Andijon Davlat Universiteti Tarix yo‘nalishi rossiya tarixi fanidan tayorlagan Mavzu: Markazlashgan Rus davlatining tashkil topishi. Andijon sh. 2022 yil Mavzu: Markazlashgan Rus davlatining tashkil topishi

Andijon Davlat Universiteti
Tarix yo‘nalishi

ROSSIYa TARIXI fanidan tayorlagan

Mavzu: Markazlashgan Rus davlatining tashkil topishi.

Andijon sh. 2022 yil

Mavzu: Markazlashgan Rus davlatining tashkil topishi.
R Ye J A:

1. 
   Ta’lim tarixi
   
2. 
   Rossiya markazlashgan ko‘p millatli davlatining shakllanishi
   
3. 
   Ijtimoiy buyurtma
   
4. 
   Siyosiy tizimi
   
5. 
   Xukukiy manbalari
   
6. 
   Xulosa
   

1. 
   Kirish
   

XIII asr oxiri-XVI asr boshlari. - Rossiya davlati va huquqi tarixidagi muhim davr. Ayni paytda dunyoning yetakchi kuchlaridan biriga aylanadigan davlatning poydevori qo‘yilmoqda. Davlat birligini tashkil yetishda tubdan o‘zgarish yuz beradi: suzerainty-vassalaj munosabatlari fuqarolik munosabatlari bilan almashtirila boshlaydi. Feodalizm uchun boshqaruvning yeng tipik shakli-feodal respublikalarni o‘ziga singdiruvchi monarxiya g‘olib chiqadi. Markazlashgan davlatning shakllanishi huquqning rivojlanishidagi sezilarli o‘zgarishlarga mos keladi. Yangi yirik qonun hujjatlari mavjud, ulardan yeng muhimi 1497 yildagi sud kodeksi. Dastlabki feodal davlatining ichaklarida sharoitlar pishib yetilmoqda va yangi shaklga - sinf-vakillik monarxiyasiga aylanish belgilari mavjud.
XIV asr yoqasida. rus knyazliklarining parchalanishi to‘xtab, ularning birlashishiga yo‘l beradi. Rossiya Rossiya markazlashgan davlat tufayli Rossiya yerlari o‘rtasidagi iqtisodiy aloqalarni mustahkamlash uchun, birinchi navbatda, yaratilgan, qaysi mamlakat umumiy iqtisodiy rivojlanish natija bo‘ldi. Feodal iqtisodiyotining rivojlanishidagi boshlang‘ich nuqta qishloq xo‘jaligining rivojlanishi. Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishi bu davrda mamlakatning Markaziy mintaqalarida yerlarni yetishtirishning ustun usuliga aylanib borayotgan haydaladigan tizimning tobora tarqalishi bilan ajralib turadi. Ekin yekish tizimi asosan Shimoliy o‘rmon hududlarida keng tarqalgan chiziq va kuyish tizimini va janubda hali ham hukmronlik qilayotgan perelogni sezilarli darajada siqib chiqaradi. Yekin yekish tizimi yerni doimiy ravishda yetishtirishni talab qiladi. Bu yerda dehqon har doim bir yil (ikki dalali tizim) yoki ikkita (uch dalali) yekishdan iborat bo‘lgan bitta uchastka bilan shug‘ullanganligi sababli, dalalarni o‘g‘itlash zarurati tug‘iladi. Bularning barchasi ishlab chiqarishning yanada rivojlangan vositalarini talab qiladi. Ammo qishloq xo‘jaligining yuksalishi nafaqat ishlab chiqarish vositalarining rivojlanishi, balki yangi va ilgari tashlandiq yerlarni o‘zlashtirish tufayli maydonlarni muntazam ravishda kengaytirish bilan bog‘liq yedi. Qishloq xo‘jaligida ortiqcha mahsulotning ko‘payishi chorvachilikning rivojlanishiga, shuningdek, non sotishga imkon beradi. Qishloq xo‘jaligi asboblariga bo‘lgan yehtiyojning ortishi hunarmandchilikning rivojlanishini belgilaydi. Natijada hunarmandchilikni qishloq xo‘jaligidan ajratish jarayoni chuqurlashadi. Dehqonchilikni to‘xtatgan hunarmandlar soni ortib bormoqda.
Hunarmandchilikning qishloq xo‘jaligidan ajralishi dehqon va hunarmand o‘rtasida, ya’ni shahar va qishloq o‘rtasida almashinuv zarurligini keltirib chiqaradi. Ushbu almashinuv savdo shaklida amalga oshiriladi, bu ko‘rib chiqilayotgan davrda mos ravishda ko‘payadi. Bunday ayirboshlash asosida mahalliy bozorlar yaratilmoqda. Mamlakat mintaqalari o‘rtasidagi tabiiy mehnat taqsimoti, ularning tabiiy xususiyatlaridan kelib chiqib, butun Rossiya bo‘ylab iqtisodiy aloqalarni shakllantiradi. Ichki iqtisodiy aloqalarning o‘rnatilishiga tashqi savdoning rivojlanishi ham yordam berdi. Bularning barchasi Rossiya yerlarini siyosiy jihatdan birlashtirishni, ya’ni.markazlashgan davlat yaratishni qat’iy talab qildi. Bunga rus jamiyatining keng doiralari va birinchi navbatda zodagonlar, savdogarlar va hunarmandlar qiziqishgan. Rossiya yerlarini birlashtirishning yana bir sharti sinfiy kurashning kuchayishi, dehqonlarning sinfiy qarshiligini kuchaytirish yedi.
Iqtisodiyotning yuksalishi, ortib borayotgan ortiqcha mahsulot olish imkoniyati feodallarni dehqonlar yekspluatatsiyasini mustahkamlashga undaydi. Bundan tashqari, feodallar nafaqat iqtisodiy, balki qonuniy ravishda dehqonlarni fiefdoms va mulklari uchun ta’minlashga, ularni ta’minlashga intiladilar. Bunday siyosat turli shakllarga yega bo‘lgan dehqonlarning tabiiy qarshiligiga sabab bo‘ladi. Dehqonlar feodallarni o‘ldiradilar, mol-mulklarini tortib oladilar, mulklarga o‘t qo‘yadilar. Bunday taqdir ko‘pincha nafaqat dunyoviy, balki ma’naviy feodallar - monastirlarga ham tegishli. Sinfiy kurashning bir shakli ba’zan xo‘jayinlarga qarshi qaratilgan talonchilik yedi. Dehqonlarning, ayniqsa, janubga, yer yegalaridan ozod bo‘lgan yerlarga uchishi ma’lum ko‘lamda oladi.
Bunday sharoitda feodal sinf oldida dehqonchilikni betob saqlash va uning qulligini oxiriga yetkazish vazifasi turardi. Bu vazifani faqat yekspluatatsion davlatning asosiy vazifasini bajarishga qodir bo‘lgan kuchli markazlashgan davlat - yekspluatatsiya qilingan ommaning qarshiligini bostirish hal qilishi mumkin yedi. Ushbu ikki sabab Rossiyani birlashtirishda yetakchi rol o‘ynadi. Ularsiz markazlashtirish jarayoni sezilarli muvaffaqiyatga yerisha olmas yedi. Shu bilan birga, o‘z - o‘zidan XIV-XVI asrlarda mamlakatning iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyoti markazlashgan davlatning shakllanishiga olib kelolmadi.
Ushbu davrda iqtisodiy aloqalar sezilarli rivojlanishga yerishgan bo‘lsa-da, ular hali ham keng, yetarlicha chuqur va butun mamlakatni bir-biriga bog‘laydigan darajada kuchli yemas yedi. Bu g‘arbiy Yevropadagi shunga o‘xshash jarayonlardan Rossiya markazlashgan davlatining shakllanishi o‘rtasidagi farqlardan biridir. U yerda kapitalistik munosabatlarning rivojlanishi jarayonida markazlashgan davlatlar yaratildi. Rossiyada XIV-XVI asrlarda kapitalizm, burjua munosabatlarining paydo bo‘lishi haqida hali hech qanday savol tug‘ilmasligi mumkin yedi. Sinf munosabatlarining rivojlanishi, sinfiy kurash haqida ham shunday deyish kerak. O‘sha davrda uning ko‘lami qanchalik katta bo‘lmasin, hali bu kurash G‘arbda yoki keyingi vaqtlarda Rossiyada bo‘lgani kabi shakllarni olmagan (XVII asrda Bolotnikov, Razin rahbarligidagi dehqonlar urushlari). XVI asr boshlarida ham sinf ziddiyatlarining asosan zohiran sezilmaydigan, latent to‘planishi xarakterlidir.
Rossiyaning Rossiya markazlashuvi tashqi hujum tahdidi bilan tezlashdi, bu yesa rus yerlarini umumiy dushman oldida to‘plashga majbur qildi. Shunisi xarakterliki, Rossiya markazlashgan davlatining tashkil topishi boshlanganda Kulikovo maydonida mo‘g‘ul-tatarlarning mag‘lubiyati yuzaga keldi. Va Ivan III deyarli barcha rus yerlarini yig‘ib, ularni dushmanga qarshi olib borishga muvaffaq bo‘lganda, mo‘g‘ul-Tatar bo‘yinturug‘i nihoyat ag‘darildi. Ma’lumki, faqat kuchli markazlashgan davlatgina tashqi dushman bilan kurasha oladi. Shuning uchun ham uning ta’lim-tarbiyasiga keng xalq ommasi qiziqish bildirgan. Yeng yangi adabiyotlarda 40-50 - yillarda muomalada bo‘lgan tushuncha yana ko‘tarilmoqda. U iqtisodiy omilning sezilarli ta’sirini rad yetadi, sinf omilini butunlay ye’tiborsiz qoldiradi va Rossiya markazlashgan davlatining shakllanishining barcha sabablarini faqat tashqi vaziyatga kamaytiradi. Oxirgi holatning barcha ahamiyati bilan, uni tizimda aniqlovchi sifatida tan olish mumkin yemasdek tuyuladi.

1.