Amonboyev mahammadsidik
Download 3.98 Mb. Pdf ko'rish
|
61a1df565b84c4.81967751
- Bu sahifa navigatsiya:
- П од ред. А.Х.Хикматова.-Т.: «О ‘zbekiston», 2001, 212-Ь. 104
- 2007 у 2008y 2009) 2010y. 2011 yilning oyi 3® quumatliqosozlamijoylastnridibirlamchi bozon a
|
103
5.1.1-jadvaI Qimmatli qog‘ozlar bozorida faoliyat ko‘rsatish huquqini beruvchi litsenziyaga ega bo‘lgan investitsiya muassasalari soni28 Faoliyat turi yillar 1992- 1993 1994- 1995 1996- 1999 1998- 1999 2000 ham- masi Investitsiya vositachilari 35 47 192 26 12 312 Investitsiya maslahatchilari - 1 26 8 10 45 Investitsiya kompaniyalari 1 21 38 2 5 67 XIFlari - - 83 5 - 88 Investitsiya fondlari - 2 2 3 - 7 Boshqaruvchi kompaniyalar - - 82 8 6 96 Hisob-kliring kompaniyalari - - 1 2 - 3 Depozitariylar - 3 10 11 11 35 Reestr yurituvchilar - - 28 35 1 64 Qimmatli qog‘ozlaming nominal yurituvchilari - - 1 5 - 6 Birja faoliyati - - 2 - - 2 Faoliyatning boshqa turlari 6 6 2 - 4 18 Faoliyatning aralash turlari - 13 13 4 4 34 JAMI 42 93 480 101 53 777 28 Узбекистан: десять лет по пути формирования рыночной экономики/ П од ред. А.Х.Хикматова.-Т.: «О ‘zbekiston», 2001, 212-Ь. 104 Shu bilan birga bozor infratuzilmasining asosiy bo‘g‘ini bo‘lgan fond bozorlarida banklaming qimmatli qog‘ozlarini sav do aylanmasi ham sezilarli darajada oshgan (5.1.2-rasm). Unga ko‘ra banklaming biijadagi qimmatli qog‘ozlar savdo aylanmasi birlamchi bozorga nisbatan sezilarli o‘sgan bo‘lib, 2007- yildagi 67,6 foizdan 2011- yil 9 oylik natijalariga ko ‘ra 72,9 foizga yetgan. Birlamchi bozorlar qimmatli qog‘ozlaming umumiy emissiya salo hiyatini ko‘rsatsa, ikkilamchi bozorning shakllanishi iqtisodiyotda ulaming harakatini hamda nechog‘li likvidli ekanligini ifodalovchi ko‘rsatkich ham hisoblanadi. Respublikamizda bu borada, ya’ni ik kilamchi bozomi shakllantirish maqsadida qo‘shimcha chora-tad birlar izchil amalga oshirilmoqda. 2007 у 2008y 2009)' 2010y. 2011 yilning? oyi 3® quumatliqos'ozlamijoylastnridibirlamchi bozon a muomaladagi quimiatli qotfozlar ikkilamchi bozori 5.1.2-rasm. Toshkent respublika fond birjasida ikkilamchi bozorning ulushi. Umuman zamonaviy fond bozorining eng assosiy xususiyati hamda umumiy savdo hajmining ko ‘p qismini asosan listingga 105 kirgan korxona va kompaniyalaming qimmatli qog'ozlari tashkil etishi kerak. Listing - bu aksiyadorlik jamiyatlari qimmatli qog‘ozlarining fond bozoriga kirishi uchun maxsus tartib hisoblanib, mazkur jarayon investorlarni fond bozorining holati, shuningdek, undagi ishonchli qimmatli qog‘oz!ar haqida axborot berish samaradorligini oshirish maqsadida yuritiladi. Listingdan o ‘tish aksiyadorlik jamiyati uchun muhim ahamiyatga ega bo‘lib, mazkur jamiyatning obro'sini hamda uning qimmatli qog‘ozlarining qadrini oshiradi. Listingga kirgan korxona kredit yoki zayomga ehtiyoj tug‘ilgan paytda banklar yoki boshqa moliyaviy institutlaming ishonchiga oson kira olishi mumkin. Bundan tashqari tashqi moliya bozoriga chiqish imkoniyatiga ham ega boMadi. Chunki, xorijiy kompaniyalar listing kompaniyalari qimmatli qog‘ozlarini afzal bilishadi. Chet el fond birjalari esa mahalliy fond biijasi listingida turgan emitentlaming qimmatli qog‘ozlarigagina joy berishadi. Shu bilan ta’kidlash kerakki, aksiyadorlik jamiyatlarining barchasi ham birja listingiga kira olmaydi. Toshkent respublika fond birjasi listing talablari yetarlicha qat’iy hamda xalqaro standartlar darajasida o ‘matilgan. 0 ‘tgan yillar davomida birja listing talablaridan ayrim kompaniyalargina muvaffaqiyatli o ‘tishgan. 2010- yilda Toshkent respublika fond birjasi listing ro‘yxatida 19 ta kompaniya qayd etilgan bo‘Isa 2011- yilda ulaming soni 100 taga etdi. Bunday kompaniyalar qimmatli qog‘ozlarining fond bozorida paydo boMishi investorlar qiziqishini tobora kuchaytirmoqda. Fond birjasining asosiy infratuzilmalaridan sanalgan listing jarayonidagi eng muhim jihat emitent faoliyatining samaradorligi, qadrlilik koeffitsienti, balans bo‘yicha qoplash darajasi, ustav kapitalidagi o'zgarishlar, qimmatli qog‘ozlar muomalasining koMami hamda davomiylik ko'rsatkichlari tahlili negizidagi qimmatli qog‘ozlarning ekspertizasi hisoblanadi. Qimmatli qog‘ozlaming bunday sinchkovlik asosida tanlab olinishi ulaming ishonchliligini ta ’minlaydi. Fond biijasi listingida joylashgan emitent ahborotlami ma’lum qilish bo‘yicha yuqori talablarga 106 rioya qilishi kerak boiadi. Emitent tomonidan axborotlaming oshkor qilinishi investorga aksiyadorlik jamiyati rivoji hamda uning qimmatli qog'ozlari sifatini baholash imkoniyatini beradi. Fond birjasi savdo qoidalariga binoan listing kompaniyalarining qimmatli qog'ozlari majburiy kotirovka qilinadi. Bu listingdagi qimmatli qog'ozlar savdosining tashkilotchilariga haqiqiy qiymatni aniqlanishni ta’minlovchi bahoni belgilashning bozor mexanizmini qo'llashga imkoniyat beradi. Bundan tashqari, qimmatli qog'ozlaming muomala jarayoni biija nazorati ostida o'tib, bu savdolaming suiiste’molchilik hamda qalloblikdan xoli bo'lishni ta ’minlaydi. Fond bozori haqida gapirganda REPO birja operatsiyalarini ham aytish kerak bo'ladi. Hozirgi kunda bizning fond bozorimizda bunday imkoniyatlardan samarali foydalanilmayapti. REPO - bu birja operatsiyasi jarayoni, moliyaviy mablag'ga ehtiyojmand bir kompaniya o'z qimmatli qog'ozini boshqa bir kompaniyaga sotishi bilan belgilanadi. Bunda qimmatli qog'ozni sotib oigan kompaniya boshlang'ich narxidan ancha yuqori narxda qaytarib sotadi. Sotish va qayta sotib olish o'rtasidagi farq REPO bitimi bo'yicha foizni tashkil etadi. Umuman birinchi kompaniya o 'z qimmatli qog'ozini garovga qo'yib, qarz olgandek va yuqori narxda qaytib sotib olish hisobidan foiz to'lagan ikkinchi kompaniya esa kreditor sifatida namoyon bo'ladi. REPO tizimi shunisi bilan qiziqki, ham kredit, ham nokredit tashkilotlariga kreditlash imkoniyatini taqdim etadi. Uning zayom oluvchi uchun afzalligi esa qarzni hech qanday rasmiyatchiliksiz olishida namoyon bo'ladi. Agar ushbu kredit banklardan olinadigan bo'lsa, tabiiyki, bir qator hujjatlar yig'ishga to 'g 'ri keladi. Bu boradagi barcha ovaragarchiliklar REPO bitimida umuman bo'lmaydi. Bunda zayom oluvchilar jismoniy yoki yuridik shaxs bo'lishi mumkinligi kichik biznes va xususiy tadbirkorlami o'ziga jalb qilishi tabiiydir. Asosiy shart likvidli qimmatli qog'ozlarga egalik qilishdan iborat. 107 0 ‘zbekistonda qimmatli qog‘ozlar bozori savdo tizimining rivojlanish tendensiyasi (mlrd. so‘m) Download 3.98 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|