Ammiakning laboratoriya va sanoatda olish usullari

Ammiakning laboratoriya va sanoatda olish usullari

Olinishi. Azot vodorod bilan bir nechta birikmalar hosil qiladi. Ulardan eng muhimi ammiak hisoblanadi.

H- N- H struktura formulasi
H
Laboratoriyada olinishi.

Laboratoriya sharoitida ammiak ammoniy xlorid bilan so`ndirilgan ohak aralash-masini ohista qizdirish yo`li bilan olinadi.

2 NH4Cl + Ca(OH)2 = CaCl2 + 2NH3 + H2O

Hosil bo`lgan NH3 so`ndirilmagan ohak (CaO) bilan quritiladi. Uni CaCl2 yoki H2SO4 bilan quritib bo`lmaydi, chunki ammiak bu moddalar bilan ximiyaviy reaktsiyaga kirishadi. Sanoatda ammiakning olinish usullari 1-usul. Azot va vodoroddan sintez qilish

N2 + 3H2 = 2NH3 + Q

Reaktsiya faqat katalizator ishtirokida boradi. Katalizator sifatida alyuminiy va kaliy oksidlari bilan aralashtirilgan temir metali ishlatiladi. Boshlang`ich moddalardan N2 suyuq havodan vodorod suvdan olinadi. Elementlardan ammiak sintez qilish nazariyasi ancha murakkab protsess bo`lib Le-Shatele printsipiga asoslangan, eng qulay shart-sharoitlardagina amalag oshadi. (Texnologik protsess TNV)
Ammiakning toshko`mirdan olinishi
Sanoatda ammiak olishning eski usullaridan biri toshko`mirni kokslashda
chiqadigan gazlardan ajratib olish usulidir. Toshko`mirda 2% gacha azot bo`lib uning 25% i quruq haydashda ammiak holida chiqadi. 1 t ko`mirdan 2-2,5 kg ammiak olish mumkin. Bu usulda toshko`mirdan chiqqan gaz suvda eritiladi. Bu ammiakli suv deyiladi. Uni isitib ammiak olish mumkin. Toshko`mirni quruq haydash bilan olinadigan ammiak unga bo`lgan extiyojimizni qondira olmaydi. Bu muammoni echishda butun dunyo olimlari bosh qotirishdi. Havoda hajm jixatdan 78,09% og`irlik jihatdan 75,53% N2 bo`lganligi uchun, havodagi erkin azotni bog`lab azot birikmalari hosil qilish ustida olimlar o`ylashdi. 1869 yildagi Mendleevning ―Ximiya asoslari‖ - asaridagi havo azotini bog`lash problemasini o`rganib, havo azotidan N2 – birikmasi olish usulini topishdi. Mendleevning bu asarida ―Qishloq xujaligining kelajagi shunday usulning topilishiga ko`p darajada bog`liq‖ deyilgan. 1-chi usul ya'ni azot bilan vodorodni biriktirib NH3 olish 1908 yilda taklif qilingan edi. Ammiakning sianamid usuli bilan olinishi (1905-1910 yillar) Kaltsiy karbid CaCl2 yuqori to da havodagi erkin N2 bilan birikib kaltsiy sianamid hosil qiladi. CaC2 ko`mir bilan ohakdan olinadi.

CaC2 + N2 = CaCN2 + C + 7 kkal

CaCN2 ning tuzilish formulasi
Ca = N - CN
bo`lib rangsiz poroshok, unga ko`mir qo`shilganda kul rang kukun hosil bo`ladi. CaCN2 6 atm bosimda 100 ⁰C dan yuqori to gacha qizdirilgan suv bug`i ta'sirida CaCO3 va NH3 - ga ajraladi.
CaCN2 + 3H2O = CaCO3 + 2NH3 + 21 kkal

Bu usulning ahamiyati sanoatda uncha katta emas. Sanoatda ammiakning azot bilan vodoroddan sintez qilish eng muhim usul bo`lib, u borgan sari rivojlanmoqda. Ammiakning eng muhim xossalaridan biri uning kislotalar birikib ammoniy tuzlari hosil qilishidir.

NH3 + HCl =NH4Cl
NH3 + H3PO4 =NH4H2PO4

Bu reaktsiyalardan ammiak birikish reaktsiyalariga moyilligi ko`rinadi.
Ammiak kuchli qaytaruvchi. Qizdirilganda u mis (II) - oksidini qaytaradi, o`zi esa erkin azotgacha oksidlanadi.

2 SiO + 2 NH3 = 3 Si + N2 + 6H2O

Ishlatilishi. Ammiakning ko`p miqdori nitrat kislota, N2 - tutuvchi mochevina soda olish sanoatida, suyuq ammiak va uning suvdagi eritmalari suyuq o`git sifatida ishlatiladi. Azotning kislorodli birikmalari 6 ta kislorodli birikma hosil qiladi. N2O, NO, N2O3, N2O4, N2O5, NO2 Azotning barcha oksidlari orasida NO va NO2 nitrat kislota ishlab chiqarishda katta ahamiyatga ega.
Nitrat kislota HNO3
orlashda ishlatiladi.