Andijon davlat universiteti tabiyatshunoslik va geografiya fakulteti ekologiya va botanika kafedrasi


Download 1.32 Mb.
Pdf ko'rish
bet25/33
Sana02.01.2022
Hajmi1.32 Mb.
#200827
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   33
Bog'liq
yoqilgi quyish shaxobchalari faolyatining atrof-muhitga tasiri

Kokslash - neft qoldiqlari: mazut, kreking-qoldiq, gudronlarni 450— 500

y

 Cda 



havosiz  joyda  termik  parchalash  jarayoni  bo‘lib,  uning  natijasida  qo‘shimcha 

yoqilg'i — kulsiz (yonganda kul hosil qilmaydigan) koks olinadi. 

Katalitikjarayonlarbugungi  kunda  neft  mahsulotlarini  krekinglab  oktan  soni 

yuqori  bo'lgan  va  turli  organik  sintezlarda  keng  foydalanilayotgan  gazlarni  olish 

usullarining  orasida  asosiy  o‘rinni  egailaydi.  Katalitik  jarayonlar  termik 

jarayonlarga  qaraganda  katta  tezlikda,  nisbatan  pastroq  haroratda  va  pastroq 

bosimda boradi hamda u oltingugurtli neftlarni ham qayta ishlashga imkon beradi. 



43 

 

Katalizator  sifatida  g‘ovak  tashuvchilarga  (moddalarga)  shimdirilgan  holdagi 



sintetik  alumosilikatlar,  platina,  molibden  va  xrom  oksidlari  ishlatiladi.  Katalitik 

kreking  bu  tipik  geterogen  kataliz  bo‘lib,  dastlabki  moddalarning  gaz  fazadan 

katalizator 

sirtiga 


xemosorbsiyalanishi, 

kimyoviy 

reaksiya, 

kreking 


mahsuiotlarining  katalizator  sirtidan  disorbsiyalanishi  va  ularning  gaz  fazaga 

diffuziyalanishi  kabi  ketma-ketlik  tartibda  boradi.  Shuning  uchun  ham 

foydalaniladigan  katalizatorlarning  nisbiy  sirti  katta  bo'lishi  (~700m

2

/g),  yaxshi 



regeneratsiyalanish  xossasiga  ega  bo'lishi,  oltingugurt  birikmalariga  chidamli 

bo‘lmog‘i hamda mexanik mustahkam bo'lishi lozim. Katalizator sirtida boruvchi 

kimyoviy jarayonlar ionli xarakterga ega. Lekin bir vaqtning o‘zida katalizatordan 

tashqarida harorat ta’sirida zanjirli radikal jarayonlar ham boradi, ammo ular sust 

ketadi. 

Katalitik  kreking  sharoitiga  eng  chidamli  bo‘lgan  birikmalar  normal  tuzilishli 

parafmlar  va  almashmagan  aromatik  uglevodorodlardir.  Olefinlar,  naftenlar  va 

uzun zanjirli yon o‘rinbosarlari bolgan aromatik uglevodorodlar chidamsiz bo‘lib, 

ular  birinchi  bo‘lib  krekinga  uchraydilar.  Uzun  yon  zanjirli  aromatik 

uglevodorodlar  oddiy  aromatik  birikmalar  va  olefinlarga  parchalanadilar. 

Kondensirlangan  aromatik  birikmalar  o‘rinbosarlarini  yo'qotadi  va  yanada 

zichlashib  koks  hosil  qiladi.  Naftenlik  uglevodorodlar  katalizator  sirtida 

degidrogenlanadi  va  yon  zanjiming  uzilishi  hamda  halqaning  ochilishi  bilan 

boradi,  C-C  bog*lari  uzilib  parchalanadi.  Polisiklik  naftenlar,  yon  o‘rinbosarlar 

uzilgandan  so‘ng,  oddiy  aromatik  uglevodorodlar  hosil  qiladi-  yu,  ammo  ular 

qisman zichlashish mahsuloti sifatida katalizator sirtida qoladi. 

Kreking  natijasida  hosil  bo‘lgan  olefinlar  C-C  bog'dan  uzilib  parchalanadilar, 

izomerlanadilar,  polimerlanadilar,  gidrogenlanadilar,  halqali  uglevodorodlarga 

aylanib,  degidrogenlanadilar  va  aromatik  birikmalar  hosil  qiladilar.  Kataliz 

sharoitida  olefinlarning  gidrogenlanish  jarayoni  katta  ahamiyatga  ega,  chunki 

bunda  birdaniga  tarkibida  kam  olefin  saqlovchi  turg'un  benzin  hosil  bo'ladi. 

Parafln  uglevodorodlari  katalizator  sirtida  parchalanadi  va  izomerlanadilar. 




44 

 

Demak, katalizatorda krekinglashning muhim o‘ziga xos tomoni shundaki, bunda 



tarkibida  oktan  sonini  98  gacha  yetkazuvchi  tarmoqlangan  zanjirli  to‘yingan 

uglevodorodlar hamda aromatik uglevodorodlar saqlovchi yengil motor yoqilg‘isi 

— benzin olinadi. Kreking jarayonida alumosilikatli katalizatorning sirtida qattiq 

koks  o‘tirib qolishi  sababli uning  aktivligi  tezda pasayadi.  Katalizator aktivligini 

qayta tiklash uchun uni 550—600° S da havo purkash orqali regeneratsiyalaydilar. 

Katalizator  sirtini  qoplab  olgan  koksning  yonishi  natijasida  bir  tomondan 

katalizator  qayta  aktiv  holga  o‘tsa  (regeneratsiyalansa),  ikkinchi  tomondan  u 

qiziydi va regeneratordan reaktorga issiqlik olib o‘tish vazifasini ham bajaradi. 




Download 1.32 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   33




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling