"Анатомия ва гистология" кафедраси остеология, синдесмология ва миология фанидан маъруза матнлари


Download 0.72 Mb.
bet52/73
Sana09.04.2023
Hajmi0.72 Mb.
#1346416
1   ...   48   49   50   51   52   53   54   55   ...   73
Bog'liq
ADav

Маърузанинг режаси

  1. Мускулларнинг тараккиёти.

  2. Мускулларнинг тузилиши.

  3. Мускулларнинг ёрдамчи аппарати

  4. Мускулларнинг турлари ва иши.

  5. Кукрак, корин, орка мускуллари ва фациялари.

  6. Диафрагма.

Маъруза мазмуни:
Мускулларнинг тараккиёти
Гавда мускуллари мезодермадан такомиллашади. Мезодерманинг хорда ва бошлангич мия найчасининг икки ён томонида жойлашган дорзал кисми сегментлар ёки сомитларга булинади. Соминтлар уз навбатида склеротомларга ва миотомларга булинади. Склеротомдан умуртка устуни ва скелет хосил булса, миотомлардан мусскуллар такомил этади.
Миотомлар купрок вентрал томонга зур бериб усиши туфайли каттарок венрал кисими ва ундан кичикрок дорсал кисмлари тафовут килинади. Миотомларнинг дорсал кисмидан орка мускулари такомил этса, венрал кисимдан гавданинг олд томонида жойлашган вентрал мускуллар такомил этади. Орка миядан миотомларга нерв толалар усиб киради. Миотомлар икки кисимдан иборат булиб, вентрал (олд) ва дорсал (орка ) кисимларига алохида иккита нерв тортилган. Шунинг учун хам бир миотомдан такомил топган мусскуллар бир-биридан узок жойлашган булса хам битта нерв билан инервация килинади. Эмбриогенез даврида бир группа мусскуллар узининг такомил топган ерида колади ва махаллий (аутохтон) мусскуллар деб аталади, иккинчиси гавдада такомил топиб, эмбриогенез даврининг сунги вактларида кул оёкка утиб кетади ва трункофугол (гавдадан кочувчи) мусскуллар деб аталади. Нихоят учиннчи группа мусскуллар кул оёкда хосил булсада, бирок эмбриогенез даврида гавдага утиб кетади ва улар марказга (гавдага) интилувчи трикопетал мусскуллар деб аталади.
Корин кукрак тусиги - диафрагма гавданинг олд томонидан V, VI буйин сигментларидан такомилашади. Диафрагманинг унг ва чап томонида симетрик жойлашган жуфт мусскул куртаклари кундаланг томонга утиб, тезда бир-бири билан туташади ва кундаланг чодир шаклида кушилиб, кукрак кафасинингпастки тешигини беркитади.
Кул мусскуллари (V, VI, VII, VIII) буйин ва V кукрак сохасидаги миотомлардан, оёк мускулари эса I, II, III, IV V бел ва I, II, III думгаза сохасидаги миотомлардан хосил булганмусскуллар куртагидан такомилашади хамда шу сигментлардан тортилган нервлар билан инервация килинади.
Тараккиёт натижасида одам вертикал холатга утиши муносабати билан оёклар асосан таянч вазифасини, куллар эса мехнат килиш вазифасини бажаришга мослашган. Шу туфайли бажарадиган взифаларига кура оёк мусскуллари сербар ва вазмин булиб асосан юк (яъни гавда ва кутарадиган юк) кутаришга мослашган булса, кул мусскуллари эса анча нозик ва харакатчан булиб, нозик хамда мураккабишларни хам бажаришга мослашган.
Бош мусскуллари вицерал аппарат мезодермасидан такомиллашса, эмбрионнинг бош кисмига якин жойлашган миотомлардан эса куз сокасининг мусскулларигина такомил этади, холос. Бошда жойлашган миотомларнинг колган кисмлари эса кайта такомилга учраб, бошнинг ён томонидан энтодерма усиб чикади ва ойкулок ёрикларини хосил килади. Мана шу вицерал (ойкулок) ёйлари сохасида жойлашган миотомлардан кундаланг таргил толали чайнов мускуллари, жаг тил ости мускули такомил этади.
2. Мускулларнинг тузилиши.
Скелет мускуллари кундаланг таргил толалардан ташкил топган.
Мускулларнинг функционал ва стуруктур бирлиги мускул толасидир. Хар бир мускул толаси иккинчи мускул толасидан устини ураб олган нозик бриктирувчи тукима пардаси - эндомизиум ёрдамида ажралиб туради. бир неча мускул толалари кушилиб мускул тутамини хосил килади ва устидан ташки кушувчи тукима пардаси - перимизиум билан уралади. Бир неча мускул тутамларидан хосил булган бутун мускул эса ташки примизиум билан уралади.
Мускул нервга буйсинувчи аъзо хисобланади, шунинг учун хар бир, мускул ичида харакат ва сезувчи нерв булиб, улар мускулларни марказий нерв системаси билан боглаб туради. Харакат нервлари марказий нерв системасида хосил булган кузгалишини мускулга етказиб беради, яъни импульсни узатади, натижада мускул марказий нерв системаси хохиши билан кискаради (харакат анализатори). Мускул ичида жойлашган сезувчи нерв охирлари мускуллардаги сезгини марказий нерв системасига етказиб, унга хабар бериб туради. Булардан ташкари мускуллар ичида симпатик нерв охирлари хам бор, шунинг учун тирик организм мускулари бушашган вактда хам доимо кискарган холатда булади. одам улганидан кейин мускулларнинг тонуси йуколиб кетади ва бушашиб кетади. 5-6 соат утгач, мускул таркибидаги оксил ивийди ва котади, натижада мускуллар кай ахволда турган булса, уша холда котиб колади. Хар бир мускулнинг актив кискарувчи гуштдор кисими (unter) ва икки учи, яъни бошланиш ва бирикиш жойлари - пай кисми (tendo) булади. узун мускулларда бундан ташкари (caput) бош ва (couda) дyм хам тафовут килинади.
Мускулнинг бошланиш ва бирикиш жойларидаги пайлари зич бириктирувчи тукима - кологен толлалардан иборат булиб, чузилишига хийла чидамлидир. Ясси мускулларнинг (корин мускулларининг) юпка ясси пайи булади, бу пай апоневроз деб аталади. Гавданинг баъзи ерларида мускулларнинг ураган фациянинг калинлашган жойларихам апоневроз деб аталади (кул-оёк панжаларининг апаневрозлари шулар жумласидандир). Му
Мускулларнинг шаклига караб узун, киска, ясси булиши мумкин. Узун мускуллар аксари кул ва оёкларда жойлшган булиб, урчуксимон куринишга эга. Урчуксимон мусскулларнинг танаси (venter), бошланиш кисми (caput) ва бириктирувчи кисми-думи (camda) тафовут килинади. Мускулларнинг икки бириккан кисмининг бири харакатсиз булади (punctum fixum) бири эса харакатчан булади (punctum mobile). Mускулларнинг харкатчан кисми кискариш давомида харакатсиз томонга йуналади.
Ясси мускуллар асосан гавданинг олд ва орка томонларида булади. Баъзи мускуллар бир неча жойдан бир неча бош билан бошланади. Бундай мускул бир неча бошли мускул дейилади, улар икки, уч ва турт бошли булиши мумкин. Мускул толалари йуналишига караб тугри, кийшик, кундаланг ва айланма булади.
3.Мускулларнинг ёрдамчи аппарати.
Мускулларнинг ёрдамчи аппаратларига куйдагилар киради.
Пайлар (tendo). Хар бир мускулнинг суякка келиб бирикувчи пайи булади, баъзан мускулларда пай булмаслиги мумкин.
Фациялар (fascia) мускулларни бириктирувчи тукимадан иборат парда ураб туради, у фация деб аталади. Фасция бир мускулни иккинчи мускулдан ажратиб туради. Шунинг учун хам у хар кайси мускулнинг алохида кискаришини таминлайди. Маълум бир гуруппа мускулларини ураб ётган фасциялар ичкарига, суяк томонга йуналган булиб, суякка бориб бирикувчи фацияси тусик (septa intermuscularis) ни хосил килади. Фасциялар кайси каватдаги мускулларни ураб ётишига караб чукур, урта ва юза (ёки тери ости) фацияларига булинади. Тери остида жойлашган фациялар (fascia superficialis) деб аталади. Айрим мускулларни ураб ётган фация (fascia propria) бир группа мускулларни ураб ётган фаcция (fascia cammunis) деб аталади.
Фацияларни билиш жуда мухим, чунки кон - томирлар ва нервлар фациялар орасида жойлашган. Бундан ташкари, яллигланиш натижасида хосил булган йиринг хам фациялар орасига таркалади. Шу сабабдан фацияларнинг хирургик ахамияти жуда катта.
Гaлтаклар- (trochlea). Суякларда тогайдан ёки зич бириктирувчи тукимадан иборат дунглар булади, ана шу галтаксимон дунгдан мускулларнинг пайи айланиб утади. Галтак мускулнинг кискаришисамарасини оширади. Мускул пайи галтаклардан айланиб утган жойда уларга мос арикчалар булади. шу арикчаларда жойлашган мускул пайнинг ён томонига силжиб келишдан сакловчи, уни галтакка махкамлабтурувчи кушувчи тукимадан ёки пайдан иборат бойламлар (retina culum tendinea булади.
Ичида мойсимон суюклик сакловчи халтачалар (bursa sunovialis).
Суяк галтакчаларидан пай айланиб утган жой пай билан суяк орасидаги копча булса (subtendinea) деб аталса, иккита пай орасида жойлашган копча (bursa interatendinea) деб аталади. Агар узида мойсимон суюклик чикарадиган копча бугим ёнида булса ва шу бугим тешиги билан очилса (synovislis) дейилади.
Пай кинлар (vagina tibrosa tendinis) кул-оёк, мускуллардаги узун пйларни ураб ётувчи фиброз кинлардир. Улар синовиал халтачалардан узининг узун цилиндирсимон шакли билан фаpк килади. Цилиндрсимон кин девори икки каватдан иборат булиб, ташки цилиндр билан ички цилиндр орасида мойсимон суюклик-синовял булиб, кин ичида мускул пайи сурилганда ички цилиндр билан сурилади. Кул ваоёкларнинг панжаларига борувчи узун пайлар ана шу кинлари ичидан утган булиб, бемалол сурила олади, шу тарзда мускул иши енгилашади. Пай кини ичида, ташки кават ички кават билан уланадиган жойда кундаланг тусик -пай туткичи (mesotendineum) булади.
Сесамасимон суяклар (ossa sesamoidea) кичкина юмалок нухатсимон суякчалар булиб, улар одатдa мускуллар пайининг тагида жойлашиб ва пайни бир оз кутариб, унинг айланиш бурчагини оширади, харакат эффектини кучайтиради.

Download 0.72 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   48   49   50   51   52   53   54   55   ...   73




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling