaliy uchta izotopпing aralaslшн1sidan tasl1kil topgan, ya'ni kaliy-39 (р =93,08%), 40 (р = 0,01%) va 41 (р = 6,91%) (p-izotopning taЬiatda taгqalganligi). B11lar ichida kaliy-4O izotopi rad ioaktivdir .
TaЬiiy kaliyning izotop tarkiЬi o·zga r·nшs Ьо·lgani 11clшn, 11ni11g istal­ gan Ьirikшasida kaliy-4O radio izotopi bo' ladi. -юк radion11klidiпing 89% ul11shi 13· parchalanish nat ijas ida, asosiy lюlatdagi t11rg'11n "⁰Са izo­
topiga aylanadi:

Ь11 yerda v - elektron a ntine ytr inos i.
( 1 .79)

"°К izotop yadrosi chiqaradigan elekt1·0 11l ar nolda11 to 1330 KeV gacha bo' lg a11 uzluksiz spektriga ega, ya' 11i cl1iqayotgш1 elekt1·011laп1ing шaksi111al kinetik eпergiyasi 1330 keV gacl1a Ьо' laLii. Usl1bt1 maksimal
energiya 13- spektrning cl1egara e11ergiyasi 11am deyiladi.
:l К yadюsi, 11 % lюlda orЬitadagi elektгonni qшшаЬ (K-qarшash.
ya'ni K-qobiqdagi elektюni qamrasl1). uyg'o11ga11 holatdagi tш g ' un
: Ar yadrosiпi lюsil qilad i:
(1 . 80 )
Ushbu argon yadrosi uyg·ongan holatdan asosiy holatiga Е,= 1461 keV energiyali y-kvaпt chiqarib o'tadi:
! А/ :,}1 ·+у ( 1 .81 )
Demak, ¹⁰К izotopi maksimal eпergiyasi 0,585 MeV bo'lgaп, uzlнk­ siz spektrga ega bo'lgaп zarrachalar chiqaradi. Bt111da11 tashq.iri 1461 keV eпergiyali moпoenergetik y-nurlanish/ami chiqaradi.

58

_Er1di rna:zkur rna'lш1101lar asosida I g taЬiiy kaliy I soniyada cl1iqa­ radrgaп 13-zапаlаг ,,а y-kvarнlar soniпi l1is0Ыaymiz. Вн l1is0Ыashlarni

baja is/1dшo ld_i_n т massali гad iu akt,i, gan 1Гоdа111 kelt1пb chiqara111iz.
moddani11g aktivligi anicilanadi­

Massasi m lю·lgar1 111a11badagi radioaktiv yadrolar soni:



N=-_J.I N
Л1
( 1 .82)
А
Ьн yerda Nл - AYogadгo soni. µ - izotop11ing molyar massasi. (1.6) va (1.82) la.-ni А = IN ga qo·yaшiz va т massali шonoizotop manbaning ak1i,,ligi11i aпiчlaydiga11 ifodani olamiz :

mN
А= О_'693 , .._т:.._.:..:_м..:..:
½

(1.83)

Agai· akti,·lik Bk larda emas, balki Kyurilarda l1is0Ыansa, u holda
(1.40) ifodaнi qt1yidagi ko'rinishda yozamiz:

0.693 mN"
А "' 3,7- 10п¹. Т½МКи

(1 .84)

g tabiiy kaliy cl1iqaгayotgan JЗ-zan·alш sonini topis/1 11chun ' ⁰ К radioizotopi11i11g tabliy a1·alasl 11nadag i foiz miqdo1·iпi va f3-.:arralar chiqishi yt1z beradigaп parcl1alar1isl1lar ulushini hisobga olish kei·ak.

Massasi I g tabiiy kaliyda т' = б- lg = 1 О -, lg = 1-0 ¹ g miqdorda '⁰ К
radioizotopi Ь01·: J3--pпrclюlanis/1 uchuп cl1iqisl1 kattaligi 1 =0,893 ga teng. Ko'rilayotgaп lюl uchtan (1.41) ifoda quyidagi ko'1·inishga keladi:

=
N
Ар 0.693· т' · Т. - ,f fp
½

( 1 .85)

Agar bt1 ifodaga yt1qorida ta'kidlaпgan qiymatlan1i qo•yib hisoЫa­ sak, А,.= 28 Bk qiy111at11i ol aш iz . Boshqacha aytgaпda I g taЬiiy kaliy 1 s da tax111ina11 28 ta JЗ-zarraclia (elekt1·on) c l1iqaradi . Shunga o'xshash l1isobni K-qa1шasl1 uсlшп bajarsak. 1 g tabiiy kaliy 1 s taxmiпan 4 la y-Jn,,1111 cl1iqarishini aпiqlaymiz. Massasi I g taЬiiy kaliy cl1iqarayotga11 JЗ-zт-rala,· va y-/n•antlar soniпi Ьilgan holda, ixtiyoriy шassali istalgan
59

kaliy Ьiriknнisi chiqarayotgan fj-zan·alщ· va y-k11a11tlш· sonini topish mumkin.

9.