A`meliy jumis №6 ot-jemlik shóplerdiń egisten aldin tuxim mugdarin ham toginlew mugdarlarin esaplaw

A`MELIY JUMIS №6
OT-JEMLIK SHÓPLERDIŃ EGISTEN ALDIN TUXIM MUGDARIN HAM TOGINLEW MUGDARLARIN ESAPLAW
Mallarǵa jem retinde paydalanatwǵın kóp jıllıq shóplerdiń aralas egisi, shóp aralaspası dep ataladı. Shópler kóp jasawı boyınsha tómendegilerge bólinedi`
a) qısqa az waqıt paydalanıw- 2,3 jıl.
b) orta waqıt paydalanıw 4,7 jıl.
v) uzaq waqıt paydalanıw 7 jıldan kóp.
Aralas egindegi shoplerdi tańlawda tómendegilerge kewil bóliniwi tiyis`
1). Regionnıń topıraq-klimat sharayatına jaqsı biyimlesken, sol zona ushın rayonlastırılǵan shóp túrleri ǵana shóp aralaspasına kiritiledi.
2). Qısqa waqıt paydalanatuǵın shóp aralaspası ádette ápwayı bolıp, tez piser shóplerdiń tek 2-3 túrinen turadı.
Egerde paydalanıw waqtı sozılatuǵın bolsa, onda shóp aralaspasınıń túrleri kóbeytirilip, 5-7ge jetkeredi hám tez piserdey basqa ortasha uzaq hám uzaq jasaytuǵın shóp túrleri qosıladı.
3). Orıp alıw ushın qollanılatuǵın shóp aralaspası ádette ómiriniń uzaqlıǵı hám orımǵa pisiwi jaǵınan bir-birine uqsas shóplerdiń 2-3 túrinen dúziledi. (1 ǵálle +1 sobıqlı, yamasa 2 ǵálle + 1 sobıqlı).
Shópler kóp jıllıǵı hám tez piserligi boyınsha hár qıylı bolıp, jıl dawamında mallardı jasıl shóp penen támiyinlewi kerek. Shóp aralaspasınıń egiw mug’darın esaplawda shóptiń túri (ǵálle, sobıqlı) biologiyalıq qasiyeti - japıraq hám pashalaw ózgeshelikleri esapqa alınıw kerek. Shóp aralaspasın egiwde ósimliktiń ómiri, paydalanıw mápi esapqa alınadı.
Egiw muǵdarları. Shóp aralaspaları quramına kiriwshi komponentlerdiń hár birin bólek egiw muǵdarların anıqlaw ushın olardıń taza halında egilgendegi muǵdarı, aralaspalarındaǵı salmaǵı (procent esabında), tazalıǵı hám kógeriwsheńliklerin esapqa alıw kerek.Shóplerdiń tuxımların taza halında hám aralaspalarda egiwdiń durıs muǵdarları teoriyalıq hám ámeliy jaqtan islep shıǵarılmaǵan. Túrli mámleketlerde hám topıraq-hawa rayı sharayatlarında hár qıylı egiw muǵdarları qollanaladı. Keyingi jıllarda jaylaw hám pishenzarlar payda etiwdiń agrotexnikalıq dárejeleriniń kóteriliwi menen tuxım egiw muǵdarların qısqartırıw jaǵdayları gúzetilmekte. Bunda ekonomikalıq áhmiyetke iye bolǵan tuxımlıq únemlep qaldırıladı hám kóbirek atızlarda otlaq-jaylaw payda etiw múmkin boladı.
Shóplerdi taza halında egiw muǵdarları tómendegishe: (ga/kg) boyshań mastak 33, jaylaw mastagi 29, aqsoxta 22, jaylaw pıshıq quyrıǵı 26, jıltır bas 33, ajırıkbas 12, betaga 29, jaylaw qońır bası 21, jońıshqa 18, qızıl sebarga 16, aqsebarga 13, sarı sebarga 14 kg/ga.
Shóp aralaspasındaǵı ósimlik túrleriniń tuxım muǵdarı tómendegi formula menen esaplanadı:
U=
Bul jerde:
U- 1 gektarǵa kg esabında tuxım muǵdarı;
S –taza halında egilgende 1 gektarǵa egiw muǵdarı, (kg).
F- aralaspa quramındaǵı salmaǵı (procent).
E –tuxımnıń egiwge jaramlılıǵı, (procent).
Tómende Ózbekstan sharwashılıq ilimiy izertlew institutı tárepinen shıǵarılǵan «Ózbekstanda suwǵarılatuǵın mádeniy jaylawlardı payda etiw hám olardan paydalanıw boyınsha mólsherlengen waqtınsha texnikalıq kórsetkish-ler»diń kestedegi egiw muǵdarları keltiriledi.
Suwǵarılatuǵınjaylawlarǵaegiwushınusınısetilgenshóparalaspaları hámdetuxımjumsalıwınıń muǵdarları

	Egin túrleri	Rejedegi tuxım sebiw muǵdarı, gektarına milli­on dana	1 kg tuxım sanı, mıń dana	1- klass tuxımnıń egiwge jaramlı lıǵı, %	Tuxım jumsalıw muǵdarı,kg/ga
Ózbekstanda egiw ushın usınıs etiletuǵın aralas shópler
1	Kók jońıshqa	8,0	542,8	88,2	17
2	Kóp orımlı mastak	4,0	476,0	85,5	10
3	Jaylaw mastagı	4,0	465,1	87,3	10
		16,0	-	-	37
4	Kók jońıshqa	8,0	542,8	88,2	17
5	Kóp orımlı mastak	5,2	476,0	85,5	13
6	Aksoxta	2,8	833,3	86,4	4
		16,0	-	-	34
7	Kók jońıshqa	8,0	542,8	88,2	17
8	Kóp orımlı mastak	3,0	476,0	85,5	7
9	Jaylaw mastagi	3,0	465,1	87,3	7
10	Aq soxta	2,0	833,3	86,4	3
		16,0	-	-	34
11	Kók jońıshqa	8,0	542,8	88,2	17
12	Kóp orımlı mastak	4,0	476,0	85,5	10
13	Suw biydayıq	4,0	285,7	85,5	16
		16,0	-	-	43
14	Kók jońıshqa	7,0	542,8	88,2	17
15	Kóp orımlı mastak	3,0	476,0	85,5	7
16	Jaylaw mastagi	2,0	465,1	87,3	5
17	Suw biydayıǵı	3,0	285,7	85,5	12
		16,0	-	-	41
18	Jońıshqa	8,0	542,8	88,2	17
19	Kóp orımlı mastak	2,5.	476,0	85,5	6
20	Jaylaw mastagi	1,5	466,1	87,3	3
21	Suw biydayıǵı	2,5	285,7	85,5	10
22	Aksoxta	1,5	833,3	86,4	2
		16,0	-	-	38
23	Jońıshqa	5,6	542,8	88,2	12
24	Qızıl sebarga	2,4	584,8	88,2	5
25	Kóp orımlı mastak	3,0	476,0	85,5	7
26	Jaylaw mastagı	2,5	465,1	77,3	6
27	Suw biydayıǵı	2,5	285,7	85,5	10
		16,0	-	-	40

Esletpe.Tuxım muǵdarı 100 procent kógerip shıǵatuǵın 1-klass taza tuxım ushın esaplap shıǵarılatuǵın 1 kg tuxımnıń ortasha muǵdarı hám xojalıq tárepinen jaramlılıǵı kórsetilgen.