Amaliy yadro fiziкasi

-§. Tabliy radioaktiv 11eruzollar

TaЬiiy radioaktiv aerozollaг eni:111atsiyalaп1i11g atпюsfe,·acla pш·cl1a­ lanishi natijasida hosil Ьо' ladi. «Emanatsiya» - lotinc\1a «e111a11ftio» - ajralib chiqish, sizib cl1iqisl1. ta,-qalish 111a'nosini anglatadi. Ema11ats va
- radiy taЬiiy radioaktiv izotoplari parcl1ala11isl1ini11g gazsi111on ,·adio­ aktiv mahsllllari. Radiy-224 (2"Ra)пing parchalш1ishi natijasida gazsi­ mon radon (Rn), ²²⁴ Ra dan laro11 (Tn). шRа cliш esa aktino11 (An) lюsil bo' la d i. Usl1bt1 radionuklidlai· уа'пi ⁰²⁰Rп, ²⁰⁰Т п va "'°Ап atom 1-ас1ш11i
86 bo·\gan kimiyoviy elen1ent- п1dо11 (Rn)ning щ1klidlari bo'lib. t1!ar­ ning parchalanish davrlari (Т,.,) 1110s l10\da 3.8 25 sut. 54,5 s va 3,92 s ga te11g. Radiy-226, 224, ,,а 223 lar шоs ravishda нran-235, tor·iy-232 va Llran-238 radioaktiv oilalar11i11g parchalanish za11j irida joylas\1g an.
Radon , taron va aktinonlar, ya'ni e111anatsiyalar atmosferaga t11p­ roq, tog' jinslari va labiiy suvlardan o' tad i. Ular at,пosferada ha,,o oqi­ mi va dilfuziyasi asosida tarqaladi. Ularning havodagi ko11se11tratsiyasi balandlik ortgani sari, parchalanishi lllfayli kашауа bOJ·adi. Taron va akti,1011\arning yashash vaqti qisqa. slш sabaЫi atnюste1·a11i11g yer sir·ti­ ga yaqin bo'lgan qatlaшla,·ida нchraydi. Radon konseпtгatsiyasi odatda taron konsentratsiyasidan Ьir necha tш1ibda yнqori bo·\acli. Radiatsion xavfsizlik rшqtai nazaridan faqat radon 11шl1im al1a111iyatga ega Ьо·lib taron va aktinon gazlari kаш alшmiyatga ega. Radш1 gazi ko'p 111iq­ dorda uran konlarida to'planadi hamda ye.-osti taЬiiy mineп1I s u, •lш·ida hаш Ьо ' ladi .
Emanatsiya inert gaz bo'lib, atшosterada ato111ar \юlatida bo'ladi. Emanatsiya a\0111\ari kondensatsiya yadrol,нiga. ya'ni clшng za:тalaгi. og'ir ionla1· va h.k. Ьirik111aydilar. Slш sabaЫi o·z\ari bevosita aeюzol hosil qilmaydilar. Radioaktiv ae.-ozollar, e111a11a1siya parclшlaпish 111ah­ sulotlari bo·\gan pol011iy, vismut va qo'rg'osl1in izotoplarini11g konden­ satsiya yadrolai·iga qo·shilisl1i пatijasida lюsil bo'lacli.
Radoп parchalanish zanjirini batafsil ko•rib cl1iqamiz:

60

226Ra 16 00.ili . Шо.₁



3.825su1 .R (• 218р } 3,05min .R в(214рь) 26,Sm in•

88 а · 86ru
Rac(2J:в;) 1. 9 mni
а · lL 84 ° а ·а 82 р ·
Rac(2JJPo) . l 6н : --11k Rao(2 f Рь) 2,2 / 1

RаЕ(² в;.)so
t.ш
RaF{2JJPo) lЗ SJ : s⁴u t RaG(2 Pь)
(1.86)

1
Вн parclialanisl1da ²¹⁰ РЬ gacha bo'lgan barcl1a mal1sulotlar qisqa yashovcl1ila1·dir. Uzoq yashovcl1i= ¹⁰РЬ (1'_{, ,} =22 yil) o'zi esa ha,,oda
yetarli miqdo,-da to'pla11isl1ga tilgш·maydi ;lш sabaЫi undan keyingi parcl1ala11isl1 111al1s11lotlarini l1isobga olntasa 11am bo'ladi.
Vismut-214 (О.О./%) izotopi11ing parchalanishi tofayli hosil bo'lgan ²¹"ТI izotopini11g cl1iqish kattaligi kichik bo'lganligi sabaЫi ²¹"ТI ni ²¹·¹Ро ga nisb11ta11 hisobga olшasa 11am bo' la ri o ' ta qisqa yasliashi (/ О-' s !ш atmfida) sabaЫi, ²¹⁴ Ро izotopi doimo ²¹⁴ Bi izoюpi bila11 radioaktiv nш,,ozaшttda bo'ladi. Shoпday qilib radon
parcl1alanisl1 111al1sulotlari o'zaro aylaпishi11i soddalaslltirib quyidagi ko•riпisl1da yozisl1 muшkiп:
(1.87)
Havщiagi ²¹⁸Ро. ²¹⁴РЬ va ²¹⁴ Bi atomlaгi koпseпtratsiyasi rnos lюlda п,. ₁₁₂ va _11, bo'lsin. Radon paгcliala11isl1 111al1sulotlarini11g aktivlik koп­ se11tr·atsiyalar А ,= 1 _{11 ;} А =1,п! : AJ =l p _, bo·[adi, Ь11 ye1·da 1₁, 1₂ va 1, rnos

Р Ь va

' Bi izoropla1·i11ing parcl1alanisl1 doiшiylari. Ra­
lюlda ²" Ро, ²¹⁴
1 1 _{2 4}2

don va ш1i11g parcl1alanisl1 mahsulotla1·i , o ·as ida гadioaktiv 11шvozanatda