Analog va raqamli sxemotexnika, elektronikaning asosiy yo'nalishlaridan biri hisoblanadi

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI

OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

NAMANGAN MUHANDISLIK QURILISH INSTITUTI

“Sanoatni axborotlashtirish” fakulteti

“Informatika va axborot texnologiyalari” kafedrasi

“Analog va raqamli sxemotextika” fanidan

KURS ISHI

Mavzu: Umumiy kollektorli kaskadni loyihalash va uni hisoblash

Bajardi: _____________________________

_____________________________

Komissiya raisi: _____________________________

A’zolari: 1. ___________________________

2. ___________________________

Rahbar: _____________________________

NAMANGAN 2022

MUNDARIJA

Asosiy qism.
1-BOB. Umumiy kollektorli kaskadni loyihalash va uni hisoblang
1.1. Masalaning qo‘yilishi, uning dolzarbligi va ahamiyati, kurs ishning maqsadi.
1.2. Umumiy kollektorli kaskadlarni tuzulishi
1.3. Umumiy kollektorli kadsadni loyihalash va hisoblash
2-BOB. Umumiy kollektorli kaskadni loyihalash va hisoblashga asoslangan loyiha ta`minoti
2.1. Multisim dasturi haqida umumiy tushunchalar va taxlillar
2.2. Multisim dasturi yordamida umumiy kollektorli kaskad loyihasini ishlab chiish
2.3. Dasturdan foydalanish yo`riqnomasi
Xulosa……………………………………………..
Foydanilgan adabiyotlar…………………………
Ilova………………………………………………
Analog va raqamli sxemotexnika, elektronikaning asosiy yo'nalishlaridan biri hisoblanadi. Bu soha elektronik qurilmalar, elektr energiyasini boshqa energiya turlariga aylantirish va elektronik tizimlarni yaratishda amalga oshiriladi.Sxemotexnika, qurilmalar va tizimlar uchun turli xil shakllarda ishlatiladi.Analog va sxemotexnikasi elektr energiyasini apparatlar, masalan, radio va televizorlar uchun ishlatiladi. Raqamli sxemotexnika esa, elektr energiyasini raqamlar shaklida ishlatadi va kompyuterlar, mobil qurilma va boshqa elektronik tizimlar uchun kerak bo'ladi.Bu sohaga kirmoq uchun elektronika, elektrik va elektronikning asosiy konsepsiyalarini tushunish zarur. Shuningdek, analog va raqamli sxemotexnika, elektronik qurilmalar va tizimlar yaratishni o'rganishga yordam beradi.Elektronika va Sxemotexnika fanini o’qitishdan maqsad bakalavriat talabalarini xalq ho’jaligining turli sohalarida shaxsiy kompyuterlardan oqilona foydalanish uchun zarur bo’lgan kompyuterning ishlash prinsipini o’rganishdan iborat. Shu bilan birgalikda uning barcha ichki sxemalarini yaxshi bilishi, ichki energiya manbalari haqida mukammal tushunchaga ega bo’lishi hamda ushbu mutaxassislik talabalarda elektron qurilmalar va boshqa elektrotexnik qurilmalarning ishlash rejimlarini o’rganishda ko’nikma hosil qilish va bilim berishdir. Bu qurilmalarga mantiqiy va raqamli elementlar, yarim o’tkazgichli elementlar tuzilishi va bular bo’yicha talabalarga nazariy bilim berish va amaliyotda o’rgatishdan iborat. Talabalarga, fanni o’qitishda asosiy e’tibor mantiqiy va raqamli qurilma multivibrator. ATSP. TSAP. va ishini va ularni EHMlarda foydalanishning fizik printsiplariga qaratiladi.Shuningdek electron qurilmalar yordamida mantiqiy elementlar. Hotira elementlari hamda odam-EHM muloqatidagi o’zaro informatsiya almashuvining fizik printsiplari sxemotexnika yordamida tushuntiriladi. Talabalarga elektron xisoblash mashinalarining tuzilishi ularning ishlash printsiplari va EHM larda ishlatiladigan elementlarning qo’llanishi, tuzilishlarini va ular ustida bajariladigan amallarni o’rgatishdan iborat.Sxemotexika fani nisbatan yangi fan bo’lib u bevosita EHM lar va uni qo’llanilishi bilan bog’liqdir. Ma’lumki xozirgi kunda EHM lar xalq xo’jaligi va kundalik hayotimizga to’la kirib kelmoqda. SHunday ekan biz o’z navbatida xar bir mutaxassis hattoki oddiy insondan EHM to’g’risida to’laroq bilimga ega bo’lishni va undan samarali foydalanishni taqozo etadi. Buning uchun esa albatta EHM larni ishlash printsipi va uni mantiqiy tuzilishini bilish zarur. SHu nuqtai nazardan «Sxemotexnika» fani elektronikaning eng ilg’or yutuqlaridan kelib chiqib yaratilayotgan zamonaviy yarim o’tkazgichli qurilmalar ishini va ularni tuzilishini o’rganadi. Hozirgi zamon fani va texnikasining jadal ravnaqi muxandis-pedagog xodimlarning nixoyatda yuksak bilim saviyaga ega bo’lishini, binobarin, oliy o’quv yurtlarida ularni tayyorlash usul-uslubini muttasil takomillashtirishni taqozo etmoqda. Bu muammoni hal etishda, ya’ni talabalarni samarali o’qitishda mashg’ulotlarda nazariya bilan amaliyotni puxta, birga qo’shib olib borish ayniqsa muhim ahamiyatga ega, chunki amaliy ishlarni izchil o’tkazish talabalarning ma’ruza darslarida olgan bilimlarini mustaxkamlash imkonini beradi.Asosiy qoida va tushunchalar: Har bir muxandis-pedagog har tomonlama qobiliyatli, ma’rifatli, bozor munosabatlari sharoitida o’z bilim va ko’nikmalari bilan KHK larda Informatika va elektr energetikasi yo’nalishlari bo’yicha kichik mutaxassislarni tayyorlashda samarali faoliyat ko’rsata oladigan bo’lishi lozim.Elektronika va Sxemotexnika» fanini o’qitishdan maqsad bakalavriat talabalarini xalq ho’jaligining turli sohalarida shaxsiy kompyuterlardan oqilona foydalanish uchun zarur bo’lgan kompyuterning ishlash prinsipini o’rganishdan iborat. Shu bilan birgalikda uning barcha ichki sxemalarini yaxshi bilishi, ichki energiya manbalari haqida mukammal tushunchaga ega bo’lishi hamda ushbu mutaxassislik talabalarda elektron qurilmalar va boshqa elektrotexnik qurilmalarning ish rejimlarini o’rganishda ko’nikma hosil qilish va bilim berishdir. Bu qurilmalarga mantiqiy va raqamli elementlar, yarim o’tkazgichli elementlar tuzilishi va bular bo’yicha talabalarga nazariy bilim berish va amaliyotda o’rgatishdan iborat. Talabalarga, fanni o’qitishda asosiy e’tibor mantiqiy va raqamli qurilmalar (trigger, schyotchik, multivibrator. ATSP. TSAP. va x,k ) ishini va ularni EHM larda foydalanishning fizik printsiplariga qaratiladi.Shuningdek elektron qurilmalar yordamida mantiqiy elementlar. Hotira elementlari hamda odam-EHM muloqatidagi o’zaro informatsiya almashuvining fizik printsiplari sxemotexnika yordamida tushuntiriladi. Talabalarga elektron
xisoblash mashinalarining tuzilishi ularning ishlash printsiplari va EHM larda ishlatiladigan elementlarning qo’llanishi, tuzilishlarini va ular ustida bajariladigan amallarni o’rgatishdan iborat.Sxemotexika fani nisbatan yangi fan bo’lib u bevosita EHM lar va uni qo’llanilishi bilan bog’liqdir. Ma’lumki xozirgi kunda EHM lar xalq xo’jaligi va kundalik hayotimizga to’la kirib kelmoqda. SHunday ekan biz o’z navbatida xar bir mutaxassis hattoki oddiy insondan EHM to’g’risida to’laroq bilimga ega bo’lishni va undan samarali foydalanishni taqozo etadi. Buning uchun esa albatta EHM larni ishlash printsipi va uni mantiqiy tuzilishini bilish zarur. SHu nuqtai nazardan «Sxemotexnika» fani elektronikaning eng ilg’or yutuqlaridan kelib chiqib yaratilayotgan zamonaviy yarim o’tkazgichli qurilmalar ishini va ularni tuzilishini o’rganadi.«Elektronika va Sxemotexnika» fanini o’rganishdan maqsad, raqamli va qisman, analog raqamli, EXM va sistemalari sxemotexnikasining qurilishi, ishlash va qo’llanishi printsiplarini o’rganishdir. Bu fan avval o’qitilgan «Informatika» «Mashina arifmetikasi va avtomatlar nazariyasi» va «Elektrotexnika va elektronika» fanlariga tayangan bo’lib, uni o’rganish natijasida talaba EXM va sistemalar uchun ishlab chiqariladigan.Hozirgi kunda prezidentimiz tomonlaridan “2022-2023 yillarda axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasini yangi bosqichga olib chiqish chora tadbirlari to`g`risida “ qaror qabul qilingan.O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yil 28 yanvardagi “2022–2026 yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida”gi PF–60-son Farmoniga muvofiq, shuningdek, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasini yangi bosqichga olib chiqish bo‘yicha ustuvor vazifalarni amalga oshirish maqsadida, 2022 yil 22 avgust kuni Prezidenting “2022–2023 yillarda axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasini yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Qarori imzolandi. Unga asosan axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasini 2022-2023 yillarda yanada rivojlantirishning asosiy vazifalari etib belgilandi: 2022 yil yakuniga qadar: aholi yashash maskanlarining keng polosali mobil aloqa tarmog‘i bilan qamrovini 98 foizga, xalqaro ahamiyatga ega avtomobil yo‘llari bo‘ylab yuqori tezlikdagi mobil internet qamrovini 60 foizga yetkazish; 40 ming km optik tolali aloqa
liniyalarini qurish hamda qo‘shimcha 800 ming xonadonni yuqori tezlikdagi internetga ulash imkoniyatini yaratish orqali optik tolali aloqa qamrovini 80 foizga yetkazish; elektron davlat xizmatlari ko‘rsatilishiga xususiy sektorni jalb qilish orqali foydalanuvchilar sonini 2 barobar oshirib, 4 millionga yetkazish; hududlarda yoshlar uchun zarur ko‘nikmalar va kafolatlangan buyurtmalar bilan ta’minlaydigan markazlarni yaratish orqali IT-xizmatlar eksporti hajmini 100mln dollarga yetkazish; 2023 yil yakuniga qadar: raqamli texnologiyalar sohasida masofaviy ta’lim shaklida kadrlar tayyorlash faoliyatini rivojlantirish orqali yiliga 6,5 ming nafardan ortiq yoshlarning axborot texnologiyalari yo‘nalishida ta’lim olishini yo‘lga qo‘yish; davlat organlari, shu jumladan mahalliy hokimlik organlarida hamda iqtisodiyotning real sektori tarmoqlaridagi korxonalarda 214 dan ortiq axborot tizimi va dasturiy mahsulotlarni joriy etish. 2022-2023 yillar uchun: axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasini yanada takomillashtirish bo‘yicha “yo‘l xaritasi; davlat boshqaruvini raqamlashtirish bo‘yicha ustuvor loyihalar ro‘yxati; iqtisodiyotning real sektori tarmoqlarini raqamlashtirish bo‘yicha ustuvor loyihalar ro‘yxati muvofiq; ayrim davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlarining idoraviy raqamli transformatsiya jarayonlarini kompleks jadallashtirish bo‘yicha “yo‘l xaritalari” ; hududlarni raqamli transformatsiya qilish bo‘yicha ustuvor loyihalar ro‘yxati tasdiqlandi. 2022 yil 1 oktabrdan boshlab operator va provayderlarga telekommunikatsiya ob’ektlarida texnik vositalarni o‘rnatish uchun loyiha-smeta hujjatlari ekspertizaga topshirilgan sanadan boshlab qurilish-montaj ishlarini amalga oshirishga ruxsat beriladi, bunda loyiha-smeta hujjatlari 15 kunlik muddatda ekspertizadan o‘tkaziladi. 2022 yil 1 sentabrdan boshlab respublikaning barcha hududlarida axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini qo‘llash orqali masofaviy xizmatlar eksporti markazlari bosqichma-bosqich tashkil etiladi. Aholi va tadbirkorlik sub’ektlariga elektron davlat xizmatlaridan foydalanish bo‘yicha yanada qulayliklar yaratish maqsadida 2022 yil 1 noyabrdan: mobil aloqa operatorlari, tijorat banklari hamda to‘lov tizimlari operatorlariga axborot xavfsizligi talablariga rioya etgan holda, o‘zlarining mobil ilovalari orqali Yagona portaldagi elektron davlat xizmatlarini ko‘rsatishga; identifikatsiyalovchi ID-kartaga joylashtirilgan elektron raqamli imzo kalitlari orqali Yagona portalning mobil ilovasida joriy etilgan elektron davlat xizmatlaridan foydalanishga ruxsat beriladi. Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi va Yoshlar ishlari agentligining 2023 yildan boshlab har yili yoshlarning axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasidagi startap loyihalarini yanada qo‘llab-quvvatlash maqsadida Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish jamg‘armasi hisobidan umumiy mukofot jamg‘armasi 1 million AQSH dollari bo‘lgan Prezident sovrini uchun tanlov o‘tkaziladi. 2022 yil 1-oktabrdan boshlab axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasida IT-ta’lim xizmatlarini ko‘rsatish, dasturiy mahsulotlar ishlab chiqish hamda eksportga yo‘naltirish bo‘yicha startap loyihalarni qo‘llab-quvvatlash uchun Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi huzuridagi Yosh tadbirkorlarni qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasi hisobidan Innovatsion rivojlanish vazirligi tomonidan o‘tkaziladigan tanlov asosida 1 milliard so‘mgacha bo‘lgan grantlar ajratish tartibi joriy qilinadi. 2023 yil 1 yanvardan boshlab davlat organlarining rasmiy veb-saytlari va portallarini “Yagona darcha” tamoyili asosida o‘z ichiga oluvchi O‘zbekiston Respublikasi Hukumati portali yagona platformasi ishga tushiriladi. Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi 2023 yil 1 yanvarga qadar yagona elektron hujjat aylanish tizimi, xabarlar almashish messenjeri, yig‘ilish va tadbirlar kalendari, himoyalangan elektron pochta va videokonferensiyalar o‘tkazish imkoniyatlarini o‘z ichiga olgan davlat organlari va tashkilotlari xodimlarining avtomatlashtirilgan ish joyi – “Digital office” elektron tizimi (keyingi o‘rinlarda – “Digital office” tizimi) ishlab chiqilishini va birinchi bosqichda, sinov tariqasida vazirlik tizimida, keyinchalik barcha davlat organlarida joriy etilishini ta’minlanadi. 2022 yil 1 oktabrdan boshlab davlat axborot tizimlari va resurslarining ma’lumotlari: idoralararo hamkorlik maqsadlarida foydalanish uchun – “Elektron hukumat” tizimining Idoralararo integratsiyalashuv platformasi orqali beg‘araz asosda; tijorat maqsadlarida foydalanish uchun – “Elektron hukumat” tizimining Raqamli ma’lumotlar platformasi orqali to‘lov asosida taqdim etiladi. Davlat organlari va tashkilotlariga davlat axborot tizimlari va resurslari ma’lumotlarini davlat organi va tashkiloti bo‘lmagan uchinchi shaxslarning axborot tizimlariga to‘g‘ridan-to‘g‘ri integratsiya qilish orqali taqdim etish taqiqlanadi. 2022 yil 1 oktabrdan boshlab davlat axborot tizimlari va resurslari “Elektron hukumat” tizimining ma’lumotlarni qayta ishlash markaziga “Raqamli O‘zbekiston –2030” strategiyasini amalga oshirish bo‘yicha muvofiqlashtirish komissiyasi tomonidan tasdiqlangan ro‘yxatga muvofiq bosqichma-bosqich joylashtiriladi, saqlanadi va qayta ishlanadi; b) 2023 yil 1 yanvardan boshlab: davlat axborot tizimlari va resurslari ma’lumotlarini saqlash va qayta ishlash uchun server qurilmalari va uskunalarini xarid qilish – Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi; axborot tizimlariga hujumlar hamda tahdidlarni aniqlash va ularning oldini olish bo‘yicha avtomatlashtirilgan intellektual tizimlarni, shuningdek, aloqa texnik kanallari orqali maxfiy axborot tarqalishidan himoya qiladigan texnik vositalar hamda dasturiy mahsulotlarni xarid qilish, ishlab chiqish va joriy qilish – kiberxavfsizlikni ta’minlash sohasidagi vakolatli organ bilan kelishilgan holda amalga oshiriladi; v) Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi axborot texnologiyalari, telekommunikatsiya va pochta aloqasi sohasidagi tijorat tashkilotlarida davlat nomidan aksiyador (ta’sischi, ishtirokchi) vakolatlarini amalga oshiradi. 2023 yil 1 yanvardan boshlab barcha vazirlik va idoralar, mahalliy ijro etuvchi hokimiyat organlari, ustav kapitalida davlat ulushi 50 foiz va undan ortiq bo‘lgan xo‘jalik jamiyatlarining (keyingi o‘rinlarda – davlat organlari va tashkilotlari) axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasidagi loyihalar monitoringi - “NIS.UZ” idoralararo avtomatlashtirilgan axborot tizimi orqali amalga oshiriladi, ular bo‘yicha o‘zlashtirilgan mablag‘lar hisobi - Davlat statistika qo‘mitasining statistik hisobotlarida yuritiladi. 2022 yil 1 oktabrdan boshlab 7 ta ijtimoiy-iqtisodiy sohalarda bosqichma-bosqich majburiy tartibda sun’iy yo‘ldosh apparatlari orqali davlat kosmik monitoringini amalga oshirish tizimi yo‘lga qo‘yiladi.
1-BOB.Umumiy kollektorli kaskadni loyihalash va uni hisoblash
1.1 Masalaning qo‘yilishi, uning dolzarbligi va ahamiyati, kurs ishning maqsadi.
«Elektronika va Sxemotexnika» fanini o’rganishdan maqsad, raqamli va qisman, analog raqamli, EXM va sistemalari sxemotexnikasining qurilishi, ishlash va qo’llanishi printsiplarini o’rganishdir. Bu fan avval o’qitilgan «Informatika» «Mashina arifmetikasi va avtomatlar nazariyasi» va «Elektrotexnika va elektronika» fanlariga tayangan bo’lib, uni o’rganish natijasida talaba EXM va sistemalar uchun ishlab chiqariladigan kaskadli kuchaytirgich bu ikki portli tarmoq boʻlib, ular ketma-ket ulangan kuchaytirgichlar bilan moʻljallangan boʻlib, har bir kuchaytirgich oʻz o/p ni zanjirdagi ikkinchi kuchaytirgich kirishiga uzatganda. kaskadli bosqichning daromadini o'lchashdagi muammo yuklanish tufayli ikki bosqich o'rtasida mukammal bo'lmagan bog'lanishdir. Kaskadli CE (umumiy emitent) ning ikki bosqichi quyidagi sxemada ko'rsatilgan. bu erda kuchlanish bo'luvchisi birinchi va keyingi bosqichning kirish va chiqish qarshiliklari yordamida tuzilishi mumkin. To'liq daromad alohida bosqichlarning natijasi bo'lishi mumkin emas.

bu kuchaytirgich televizor qabul qilgichidagi signal kuchini oshirish uchun ishlatiladi. Ushbu kuchaytirgichda kuchaytirgichning birlamchi bosqichi kuchaytirgichning ikkilamchi bosqichiga ulanishi mumkin. Amaliy elektron tizimni qurish uchun bir bosqichli kuchaytirgich etarli emas.Kuchaytirgichning kuchayishi asosan qurilma parametrlariga hamda kontaktlarning zanglashiga olib komponentlariga bog‘liq bo‘lsa ham, bir bosqichli kuchaytirgichdan erishish mumkin bo‘lgan yuqoriroq yuklama chegarasi mavjud. Shuning uchun, bu kuchaytirgichning daromadi amaliy qo'llashda etarli bo'lishi mumkin emas.Ushbu muammoni engish uchun biz kuchaytirgichning umumiy kuchlanish kuchini oshirish uchun ushbu kuchaytirgichning ikki yoki undan ortiq bosqichini talab qilamiz. Yuqorida aytib o'tilganidek, bir bosqich ketma-ketlikda qo'llaniladi, u ko'p bosqichli kuchaytirgich deb nomlanadi. kaskad kuchaytirgichning asosiy kamchiligi shundaki, bir necha bosqichlar ko'tarilganda tarmoqli kengligi pasayadi.
Kaskad kuchaytirgich sxemasi
Kaskad kuchaytirgichning sxemasi quyida ko'rsatilgan. sxema ikkita tranzistor konfiguratsiyasi bilan ishlab chiqilishi mumkin, ya'ni Idoralar (umumiy emitent) va (umumiy baza). CB (umumiy baza) konfiguratsiyasi yaxshi yuqori chastotali ishlashni taʼminlaydi.


joriy daromad, shuningdek, kaskadni tartibga solishning i / p qarshiligi umumiy emitentli bir bosqichli kuchaytirgichning tegishli qiymatiga teng. O/p qarshiligi umumiy tayanch konfiguratsiyasiga teng bo'lishi mumkin. umumiy emitentning kirish bosqichiga manevr qiluvchi tegirmonchining kondansatkichi juda kichik.