Andijon davlat universiteti tabiyatshunoslik va geografiya fakulteti ekologiya va botanika kafedrasi

                                                      C

2

 H

4 

+CH

2 

=CH-CH

2

-CH

3

 

                                                      C

2

H

4

+CH

2

=CH-CH=CH

2

+H

2 

                                                       C

3

H

6 

 

-H

2                

                    -H

2                              

            -H

2 

 

Siklogeksan          siklogeksen                siklogeksadien                   benzol 

 

---

40 

 

Alkilalmashgan  naftenlar  krekingi  yon  zanjirning  uzilishi  bilan  boshlanadi. 

Aromatik  uglevodorodlar  nisbatan  termik  barqaror  hisoblanadi.  Ular  orasida  eng 

birinchi alkilalmashilgan hosilalari benzol va alken hosil qilib parchalanadi. 

Yuqori  haroratda  aromatik  uglevodorodlar  kondensatlanishi  ham  mumkin,  bu 

holat  koks  hosil  bo‘lishiga  olib  keladi.  Turli  sinf  uglevodorodlarning  oddiy 

moddalardan hosil bo‘lish energiyasini haroratga bog‘liqlikdan kelib chiqqan. 

 

 

 

Birinchi  navbatda  parafin  uglevodorodlar  va  naftenlar  parchalanadi  va  aromatik 

uglevodorodlarning  to'planishi  kuzatiladi.  Kreking  mahsulotlarida  aromatik 

uglevodorodlari  ulushining  ortishi  ikkilamchi  jarayonlar  hisobiga  ham  (masalan, 

dienli sintez) bo‘ladi. 

Neftni  termik  qayta  ishlashdan  asosiy  maqsad  benzin  ishlab  chiqarishdir. 

Benzin unumining haroratga bog'liqligi (a egri chiziq) va uni ta’sir qilish vaqti (b 

egri chiziq) 96-rasmda berilgan. Haroratning ortishi bilan benzinni unumi beqaror 

og‘ir  uglevodorodlar  parchalanish  tezligining  ortishi  hisobiga  ko‘payadiva 

qandaydir optimal haroratda maksimumga (Xb, maks) yetadi. Haroratning yanada 

ko'tarilishi,  yengil  uglevodorodlarning  parchalanib  gazlar  hosil  qilishi  natijasida 

benzin unumini kamaytiradi. 

Termodinamika  qonunlariga  muvofiq  bosim  parchalanish  tezligiga  ta’sir 

etmaydi, ammo  muvozanatni hajmning kamayishi tomonga siljitadi. Ya’ni gazlar 

hosil  bo‘lishi  bilan  boradigan  reaksiyalarni  sekinlashtiradi  va  kichik  molekular 

massaga  ega  bo'lgan  olefmlarni  ikkilamchi  reaksiyalaiga  kirishishi  hamda 

parafinlarning  alkillanish  reaksiyalariga  qulay  sharoit  yaratadi.  Demak,  bog'liqlik 

egri  chizig‘i  Xb=f(r)  benzinning  egri  chizig'i  yuqori  unumga  mos  keluvchi