A`meliy jumis №1 jem turleri hám olardiń klassifikaciyasi jumıstıń maqseti`

A`MELIY JUMIS №1
JEM TURLERI HÁM OLARDIŃ KLASSIFIKACIYASI
Jumıstıń maqseti` Jemlerdiń klassifikaciyası, ximiyalıq hám azıqlıq bahası
menen tanısıw.
Kerekli materiallar` Hár qıylı jemlerdiń ulgileri, ximiyalıq quramı boyınsha
kesteler.
Atızda ot-shóp jetistiriw egiletuǵın jerlerde jem óndiriw menen shuǵıllanadı. Ol iri, kontsentrli hám shireli jemlerdi beredi.
Iri jemler (pishen, saban, kepek)-kletchatkanıń tiykarı bolıp,quramında fosfor, kaltsiy, mikroelementler, sonday-aq proteynler,maylar, E hám D vitaminleri boladı.Mallardıń azıǵında uglevodlar úlken rol oynaydı hám olarǵa azıqlıq zatlardıń ulıwma salmaǵınıń 70-80 % tuwrı keledi.Ratsionda qant muǵdarınıń tómenlewi belok jetispewshiligine alıp keledi, bul óz gezeginde sharwashılıq ónimleriniń belgili dárejede jetispewshiligine alıp keledi.
Kontsentrli jemniń tiykarına dán hám dánli sobıqlı eginler,shóp unı,V gruppa vitaminleri, fosfor, kúl elementleri hám maylar kiredi.
Ǵálle eginleriniń dáni uglevodlarınıń kóp bolıwı menen ayrıladı, biraq olarda belok muǵdarı az bolıp, azıqlıq bahası tómen bolıwı menen xarakterlenedi.
Dánli sobıqlılardıń dáni belokqa bay bolıp, almastırıwǵa bolmaytuǵın aminokislotalar: lizin, metionin, triptofan hám basqalardı quraydı.
Shóp unı azıqlıǵı boyınsha dánli kontsentratlardan kem emes, hám beloginiń bahalılıǵı, mineral zatlardıń, vitaminlerdiń hám basqada áhmiyetli biologiyalıq birikpelerdiń muǵdarı boyınsha olardan ústin turadı.
Shireli jemlerdińtiykarına uglevodlı jem esaplanatuǵın tamırmiyweliler, senaj hám silos kiredi.
Sharwashılıqta qollanatuǵin azıqlar sapasi, toyımlıligi,sińimliligi menen pariqlanadi. Barliq azıqlar 3 toparga bólinedi: ósimlikten tayarlanǵan azıqlar,sharwa ónimlerinen tayarlanǵan azıqlar hám mineral zatlar.Sol azıqlardan eń kóp qollanilatuǵini ósimliklerden tayarlanatuǵin azıqlar esaplanadı.
Ósimlik azıqlari.Ósimliklerden tayarlanatuǵin azıqlar keń tarqalǵan bolip,olarǵa kókshóp,pishen,senaj,silos,iri,shireli,kontsentrli hám basqa azıqlar kiredi.
Kók shóplik azıq-bul eń arzan,toyımlı,ańsat sińetuǵin azıq.Kók shóp azıq jeterli darejede suwli,vitaminli,xoshiyisli,ahmiyetli organikalıq hám mineral zatlarǵa bay boladi.Kókshóplik azıq tábiyiy otlaqlardan,arnawli egilgen ot-shóp eginlerden alinadi.Kókshóp vitaminlerge, karotin,belok hám mineral zatlarǵa bay boladi.Iri jemler.Bul toparǵa pishen,saban,paqal,topan, puta hám terek shaqalari kiredi. Uliwma bul azıqlar ańsat sińbeydi,quraminda toqimalar kóp boladi,kletcatkanıń tiykarǵı istocnigi bolıp,fosfor,kaltsiy,mikroelementler, sonday-aq proteyn, maylar E hám D vitaminleri boladı. Pishen-bul qurǵatilǵan ósimlik azıǵı.Pishen hár túrli tabiyiy otlaqlardan,egilgen bir hám kóp jıllıq shóplerdan hám basqa ot-shóp eginlerden tayarlanadı.Toyımlılıǵı boyınsha kókshópten joqarı boladı. Saban-jıynap maydalanǵan paqal.Kepek-dán maydalanǵanda hám tazalanǵanda shıǵatuǵın shıǵındı.Ol paqal,japiraq,tuqim qabiqlari,rawalanbaǵan dán,jabayı shóp tuqımları,qabıqlar,push dánlerden ibarat.Pishen unı-jıynap maydalanǵan pishen.Shóp unı-jasalma qurǵatılǵan jas shóp. Reńi jasıl boladı.Kon-tsentrli jemler-bul joqarı toyımlı qurǵaq azıq.Jem sıpatında dánli hám dán-sobıqlı eginlerdiń dáni (tuqımı)isletiledi.Dán toyımlılıǵı menen joqarı kórsetkishlerge iye.Tiykarǵı ot shóplik dán eginleri-bul sulı,arpa,ot shóplik biyday, qarabiyday, tritikale, júweri, mákke, noxat, soya, gorox. Dánniń quramında belok, karbon suwları,vitaminler boladı.
Shireli(suwli) jemler- bul tamırmiyweler,túynekmiyweler,ot shóplik palız eginler miywesi.Bul azıqlar suwlı,karbon suwlarına bay,ańsat sińedi.Sút shıǵıwın kóbeyttiredi.
Konservalastirilǵan azıqlar-bul silos,senaj.Bul azıqlar germetik usılda tayarlanadı.Senaj-ot-shóplik sobıqlı eginlerden tayalanadı,silos bolsa siloslanatuǵın dánli eginlerden tayarlanadı. Bul azıqlar haywanlardı kók shóp penen támiyinlew qıyın bolǵan qıs dáwirinde kóbirek qollanıladı,sebebi toyımlılıǵı boyınsha ko’k sho’pke jaqınıraq boladı.Bul azıqlardan tısqarı puta hám tereklerdiń bir jıllıq shaqaları,tógilgen japıraqları tiykarǵı ónim jıynalǵannan keyin qalǵan japıraq hám paqallarıda azıq sıpatında qollanıladı.