«Analogdan» 5Gga qadar va undan keyingi rivojlanish: mobil aloqasining qisqacha tarixi

Oldidan raqam qo‘yiladigan «G» harfi inglizcha «generation» — simsiz aloqa «avlodi» tushunchasining qisqartirilgan shakli bo‘lib hisoblanadi, masalan, hozirgi davrda keng tarqalgan 4G formati barchaga ma’lum. 1970-yildan boshlab to‘rtta asosiy avlod yaratilgan edi, yaqin kelajakda esa beshinchi avlod­ning guvohi bo‘lamiz. Simsiz ma’lu­motlar uzatishning birinchi avlodini ishlab chiqish o‘tgan asrning 70-yillarida amalga oshirila boshlangandi, 80-yillarga keliboq uch standart: Nordic Mobile Telephone (NMT), American Mobile Phone System (AMPS) va Total Access Communication System (TACS) dan foydalanganlar. Birinchi avlod 1G formatida modem yordamida analogli ma’lu­motlar uzatishda o‘sha davr simsiz aloqa muammosi bo‘lgan shovqinni kamaytirish hamda to‘siqlarni bartaraf etish imkonini bergan. Mazkur kanal orqali qo‘ng‘iroqdan tashqari, boshqa hech bir axborot uzatilmagan, biroq ma’lumotlar uzatish umumiy tez­ligi taxminan 1,9 kbit/s.gacha yetgan. Telefonlar narxi ancha arzonlashgan, biroq bari­bir, oddiy xaridor uchun qimmatlik qilardi.

1G davri mobil telefonlari

1990-yillarda tarmoq foydalanuvchilarining soni butun dunyo bo‘yicha 20 millionga yetgandi. U davrlarda, ayniqsa, tarmoq yetishmovchiligi muammosi mavjud edi: ma’lumotlar uzatish tezligi juda past, turli mamlakatlarda turlicha standartlardan foydalanilardi, qo‘ng‘iroqlar va qurilmalar narxi qimmat edi.

2G: «analog» yoki «raqam»?

O‘tgan asrning 90-yillarida mobil aloqaning ikkinchi avlodi — 2G paydo bo‘ldi. Asosiy yangiligi nazariy va texnologik bazalari o‘tgan asrning 80-yillaridayoq tay­yor­lana boshlangan raqamli texnologiyalardan foydalanishga o‘tish bo‘ldi. Tarmoq rivoj­lanishi ikki standart: Amerikada D-AMPS va Yevropada GSM paydo bo‘ldi. Ikkinchi avlodga hali ham gibrid analogli va raqamli aloqa qolgandi. Aloqaning ancha yaxshi­langani, salohiyatli foydalanuvchilar soni oshgani va boshqa optsiyalardan foyda­lanishda qisqa xabarlar almashish uchun servislar (SMS) paydo bo‘lganiga qaramay, «qo‘ng‘iroq» qilib, so‘ng, masalan, statsionar modem bo‘yicha servisga ulanish zarur edi. Ma’lumotlar uzatish tezligi 14,4 kbit/s.ga o‘sdi.

1997-yilda 2,5G yoki GPRS (General Packet Radio Service) standarti joriy etilgan. GPRS ning asosiy xususiyati paketli ma’lumotlarni uzluksiz va grafik axborotlarni uzatishdan iborat bo‘ldi. Endilikda hech qayerga qo‘ng‘iroq qilish shart bo‘lmay qoldi: qurilma doim internetga ulangan holda bo‘la oladi, bu esa operatorlarga qo‘ng‘i­roqlarni emas, balki bevosita ma’lumot­lar uzatilishini narxlash imkonini berdi. Tezlik 115 kbit/s.gacha oshirildi. Ayrim klassifikatsiyalarda 2,75G deb ataladigan EDGE (Enhanced Data-rates for GSM Evo­lution) texnologiyasi nisbatan istiqbolsiz rivojlanish bo‘lib qoldi. U jiddiy va sifatli o‘zgarishlarni olib kelmadi, biroq ortiqcha uskunalardan foydalanmay, tezlik 384 kbit/s.gacha oshirildi.

3G: ko‘plab imkoniyatlar va SIM-karta

Navbatdagi avlod 3G 2002-yilda paydo bo‘lishi mutloq yangi texnologiyaga o‘tish bilan bog‘liq bo‘ldi. Birinchi navbatda, bu kanallarni (Time Division Multiple Access — TDMA) vaqtincha taqsimlanishi va ko‘plab kanallarni (Code Division Multiple Access — CDMA) kodli taqsimlashdan foydalanish metodiga o‘tishdan iborat bo‘ldi. Bu esa qo‘ng‘iroq vaqtida internetga ulanishning uzilmasligiga imkon berdi.

2G va 3G aloqadan foydalanuvchi qurilmalar taraqqiyoti

Texnologiyalar almashinuvi audio va video, jumladan, oqimli (Stream) axborotlarni uzatishga imkon berdi. Birlashtirish tezligi harakatda 145 kbit/s.gacha tushishiga qaramay, maksimal tezlik 3,6 Mbit/s.ga yetdi. Keyingi 3,5G deb atalgan yangilik 2006–2007 yillarda tarqaldi. HSPA va boshqa turlar standarti tezlikni 42 Mbit/s.gacha rivojlantirdi, ularni ham 4G avlodi deb atash mumkin edi, biroq jarayonga tijorat aralashdi.

4G: 500 marta oshirilgan tezlik