Андижон цишлок; хужалиги и н с т и т у т и
Qishloq xo‘jaligida sug‘urtaning ahamiyati, maqsad va vazifalari
Download 0.49 Mb. Pdf ko'rish
|
qishloq xojalik mahsulotlarini sugurtalash tizimini rivojlantirish yollari. kurs ishi
|
1. Qishloq xo‘jaligida sug‘urtaning ahamiyati, maqsad va vazifalari
Mamlakatimiz qishloq x o ‘jalik sohasida olib borilayotgan keng ko‘lamli islohotlarning asl maqsadi, bu mavjud yer va suv resurslaridan oqilona va samarali foydalana oladigan, mimosib egalar q o ‘liga topshirishdir. Fermerlik harakatining mamlakat bo‘ylab keng joriy etilishi, bu
Hukumat rahbarlarining istiqbolda fermerlarga bo‘lgan katta ishonchi va umididir. Uddaburon va tadbirkor yer egasi o ‘zi boyiydi, ham davlatni boyitadi. M a’lumki, jam iyatim izning demokratik tamoyillari asosida rivojlanishi, mamlakatimizda bozor iqtisodiyotini tom m a’noda shakllanishi, iqtisodiy islohotlarni amalga oshirilishi hamda m ulkchilik shaklini o ‘zgartirish, ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar sifatini yaxshilash borasida katta ishlar amalga oshirilmoqda. Barcha sohalar
qatorida respublikamizda sug‘urta xizmatini ham takomillashtirish davr taqazosi bo‘lib hisoblanadi. Sug‘urta xizmatining ko‘p asrlik tarixi va tajribasi, uning jam iyat iqtisodiyotiga ijobiy ta ’sir qiluvchi davlat tizimini barqarorlashtiruvchi kuchli omil ekanligini isbot etdi. Azaldan qishloq x o ‘jaligi sohasi mamlakatlar oziq- ovqat mustaqilligini ta ’minlab, bu sohaning inqirozga uchrashi mamlakatlami chetdan oziq-ovqat keltirib beruvchilarga qaram b o ‘lish xavfini oshirardi. Qadimgi Misr, Bobil, Xitoy va boshqa rivojlangan jamiyatlarda, qishloq xo ‘jaligini inqirozga uchramasligi uchun dastlabki sug‘urta tizimlari joriy etilgan. Bu tizim asosan majburiy ko‘rinishda b o 4 lib, serhosil yillarda dehqonlar o ‘z hosillarining m a’lum bir qismini soliq sifatida qishloq oqsoqollari yoki soliqchilarga topshirishgan. Hosilning bir qismi davlat ehtiyojlariga y o ‘naltirilsa, qolgan qismi bir-necha yillarga yetadigan maxsus urug‘lik g ‘alla va sholi g ‘aramlariga y o ‘naltirilgan. Qishloq x o ‘jaligi sohasida xatarlarni tan olmaslik va xatarlarni boshqarish tizimini rivojlantirishdan bosh tortish ayrim qishloq x o ‘jaligi ishlab chiqaruvchilarini va b a’zan qishloq x o ‘jaligini va umuman jam iyatni uzluksiz rivojlanishiga to ‘sqinlik qilishi mumkin. Bunga bir qator sabablar asos bo‘lishi mumkin, masalan: 1)
qishloq x o ‘jaligi ishlab chiqaruvchilarining daromadlari tabiiy ofatlar va boshqa kutilmagan hodisalardan kafolatlanmaganligi, ularning kelgusida xo‘jalik yuritishiga katta xavf tug‘diradi. Bu qishloq xo‘jaligida m ashg‘ul bo‘lgan mehnat resurslari bandligi va ularning daromadlariga salbiy ta sir ko‘rsatadi. Shu bilan birga qishloq xo‘jaligiga aloqador va xizmat ko‘rsatuvchi tijorat tizimlarida ham kapital aylanishi sustlashishiga olib keladi, y a’ni yerga ishlov beruvchi traktorlar, asbob-uskunalardan tortib to oddiy qishloqdagi kosib va hunarmandlar no-ozuqabop mollari sotilishi kamayadi. 2)
qishloq x o ‘jaligi ishlab chiqarishi bilan bog‘liq bo lgan xatarlarning mavjudligi, agrar sohani samarali kreditlash tizimini yaratishga to ‘sqinhk qilishi mumkin. Sababi, mavjud xatarlar kredit qaytmasligi xavfini oshirib, qishloq x o ‘jaligini kreditlovchi bank tizimini inqirozga uchratishi mumkin. Sug‘urta, ayniqsa, bozor munosabatlarining rivojlanish davrida, xo jalik yurituvchi subyektlarning ishlab chiqarish vositalari va mehnat qurollarini turli kutilmagan hollardan moddiy, moliyaviy himoyalash, ularning e’tiborini ko‘proq ishlab chiqarish jarayonidagi raqobat muammolariga qaratishlariga sharoit yaratib beradi. Qishloq xo‘jalik sug‘urtasi tizimi yuqorida zikr etilgan va boshqa ко pgina sabablarga k o ‘ra qishloq x o ‘jaligi ishlab chiqarishida mavjud xatarlar oqibatlarini oldini olishda eng samarali vosita hisoblanadi. Sug‘urta tizimi nafaqat dehqon daromadini kafolatlaydi, balki davlat dotatsiyasidan farqli o ‘laroq, asl dehqon bilan sohta dehqonni ajratib, sug‘urtaga murojaat qilganda, har birining mehnatiga qarab daromad olishiga olib keladi. Bu hoi bozor iqtisodiyoti sharoitida tabiiy raqobat, y a’ni x o ‘jalik yuntishm samarali tashkil etmaganlami kasodga uchrashi sababli sohadan chiqib ketishga unday di. Shu m unosabat bilan, hozirgi davrda, sug‘urta bozormi, sug'urta tashkilotlarini faoliyatini hamda sug'urta xizmatidan foydalanuvchilarni ma’lum bir talab darajasiga ko'tarishda sug'urtaning mohiyatini va huquqiy asoslarini yoritib beruvchi, undagi muammolarni yechish yo'Uanm tahlil qilish borasida qonunchilik sohasida olib borilayotgan ishlaming ahamiyatli ekanligini ta ’kidlab o ‘tish lozim. 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1997-yil 25 fevral Farmom bilan tashkil etilgan " 0 ‘zagrosug‘urta" davlat aksionerlik sug‘urta kompaniyasi qishloq x o ‘jaligiga xizmat k o ‘rsatuvchi yagona kompaniyadir. Ana shu Farm onga asosan qishloq x o ‘jaligi mahsuloti yetishtiruvchilammg mol-mulkini, ekinlari hosili, mahsulot yetishtirish uchun avans tanqasida ajratiladigan m ablag‘lar qaytarilishi uchun javobgarlik, mahsulot yetishtirish uchun tijorat banklaridan olinadigan maqsadli kreditlam ing qaytarilish bo‘yicha javobgarlik, shuningdek qishloq joylardagi yuridik va jismoniy shaxslarga sug‘urta xizmati ko‘rsatish belgilab berilgan. 1999-2001-yillarda sanatsiya qilingan xo‘jaliklar bilan to liq sug urtaviy aloqalar o ‘rnatildi, fermerlar orasida sug‘urta xizmatini olib borish takomillashtirilmoqda. Ta’kidlash lozimki, keyingi yillarda x o ‘jalik va fermerlar har xil tabiiy ofatlar tufayli ko‘rgan zararlari uchun sug‘urta shartnomalari asosida sezilarli moliyaviy yordam oldilar va ular sug‘urtaning mohiyatini chuqurroq his etmoqdalar. Shu bilan birga aksariyat shirkat xo‘jaliklari va fermerlar tuzilgan ixtiyoriy sug‘urta shartnomalari bo‘yicha hisoblangan badallam i sug‘urta tashkiloti
hisobiga o ‘tkazib berishda moliyaviy yetishmovchiliklar mavjudligi tufayli ko‘pchilik tuzilgan shartnomalar kuchga kirmay qolmoqda. Demak, qishloq x o ‘jalik sug‘urtasi tizimining asosiy maqsadi va vazifasi qishloq x o ‘jaligi ishlab chiqaruvchilarini qullab-quw atlab, ularga tabiat injiqlariga qarshi moliyaviy himoyani taklif etishdan lborat.
|
